عوامل ایجاد کم خونی در کودکان

کم خونی یک مشکل شایع در کودکان است. در حدود 20٪ از كودكان زیر 6 سال ایران، دارای كم خونی می باشند. کودکی که کم خونی دارد، گلبولهای قرمز یا هموگلوبین کافی ندارد. هموگلوبین نوعی پروتئین است که به سلولهای قرمز خون اجازه می دهد تا اکسیژن را به سلولهای دیگر بدن منتقل کنند.

انواع مختلف آنمی وجود دارد. فرزند شما ممکن است مبتلا به یکی از موارد زیر باشد:

• کم­ خونی فقر آهن. در این نوع کم خونی، مقدار کافی آهن در خون موجود نیست. آهن برای تشکیل هموگلوبین مورد نیاز است. این شایع ترین علت کم خونی است.
• کم خونی مگالوبلاستیک. این حالت در شرایطی رخ می دهد که گلبول های قرمز از کمبود اسید فولیک یا ویتامین ب12 رنج برده و اندازه گلبول های، بسیار بزرگ می­شود. یک نوع کم خونی مگالوبلاستیک ، کم خونی بدخیم یا پرنشیوز می باشد. در این نوع کم خونی، اختلال در جذب ویتامین ب12 ­وجود دارد که برای ساخت گلبولهای قرمز خون، بسیار اهمیت دارد. علت بروز این نوع کم خونی، وقوع واکنش خود-ایمنی (Auto-Immune) در جداره معده و عدم ترشح فاکتور داخلی می باشد که نقش آن در جذب ویتامین ب12 موثر بوده و عدم ترشح آن منجر به بروز کم خونی مگالوبلاستیک می گردد.
• کم خونی همولیتیک. این حالت زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز به دلایل مختلفی مانند عفونتهای شدید یا مصرف داروهای خاص، تخریب شده و از بین می رون
• کم خونی داسی شکل. یک بیماری ژنتیکی و یک اختلال خونی است که با هموگلوبین معیوب شناخته می‌شود. هموگلوبین طبیعی صاف و گرد است و به سلول اجازه عبور آسان از مویرگ‌های خونی را می‌دهد. سلول‌های هموگلوبین سلول داسی سفت و به شکل داس می‌باشند. این مولکول‌های هموگلوبین تمایل دارند به شکل خوشه‌ای و در کنار یکدیگر قرار گیرند، بنابراین به راحتی از مویرگ‌های خونی عبور نمی‌کنند. این خوشه‌ها منجر به توقف جریان خون حمل‌کننده اکسیژن می‌گردند. برخلاف سلول‌ها با هموگلوبین طبیعی که بیش از ۱۲۰ روز زنده هستند، سلول‌های داسی بعد از ۲۰-۱۰ روز از بین می‌روند. این روند طی یک دوره مزمن منجر به بروز کم خونی می‌گردد.
• کم خونی کولی (تالاسمی). تالاسمی از بیماری‌های ژنتیکی و یک اختلال خونی ارثی بوده که در آن، تعداد هموگلوبین‌ها و گلبول های قرمز در بدن فرد مبتلا به این بیماری از حالت نرمال کمتر است.
• کم خونی آپلاستیک. به نوعی از کم خونی گفته می‌شود که در آن مغز استخوان سلول‌های جدید خونی به اندازه کافی تولید نمی‌کند. در کم خونی معمولی تنها با کاهش گلبولهای قرمز روبرو هستیم اما در این بیماری علاوه بر کاهش گلبول قرمز، با کاهش تولید سایر سلولهای خونی نیز روبرو هستیم.

چه عواملی باعث کم خونی در کودک می شود؟

کم خونی 3 دلیل اصلی دارد:

• از بین رفتن گلبول های قرمز
• عدم توانایی در ایجاد سلول های قرمز خون کافی
• از بین رفتن گلبول های قرمز

کاهش گلبول های قرمز یا سطح هموگلوبین ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• نقص گلبول قرمز وراثتی
• عفونت ها
• برخی از بیماری ها
• برخی از داروها
• کمبود برخی ویتامین ها یا مواد معدنی در رژیم غذایی

کدام یک از کودکان در معرض کم خونی هستند؟

عوامل خطر کم خونی شامل موارد زیر است:

• نوزاد زودرس یا کم وزن هنگام تولد
• زندگی در فقر یا مهاجرت از کشور در حال توسعه
• استفاده از شیر گاو در سال اول تولد نوزاد
• رژیم غذایی کم آهن یا برخی ویتامین ها یا مواد معدنی
• جراحی یا تصادف با از دست دادن خون
• بیماری های طولانی مدت مانند عفونت ها یا بیماری کلیوی یا کبدی
• سابقه خانوادگی نوعی کم خونی ارثی ، مانند کم خونی داسی

علائم کم خونی در کودکان چیست؟

بیشتر علائم کم خونی ناشی از کمبود اکسیژن موجود در سلول ها است. بسیاری از علائم با کم خونی خفیف مشاهده نمی شود.

رایج ترین علائم، شامل موارد زیر می باشند:

• افزایش ضربان قلب
• مشکل در تنفس
• کمبود انرژی یا زود خسته شدن
• سرگیجه یا عدم تعادل ، به خصوص هنگام ایستادن
• سردرد
• تحریک پذیری
• چرخه های نامنظم قاعدگی
• گلودرد یا تورم لوزه
• یرقان یا زردی پوست ، چشم و دهان
• بزرگ شدن طحال یا کبد
• رشد و نمو کند یا با تأخیر کودک
• ضعف در ترمیم زخم و بافت

علائم کم خونی ممکن است شبیه به سایر مشکلات خونی یا شرایط سلامتی باشد. کم خونی در اغلب موارد نشانه بیماری دیگری می باشد. حتماً علائم را به پزشک کودک خود گزارش دهید. همیشه برای تشخیص، پزشک فرزندتان را ملاقات کرده و با وی مشورت کنید.

چگونه کم خونی در کودکان تشخیص داده می شود؟

از آنجا که کم خونی در کودکان شایع است ، پزشکان غربالگری معمول برای تشخیص آن انجام می دهند چراکه در اغلب موارد، کم خونی علائمی ندارد. بیشتر کم خونی ها در کودکان، با این آزمایشات خون تشخیص داده می شود:

• هموگلوبین و هماتوکریت. معمولاً، اولین آزمایش غربالگری کم خونی در کودکان است که در آن میزان هموگلوبین و گلبول های قرمز در خون را اندازه گیری می کند.
• شمارش کامل خون (CBC). شمارش کامل گلبول های قرمز و سفید ، سلول های مسئول در تشکیل لخته خون (پلاکت ها) و بعضی اوقات گلبول های قرمز جوان (رتیکولوسیت ها) خون را بررسی می کند. این تست شامل بررسی هموگلوبین و هماتوکریت و جزئیات بیشتر در مورد گلبول های قرمز می باشد.
• اسمیر خون محیطی. حجم کوچکی از خون در زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا طبیعی بودن آن بررسی شود.

برای دریافت نمونه خون ، پزشک معالج، سوزن را درون رگ معمولاً در بازو یا دست کودک ، قرار می دهد. برای کمک به فرد ارائه دهنده خدمات بهداشتی ، رگبند ( تورنیکه) را می توان در اطراف بازوی کودک پیچید. خون به داخل سرنگ یا لوله آزمایش هدایت می شود. در بعضی موارد نیز خون را می توان با استفاده از سوزن های تست قند (لنست) گرفت.

آزمایش خون ممکن است هنگام وارد شدن سوزن باعث ناراحتی کمی شود که از آن جمله می توان به بروز کبودی ها یا تورم اشاره کرد. پس از خونگیری ، شریان­بند برداشته شده و باید به ناحیه خونگیری فشار آورد و درنهایت بانداژ گذاشته شود.

بسته به نتایج آزمایش خون ، ممکن است نیاز به آسپیراسیون مغز استخوان ، بیوپسی یا هر دو نیز از فرزند شما باشد. این کار با استخراج مقدار کمی مایع مغز استخوان (آسپیراسیون) یا بافت مغز استخوان جامد (بیوپسی مرکزی) انجام می شود. مایع یا بافت از نظر تعداد، اندازه و بلوغ سلولهای خونی یا سلولهای غیر طبیعی بررسی می شود.

کم خونی در کودک چگونه درمان می شود؟

درمان بستگی به علائم ، سن و سلامت عمومی فرزند شما دارد. همچنین بستگی به این دارد که شرایط چقدر شدید است.

درمان کم خونی به علت آن بستگی دارد. بعضی از انواع نیازی به درمان ندارند. برخی از انواع ممکن است نیاز به دارو ، انتقال خون ، جراحی یا پیوند سلولهای بنیادی داشته باشند. پزشک فرزند شما ممکن است شما را به یک متخصص خون ارجاع دهد که متخصص در درمان اختلالات خونی است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• قطره آهن یا قرص ویتامین و مواد معدنی
• تغییر رژیم غذایی کودک
• قطع دارویی که باعث کم خونی شود
• دارو
• جراحی برای برداشتن طحال
• انتقال خون
• پیوند سلولهای بنیادی

عوارض احتمالی کم خونی در کودک چیست؟

عوارض کم خونی بستگی به عامل ایجاد کننده آن دارد. برخی از انواع، عوارض کمی دارند اما برخی دیگر عوارض مکرر و جدی دارند. برخی از کم خونی ها ممکن است موجب موارد زیر شوند:

• کم‌خونی
• بی‌اشتهایی
• مختل شدن رشد و نمو
• تنگی نفس
• وقوع عفونت های مکرر
• کاهش سطح هوش کودکان
• درد مفاصل و تورم
• نارسایی مغز استخوان
• لوسمی یا سرطانهای دیگر

برای جلوگیری از کم خونی در فرزندم چه کاری می توانم انجام دهم؟

برخی از انواع کم خونی ارثی هستند و نمی توان از آنها پیشگیری کرد. کم خونی فقر آهن ، نوع رایج از کم خونی است و با کسب اطمینان از اینکه کودک شما به اندازه کافی آهن در رژیم غذایی خود دارد ، می توان از آن جلوگیری کرد. برای انجام این کار:

• در صورت امکان، تغذیه با شیر مادر انجام شود. کودک به اندازه کافی، آهن از شیر مادر دریافت می کند.
• از غذاهای فرموله شده (شیر خشک) با آهن استفاده کنید. اگر فرزند شما در حال تغذیه با غذاهای فرموله شده است ، باید از انواع آهن دار استفاده كنید.
• شیر گاو را بعد از 1 سالگی ندهید. شیر گاو، آهن کافی ندارد. شیر گاو نباید پس از 1 سالگی ، هنگامی که کودک قادر به تغذیه به اندازه کافی با غذاهای دیگر می باشد، تجویز شود.
• به کودکتان غذاهای غنی از آهن بدهید. وقتی کودک شما غذاهای جامد می خورد ، غذاهایی را انتخاب کنید که منبع خوبی از آهن هستند. این غذاها شامل سبزیجات و غلات غنی شده با آهن ، زرده تخم مرغ ، گوشت قرمز ، سیب زمینی ، گوجه فرنگی و کشمش می باشند.

چه موقع باید به پزشک فرزندم مراجعه کنم؟

اگر متوجه شدید فرزند شما هر یک از علائم کم خونی را دارد ، با پزشک فرزند خود تماس بگیرید. و اگر فرزند شما از نظر کم خونی بررسی نشده است ، درمورد خطر ابتلای فرزندتان با وی صحبت کنید.

نکات کلیدی در مورد کم خونی در کودکان

• کم خونی، کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون یا سطح هموگلوبین است.
• دلایل مختلف متعددی برای کم خونی وجود دارد.
• کودکان معمولاً برای کم خونی، مورد معاینه قرار می گیرند. اغلب، علائمی وجود ندارد.
• درمان کم خونی بستگی به علت بوجود ۀمدن آن دارد.

نکاتی برای کمک به شما در استفاده بیشتر در هنگام ملاقات با پزشک فرزندتان که باید بدانید:

• دلیل بازدید و آنچه می خواهید اتفاق بیفتد را بدانید.
• قبل از بازدید ، سؤالاتی را که می خواهید پاسخ دهید بنویسید.
• در مراجعه ، نام تشخیص جدید و هرگونه داروی ، معالجه و آزمایش جدید را بنویسید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی را که ارائه دهنده شما برای فرزندتان به شما می دهد ، بنویسید.
• بدانید که چرا یک دارو یا درمان جدید تجویز می شود و چگونه به کودک شما کمک می کند. همچنین بدانید عوارض جانبی چیست.
• سؤال کنید که آیا وضعیت فرزند شما با روش های دیگری قابل درمان است.
• بدانید که چرا یک آزمایش یا پروسه توصیه می شود و نتایج می تواند چه معنی داشته باشند.
• بدانید اگر فرزندتان از دارو استفاده نکند و یا آزمایش را انجام ندهد، چه عواقبی خواهد داشت.
• اگر فرزند شما، ویزیت پیگیری دارد تاریخ، ساعت و هدف آن دیدار را بنویسید.
• بدانید که چگونه می توانید پس از ساعات کاری با پزشک کودک خود تماس بگیرید. این مهم است که در هنگام بیماری فرزند شما و در صورت داشتن سؤال و یا نیاز به مشاوره چگونه با پزشک کودک تماس برقرار کنید.