فهرست...
بسیاری از والدین، پدیدهای بهنام افسردگی پس از زایمان را تجربه میکنند؛ اما بهراستی افسردگی پس از زایمان چیست و چگونه درمان میشود؟
افسردگی پس از زایمان بهصورت بالینی بهعنوان گونهای از افسردگی در نظر گرفته میشود که از زمان تولد بچه تا دو هفته پس از آن ادامه مییابد و توانایی والدین در انجام وظایف و کارهای روزمره را تحت تأثیر قرار میدهد. بر اساس نتایج پژوهشی که سال ۲۰۱۰ در نشریه Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine منتشر شد، حدود ۱۴ درصد از مادران و ۴ درصد از پدران، افسردگی پس از زایمان را تجربه میکنند.
از نظر فیزیکی، بچه داشتن طاقتفرسا بوده و از نظر احساسی و ذهنی نیز امری مشکل است؛ بنابراین اضطراب، خستگی و افسردگی دقیقاً پس از به دنیا آمدن بچه، موضوعی رایج میان والدین است. این پدیده را معمولاً «افسردگی بچه» مینامند. از نشانههای افسردگی بچه میتوان به گریه کردن بدون هیچ دلیل خاص، اختلال در خواب و توانایی غذا خوردن اشاره کرد. البته لازم به ذکر است که یکی دیگر از نشانههای رایج این پدیده، احساس عدم توانایی در نگهداری از بچه است. در این حالت والدین احساس میکنند که نمیتوانند از بچه نگهداری کنند و این کار در نظر آنها بسیار مشکل است. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا، افسردگی بچه، معمولاً دو هفته پس از به دنیا آمدن بچه بدون هیچ درمان خاصی از بین میرود.
اما اگر این احساسات قویتر شوند، روی انجام کارهای روزمره والدین تأثیر بگذارند و بیشتر از دو هفته طول بکشند، ممکن است نشانهای از افسردگی پس از زایمان باشند. افسردگی پس از زایمان خود به خود درمان نمیشود و معمولاً افراد باید به پزشک متخصص مراجعه کرده و درمان شوند.
نانسی بایات، استاد دانشگاه و همچنین متخصص افسردگی پس از زایمان در دانشکده پزشکی ماساچوست میگوید:
افرادی که بهطور معمول افسرده هستند یا به افسردگی پس از زایمان دچار میشوند، احساس بیارزشی، ناامیدی و نیازمندی دارند. آنها ممکن است به خود حس بدی داشته باشند یا بابت کارهایی که انجام داده یا ندادهاند احساس گناه کنند.
این پزشک متخصص میگوید که در مورد افسردگی پس از زایمان، این احساسات به بچه مربوط میشوند. والدینی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا میشوند، حس میکنند که سرپرست خوبی برای فرزند خود نیستند و بهتر است که فرزند خود را به شخص دیگری بسپارند تا نزد او بزرگ شود. ممکن است که آنها به اجبار از بچه نگهداری کنند یا حتی در بدترین حالت، به خودکشی فکر کنند. در مقابل، افراد مبتلا به افسردگی بچه، هنوز هم میتوانند کارهای روزمرهی خود را انجام دهند، حس بدی نسبت به خود ندارند و مهمتر از همه، به خودکشی هم فکر نمیکنند.
از هر ۳ مادری که افسردگی پس از زایمان را تجربه میکنند، ۲ نفر از آنها پیش از آنکه بچه متولد شود به افسردگی پس از زایمان مبتلا میشوند. یک سوم از مادرانی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا میشوند، پیش از بارداری نیز افسرده بودهاند و یک سوم از مادران نیز در طول دورهی بارداری به افسردگی پس از زایمان مبتلا میشوند. به همین دلیل، دکتر بایات بر این باور است که افسردگی پس از زایمان، یکی از زیرمجموعههای افسردگی پریناتال است. افسردگی پریناتال میتواند در هر زمانی از دورهی بارداری رخ دهد و تا یک سال پس از تولد بچه نیز ادامه مییابد.
افسردگی پس از زایمان چگونه مادر و فرزند را تحت تأثیر قرار میدهد؟
دکتر سایمون ویگود، پژوهشگر ارشد حوزه سلامت روان والدین میگوید که افسردگی پس از زایمان باعث میشود که والدین با فرزند خود خیلی سختتر جور شوند. شواهدی وجود دارند که نشان میدهند اگر مادری مبتلا به افسردگی پس از زایمان درمان نشده باشد، فرزند او با تأخیر در رشد مواجه میشود و این بچه در آینده مشکلات اجتماعی-عاطفی خواهد داشت. با اینحال، مهم است که والدین مبتلا به افسردگی پس از زایمان خود را به خاطر خطرات احتمالی ناشی از این بیماری سرزنش نکنند.
دکتر ویگود میگوید:
افسردگی یک بیماری پزشکی است و اگر افراد میتوانستند بهراحتی از آن خارج شوند حتماً این کار را میکردند و در آن صورت نیازی نبود که من و امثال من شغل درمانگری داشته باشیم. باور کنید هیچ فردی نمیخواهد افسردگی را انتخاب کند و این پدیده ناخودآگاه رخ میدهد و همه تلاش خود را میکنند تا وضعیت را بهبود ببخشند.
افسردگی پس از زایمان، پیش از هر شخص دیگری، مادر را تحت تأثیر قرار میدهد. تجربهی یک دوره افسردگی، سلامت روان و آسایش مادر را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند بر وظایف او بهعنوان مادر آسیب وارد کند و اگر این افسردگی درمان نشود، در آینده باعث مشکلات ذهنی خواهد شد که برخی از آنها میتوانند تا پایان عمر ادامه یابند. اگرچه خودکشی در مادران امری بسیار نادر است؛ اما جالب است بدانید که خودکشی، یکی از اصلیترین عوامل مرگ و میر مادران در طول دوره بارداری و دورهی پس از آن در ایالات متحده آمریکا و کانادا است. در سال ۲۰۱۷، پژوهشی به رهبری دکتر ویگود انجام شد و نتیجهی آن نیز در نشریهی پزشکی Canadian Medical Association منتشر گردید. در جریان این پژوهش، مشخص شد که میان سالهای ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۸، در کانادا از هر ۱۹ زنی که در دورهی بارداری و یک سال پس از زایمان جان خود را از دست دادهاند، یک نفر در اثر خودکشی فوت کرده است. این خودکشی که با نام «خودکشی مادران» شناخته میشود، در کانادا با نرخ ۲.۵۸ به ازای ۱۰۰ هزار تولد رخ میدهد. در ایالات متحده بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷، خودکشی مادران با نرخ ۲ به ازای ۱۰۰ هزار تولد رخ داده است.
بر اساس گزارشهای منتشر شده در سال ۲۰۱۸، در دست کم ۸ ایالت آمریکا، بیماریهای مرتبط با سلامت روان هفتمین عامل مرگ و میر در میان زنان در دورهی بارداری و یک سال پس از آن بودهاند. بر اساس همین گزارش ۶.۵ درصد از این مرگها به علت خودکشی رخ دادهاند.
چه عاملی باعث افسردگی پس از زایمان میشود؟
سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون در طول دورهی بارداری به شکل چشمگیری افزایش مییابد و سپس در عرض چند ساعت پس از زایمان، سطح این هورمونها کاهش مییابد. متخصصان بر این باور هستند که تغییر سریع سطح هورمونها در دورهی بارداری و پس از زایمان، میتواند باعث بروز مشکلات ذهنی در مادران شود؛ اما بر اساس گفتههای دکتر ویگود، مغز برخی زنان نسبت به این تغییرات حساستر از سایرین است. برخی شواهد و پژوهشها نشان دادهاند زنانی که نسبت به تغییرات هورمونی قاعدگی و یائسگی حساس هستند، نسبت به تغییرات هورمونی پس از زایمان نیز حساستر از سایرین هستند.
بر اساس گفتههای پژوهشگران، عوامل زیر نیز میتوانند در بروز افسردگی پس از زایمان نقش داشته باشند:
- سابقهی افسردگی و اضطراب
- فشار اقتصادی
- فقدان حمایت اجتماعی
- مادر شدن برای نخستینبار
- زایمان در سنین پایین یا خیلی بالا
- داشتن فرزندی که نیازهای بهخصوصی دارد
بر اساس گفتههای دکتر بایات، افسردگی پس از زایمان یک قسمت ژنتیکی نیز دارد و ممکن است ارثی باشد. افرادی که در خانواده خود سابقهی افسردگی پس از زایمان دارند، به احتمال زیاد خودشان هم به افسردگی پس از زایمان مبتلا خواهند شد. افسردگی پس از زایمان محدود به مادران نیست و پدران هم میتوانند به آن مبتلا شوند. درمان افسردگی پس از زایمان در مردان نیز مانند زنان است؛ اما این بیماری میتواند در مردان نشانههای متفاوتی داشته باشد. از جمله نشانههای افسردگی پس از زایمان در مردان عبارتند از: پرخاشگری، تحریک پذیری، انزوا و سوء مصرف مواد.
آیا افسردگی بعد از زایمان قابل پیشگیری است؟
در سال ۲۰۱۹ گروه ویژه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده (USPSTF) در گزارشی جامع اعلام کرد زنان باردار و آن دسته از مادرانی که در معرض خطر ابتلا به افسردگی پریناتال هستند، باید با یک رواندرمان مشورت کنند؛ زیرا مزایای این کار بسیار زیاد بوده و تا حدودی از افسردگی پریناتال جلوگیری خواهد کرد. در این گزارش به نقش مداخلات غیر مشاورهای مانند دارو، در پیشگیری از افسردگی پریناتال اشارهای نشده است.
دکتر بایات در این خصوص میگوید:
پیادهسازی درمان پیشگیرانه برای افسردگی پس از زایمان امری دشوار است. در بسیاری از کشورها ما منابع و افراد لازم برای پاسخگویی به نیاز بیماران نداریم. افرادی که در محیطهای بالینی کار میکنند، مشغول برآورده کردن نیاز افرادی هستند که افسردگی یا هر نوع خلقوخو یا اختلال اضطرابی دوران بارداری را تجربه میکنند و منابع ما برای پیشگیری از افسردگی پس از زایمان بسیار محدود هستند.
با وجود این، مادران میتوانند با درمان افسردگی فعلی خود پیش از زایمان، خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را کاهش دهند. گاهی اوقات، درمان افسردگی در دوران زایمان باید با مصرف دارو انجام شود و به همین دلیل بسیاری از مادران تصمیم میگیرند که از مصرف دارو در دوران بارداری خودداری کنند؛ زیرا بر این باور هستند که مصرف دارو میتواند بر جنین آنها اثرات منفی و مخرب بگذارد اما این مادران باید بدانند تأثیری که افسردگی پس از زایمان روی بچه میگذارد بسیار بیشتر از اثرات داروهای ضد افسردگی خواهد بود. داروهای ضد افسردگی بهصورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفتهاند تا اثرات آنها در دورهی بارداری مشخص شود. دادههای جمعآوری شده از میلیونها زن باردار نشان میدهد که داروهای ضد افسردگی ایمن هستند و استفاده از آنها در دورهی بارداری منعی ندارد.
نکتهای که باید بدانید این است که با وجود مطالعات گستردهای که در مورد تأثیر داروهای ضد افسردگی بر زنان باردار و نوزادان آنها انجام شده، هنوز هیچ یک از این مطالعات کارآزماییهای بالینی و تصادفی کنترل شده نیستند. کارآزمایی بالینی و تصادفی، بالاترین استاندارد علمی برای آزمایش یک فرضیه است. دلیل انجام نشدن این کار روی چنین مطالعهی گستردهای این است که پزشکان نمیتوانند بهطور ناگهانی از زنان باردار بخواهند که مصرف داروهای ضد افسردگی را قطع کنند تا تأثیر این کار روی بچه مشخص شود.
علاوه بر این، مطالعهای که در سال ۲۰۱۵ توسط CDC انجام شد نشان داد که خطر ابتلا به ۱۴ نقص مادرزادی در اثر استفاده از داروهای ضد افسردگی مهار کنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) بسیار کم و ناچیز است. بهعنوان مثال، سازمان CDC دریافت که خطر تولد نوزاد با نقص قلبی خاص ۱۰ در ۱۰۰۰۰ است و در خصوص زنانی که از داروهای ضد افسردگی مهار کنندههای انتخابی بازجذب سروتونین در اوایل بارداری استفاده کردهاند این رقم به ۲۴ در ۱۰۰۰۰ میرسد. بهطور کلی خطرات این داروها برای نقصهای مادرزادی بسیار کم هستند.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی Mayo Clinic، اگر مادر در دوران بارداری افسردگی شدید درمان نشده داشته باشد، در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارد و نوزاد نیز به هنگام تولد با مشکلاتی نظیر وزن کم، رشد ناکافی و… مواجه خواهد شد. دکتر ویگو در این خصوص میگوید:
ما مصرف داروهای افسردگی را بر اساس معیارهای خاصی توصیه میکنیم و آنها را خودسرانه تجویز نخواهیم کرد. ما ابتدا از خود میپرسیم که ادامهی بیماری روانی مادر بدون آنکه درمان شود خطرساز است؟
حمایت روانی، یکی از نیازهای زنان در دورهی بارداری و پس از زایمان است. این کار را باید خود فرد یا خانوادهی او انجام دهند؛ زیرا تأثیر بسیار زیادی بر سلامت روانی فرد باردار خواهد داشت. همچنین زنان باید این نکته را هم در نظر داشته باشند که اگر پیش از بارداری داروی ضد افسردگی مصرف کردهاند، حتماً مصرف آن را ادامه دهند و به خاطر بارداری مصرف دارو را قطع نکنند؛ زیرا افسردگی تأثیر زیادی روی مادر و نوزاد میگذارد.
تشخیص افسردگی پس از زایمان چگونه است؟
ممکن است که در جریان مراجعهی مرتب مادر به دکتر، افسردگی پس از زایمان تشخیص داده شود. انجمن پزشکان زنان و زایمان آمریکا پیشنهاد کرده که پزشکان سراسر کشور، یکبار در دورهی بارداری و یکسال هم پس از آن، زنان را از نظر بیماریهای روان غربالگری کنند. آکادمی اطفال آمریکا توصیه کرده که متخصصان اطفال در یک، دو، چهار و شش ماهگی نوزادان، مادران را نیز از نظر افسردگی پس از زایمان مورد بررسی و معاینه قرار دهند.
هنگام غربالگری، پزشکان از مادران سوالاتی میپرسند و اگر پاسخ مادران به این سوالها نشان دهد که آنها به بیماری افسردگی پس از زایمان مبتلا هستند، پزشکان وظیفه دارند که ارزیابیهای دقیقتری را انجام دهند. در طی ارزیابی دقیقتر، پزشکان سوالات بیشتری در مورد تجربههای مادر پیش از مراجعه به پزشک میپرسند و روشهای درمانی را توصیه میکنند.
افسردگی پس از زایمان چگونه درمان میشود؟
افسردگی پس از زایمان معمولاً با روانکاوی درمان میشود. در واقع روانکاوی باید بخشی از هر درمانی باشد که برای افسردگی پس از زایمان در نظر گرفته میشود. روانکاوی شامل درمان بین فردی و رفتار درمانی شناختی میشود. روان درمانی بین فردی نوعی روان درمانی کوتاه مدت است که تمرکز اصلی آن بر ساختار، زمینه و مهارتها و عوامل بین فردی موثر در مشکلات روانی است. رفتار درمانی شناختی روی تغییرات احساسی و رفتاری که باعث بروز مشکلات در افراد میشود تمرکز دارد. این دو نوع روش درمانی، در درمان افسردگی پس از زایمان بسیار مؤثر هستند. برای افراد مبتلا به افسردگی خفیف، روانکاوی کفایت میکند؛ اما معمولاً روانپزشکان داروهای ضد افسردگی نیز تجویز میکنند. درمان دارویی افسردگی پس از زایمان با مهار کنندههای انتخابی بازجذب سروتونین مانند سرترالین، سیتالوپرام یا فلوکستین آغاز میشود.
سرترالین اغلب بهعنوان درمان خط مقدم در نظر گرفته میشود، بهخصوص اگر فرد بیمار هرگز داروهای ضد افسردگی مصرف نکرده باشد؛ زیرا سرترالین به اندازهی دیگر داروهای ضد افسردگی به شیر مادر منتقل نمیشود. برکسانولون (زولرسو) اولین و تنها دارویی است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) بهطور خاص برای افسردگی پس از زایمان تأیید شده است. برکسانولون یک نورواستروئید (استروئیدی که بهطور خاص روی فعالیت عصبی اثر میگذارد) است و به مقابله با برخی تغییرات ایجاد شده در اثر کاهش سطح استروژن و پروژسترون پس از زایمان میپردازد. این دارو لزوماً سطح هورمونها را افزایش نمیدهد، بلکه با اتصال به مسیرهای سیگنالدهی مربوط به این هورمونها، به نحوی علائم کاهش سطح هورمونها در زنان را تسکین میدهد. یکی از ویژگیهای مثبت برکسانولون اثرگذاری خیلی سریع است. بسیاری از داروهای ضد افسردگی بعد از چند ماه اثر خود را نشان میدهند؛ اما برکسانولون ظرف مدت زمان ۴۸ ساعت علائم افسردگی را تسکین میدهد.
یکی از ویژگیهای منفی برکسانولون این است که با تزریق مداوم داخل وریدی بهمدت ۶۰ ساعت (۲.۵ روز) تجویز میشود و یکی از شایعترین عوارض جانبی آن هم از دست دادن هوشیاری است. این یعنی افرادی که قرار است این دارو را دریافت کنند، باید در طول مدت زمان تزریق در بیمارستان بمانند و بهطور دقیق تحت نظر پزشک باشند. بر اساس گفتههای سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، مراکز بهداشتی و درمانی که این دارو را به بیماران تزریق میکنند باید با ثبتنام در یک برنامه آموزشی ویژه بهنام «استراتژی ارزیابی و کاهش خطر» شرکت کرده و مجوزهای لازم را دریافت کنند. در جریان این دورهی آموزشی، کارکنان و پرستارانی که قرار است این دارو را به بیماران تزریق کنند آموزش میبینند تا با خطرات آن آشنا شده و بتوانند به بیماران نیز در مورد نظارت بر روند تزریق دارو و همچنین خطرات ناشی از تزریق آن، مشاورههای لازم را ارائه دهند. Sage Therapeutics بهعنوان شرکت سازندهی این دارو، در وبسایت خود لیستی از مراکز بهداشتی و درمانی دارای مجوز را قرار داده است. در حال حاضر در ایالات متحده ۱۰۰ مرکز درمانی مجاز برای تزریق برکسانولون وجود دارد. دسترسی به برکسانولون به دلیل نیاز به مجوز، بسیار محدود است و در کشورهای دیگر نیز به سختی میتوان آن را یافت؛ اما با گذشت زمان این محدودیت نیز کاهش خواهد یافت.
بر اساس اطلاعات درج شده در وبسایت شرکت سازنده، برکسانولون را میتوان برای هر فرد بالغ مبتلا به افسردگی پس از زایمان تجویز کرد. نکتهای که باید بدانید این است که این دارو آخرین مرحلهی درمان نیست و فقط تسکین دهندهی علائم است. برکسانولون ممکن است باعث آسیب جنین شود؛ بنابراین آن را نباید در دوران بارداری تجویز کرد. همچنین افرادی که به بیماری کلیوی مرحله آخر مبتلا هستند نباید از این دارو استفاده کنند.
چند کار وجود دارد که مادران میتوانند در خانه برای تسکین افسردگی پس از زایمان انجام دهند؛ مانند استراحت هرچه بیشتر، درخواست کمک در مواقع نیاز به استراحت و به اشتراک گذاشتن احساسات خود با خانواده و دوستان. همچنین ممکن است متخصصان زنان و زایمان بتوانند گروههای حمایتی را برای مادران جدید توصیه کنند. دکتر بایات در این خصوص میگوید:
من معمولاً تنفس عمیق، انجام حرکات ورزشی، تغدیه مناسب و مواردی از این قبیل را توصیه میکنم. کارهای دیگری هم هستند که افراد میتوانند برای مراقبت از سلامت روان خود انجام دهند یا اینکه همسر آنها باید انجام دهد. این کارها باعث افزایش سلامت عمومی و ارتباط اجتماعی میشود. انجام این کارها میتواند در کنار استفاده از داروهای مرتبط، روند درمان افسردگی پس از زایمان را تکمیل کند.
آن دسته از افرادی که نگران آسیب رساندن به خود یا فرزندشان هستند، باید هرچه سریعتر کودک را در مکان امنی مانند تخت خواب بگذارند یا او را به شخص مورد اطمینان مانند مادر یا پدر بسپارند و فوراً با خط تلفن ویژه خودکشی (خط تلفن سه رقمی ۱۲۳ در جهت اورژانسهای اجتماعی که خودکشی نیز بخشی از آن است بهصورت شبانهروزی به ارائه خدمات میپردازد. همچنین شماره ۱۴۸۰ برای مشاوره تلفنی رایگان از ساعت ۶ صبح تا ۹ شب از سراسر کشور قابل دسترسی است) تماس بگیرند یا به اورژانس مراجعه کرده و یا با دوستان و اعضای خانواده خود تماس بگیرند.
آن دسته از افرادی که علائم ضعیفتری از افسردگی پس از زایمان را تجربه میکنند، بهتر است با جراح زنان و زایمان خود تماس بگیرند تا او یک متخصص روانپزشکی مناسب را معرفی کند. بهطور کلی مهم نیست که علائم افسردگی پس از زایمان ضعیف یا شدید باشد؛ افراد مبتلا به این بیماری باید هرچه سریعتر برای درمان اقدام کنند.