اختلال دوقطبی چیست و چه علائمی دارد؟

اختلال دوقطبی یک وضعیت سلامت روانی است که باعث تغییرات شدید در خلق و خو و سطح فرد می‌شود.

اختلال دو قطبی یکی از بیماری‌های رایج در سراسر جهان است و افراد سرشناس بسیاری هستند که به این بیماری مبتلا شده‌اند. فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است دوره‌هایی از خلق و خوی فوق‌العاده بالا یا تحریک‌پذیر (به نام دوره‌های شیدایی) و همچنین دوره‌های افسردگی را تجربه کند.

این تغییرات شدیدتر از تغییرات عادی در خلق و خو که همه را تحت تأثیر قرار می‌دهند هستند. تغییرات ناشی از اختلال دو قطبی می‌توانند شامل اختلال در تفکر و رفتار شوند و می‌توانند بر توانایی شما در عملکرد روزانه تأثیر بگذارند. اختلال دوقطبی یکی از بیماری‌های روانی جدی است، با مجله‌ی دانستنی کیمازی همراه باشید تا آن را از نزدیک مورد بررسی قرار دهیم.

علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی

انواع مختلفی از اختلال دوقطبی وجود دارد که در علائم و شدت با یکدیگر تفاوت دارند. ویژگی بارز هر نوع، دوره خلق و خوی مجزا است که با دوره‌هایی از خلق و خوی عادی و عملکردی آمیخته شده است. پزشک، وضعیت شما را بر اساس طول، فراوانی و الگوی دوره‌های شیدایی و افسردگی شما تشخیص می‌دهد.

دوقطبی نوع ۱: این نوع از اختلال دوقطبی، حداقل با یک قسمت شیدایی مشخص می‌شود و اکثریت قریب به اتفاق افراد مبتلا به دوقطبی نوع ۱ نیز قسمت‌های افسردگی عمده‌ای را تجربه می‌کنند. دوقطبی نوع دوم با یک دوره افسردگی عمده و همچنین یک دوره هیپومانیا (که شدت آن نسبت به شیدایی کامل کم‌تر است) و در دوره‌های بین یک خلق و خوی پایدار مشخص می‌شود. دوقطبی نوع دوم با سیکلوتیمی (شکل خفیف‌تری از اختلال دوقطبی) دوره‌های شدیدتر هیپومانیا و افسردگی برای حداقل دو سال متناوب است.

یک دوره شیدایی، شامل یک هفته خلق غیر طبیعی و مداوم افزایش یافته یا تحریک‌پذیر با افزایش فعالیت یا انرژی هدفمند، می‌شود. علائم متعدد دیگر، هر روز در بیشتر طول روز وجود دارند. برای این‌که یک دوره، شیدایی در نظر گرفته شود، باید باعث اختلال شدید یا بستری شدن در بیمارستان شود یا برخی از ویژگی‌های روان‌پریشی را شامل شود. یک دوره هیپومانیک مشابه دوره شیدایی است؛ اما شدید و ناتوان‌کننده نیست و مدت زمان آن کوتاه‌تر است و حداقل چهار روز طول می‌کشد.

ممکن است به راحتی حواس شما پرت شود، گویی افکار شما در حال مسابقه هستند و ذهن شما بیش از حد شلوغ است و سر و صدای زیادی را در سر خود حس می‌کنید. همچنین ممکن است در این دوره به خواب کم‌تری احتیاج داشته باشید. همراه با احساس اعتماد به نفس کاذب و فزاینده، ممکن است رفتار‌های خطرناک و دلپذیر؛ اما بی‌پروا با عواقب منفی انجام دهید.

دوره‌های شیدایی شامل تغییرات مشخص و قابل مشاهده در خلق و خو و عملکرد می‌شوند و به اندازه کافی شدید هستند تا بتوانند در فعالیت‌های روزانه شما مشکل ایجاد کنند. در چنین حالتی برای جلوگیری از آسیب به خود یا دیگران به بستری شدن در بیمارستان نیاز است. یک دوره شیدایی نیز ممکن است با ایجاد توهم‌های شدید، باعث گسست از واقعیت (روان پریشی) شود.

علائم یک دوره افسردگی عمده شامل از دست دادن علاقه به فعالیت‌های منظم است که معمولاً قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردید. تغییرات چشمگیر در وزن یا اشتها، تغییر در خواب، بی‌قراری یا خستگی، احساس پوچی و بی‌ارزشی، مشکل تمرکز و افکار خودکشی کردن، از دیگر علائم افسردگی عمده هستند. تجربه پنج یا بیشتر از این علائم پایدار و مخرب هر روز در یک دوره دو هفته‌ای، با حداقل یکی از علائم خلق افسرده، یک دوره افسردگی عمده محسوب می‌شود.

چهار نوع مختلف اختلال دوقطبی

دوقطبی نوع ۱: این شکل از بیماری، شدیدترین نوع آن در نظر گرفته می‌شود. افراد مبتلا به دوقطبی نوع ۱ حداقل یک دوره شیدایی را تجربه می‌کنند و اکثر افراد نیز دوره‌های افسردگی یا حداقل برخی ویژگی‌های دوره‌های‌های افسردگی را تجربه خواهند کرد.

دوره‌ها به عنوان علائمی تعریف می‌شوند که هر روز حداقل به مدت یک هفته بر فرد تأثیر می‌گذارند. دوره‌های شیدایی که افراد مبتلا به دوقطبی نوع ۱ تجربه می‌کنند، اغلب شدید هستند.

دوقطبی نوع ۲: این نوع اختلال دوقطبی معمولاً پس از آن‌که فرد حداقل یک دوره افسردگی عمده و حداقل یک دوره هیپومانیا را تجربه کرد، تشخیص داده می‌شود. نقطه اوج در دوقطبی نوع ۲ به اندازه دوقطبی نوع ۱ شدید نیست؛ اگرچه مهم است که درک کنیم که دوقطبی نوع ۲ یک حالت جداگانه است، نه شکل ملایم‌تری از دوقطبی نوع ۱.

متأسفانه، هنگامی که دوره‌‌های هیپومانیک فرد ناشناخته باقی می‌مانند، گاهی اوقات دو قطبی نوع ۲ به عنوان اختلال افسردگی اساسی تشخیص داده نمی‌شود.

سایکلوتایمیا یا اختلال خُلق ادواری: این نوع خفیف‌تری از اختلال دوقطبی است که گاهی اوقات به عنوان اختلال سایکلوتایمیک شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری دوره‌هایی از علائم هیپومانیا و افسردگی را تجربه می‌کنند؛ اگرچه معیار‌های کامل را برای یک دوره هیپومانی یا افسردگی برآورده نمی‌کنند.

سایر اختلالات دوقطبی مشخص یا نامشخص: وقتی فردی معیار‌های هر یک از انواع دیگر اختلال دوقطبی را برآورده نمی‌کند؛ اما هنوز دوره‌هایی از افزایش قابل توجه و غیر طبیعی خلق را تجربه می‌کند، گفته می‌شود که او به سایر اختلالات دوقطبی مبتلا است.

علل و عوامل خطر اختلال دوقطبی

پژوهش‌گران مطمئن نیستند که دقیقاً چه چیزی باعث اختلال دوقطبی می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد بین این بیماری و ژنتیک، ساختار مغز و عملکرد مغز ارتباط وجود دارد.

مطالعات نشان داده‌اند که اگر والدین یا خواهر یا برادر مبتلا به اختلال دوقطبی دارید، احتمال ابتلا به این بیماری در شما بسیار بیشتر است. تأثیر وراثت در ایجاد اختلال دوقطبی، حدود ۷۰ درصد برآورد شده است. توجه داشته باشید که داشتن سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی به این معنا نیست که قطعاً به آن مبتلا می‌شوید. در حقیقت، اکثر افرادی که سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی دارند، به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.

بر اساس مقاله‌ای که سال ۲۰۱۵ میلادی در نشریه The Application of Clinical Genetics منتشر شد، ژنتیک‌هایی که تصور می شود در ایجاد این بیماری نقش دارند، بسیار پیچیده هستند؛ اما به نظر می‌رسد جهش‌های ژنتیکی خاصی در ژن‌های ODZ4، NCAN و CACNA1C در ایجاد این بیماری دخیل هستند.

نقش اپی‌ژنتیک (تغییراتی در DNA که توالی DNA را تغییر نمی‌دهند؛ اما فعالیت ژن را تنظیم می‌کنند) نیز موضوع پژوهش‌های زیادی بوده است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز تا حدی در توسعه اختلال دوقطبی درگیر می‌شوند.

تاکنون دانشمندان با استفاده از ابزار‌های تصویربرداری مغز، مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI) و توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET) تلاش کرده‌اند تا تفاوت مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی را با مغز افراد سالم یا سایر اختلالات روانی، نشان دهند.

یک مطالعه MRI نشان داد که مغز بزرگ‌سالان مبتلا به اختلال دوقطبی دارای قشر پیش‌پیشانی کوچک‌تری نسبت به قشر پیش‌پیشانی افراد سالم هستند و این قشر از مغز آن‌ها نیز به‌خوبی کار نمی‌کند.

قشر پیش‌پیشانی عملکرد‌های اجرایی مغز، مانند حل مسأله و تصمیم‌گیری را کنترل می‌کند. سایر مطالعاتی که با استفاده از تصویربرداری عصبی انجام شده‌اند، تفاوت مغزی بین افرادی که دارای دوقطبی نوع ۱ و دوقطبی نوع ۲ هستند را نشان داده‌اند.

به نظر می‌رسد افرادی که سابقه سایر اختلالات روانی از جمله اضطراب، اختلال نقص توجه، بیش فعالی و اختلال استرس پس از سانحه دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال دوقطبی قرار دارند.

تعدادی از علائم یا شرایط ناشی از اختلال دوقطبی نیز می‌تواند محرک این اختلال باشد. تغییر در الگو‌های خواب، مشاجره با همکاران یا عزیزان، تجربه استرس زیاد یا حوادث آسیب‌زا، سوء مصرف الکل، برخی از تداخلات دارویی، تغییر فصل و تغییرات هورمونی بارداری همگی شما را در معرض خطر بیشتر ابتلا به دوره‌های شیدایی یا افسردگی قرار می‌دهند.

چگونه اختلال دوقطبی تشخیص داده می‌شود؟

اگر می‌ترسید که ممکن است به خودتان صدمه بزنید یا اقدام به خودکشی کنید، به دنبال کمک فوری پزشکی باشید. در برخی موارد، بستری شدن در بیمارستان ضروری است؛ اما در بسیاری از موارد، درمان سرپایی اختلال دوقطبی موفق است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تشخیص میزان تأثیر نوسانات خلقی بر کیفیت زندگی شما دشوار است. برخی از افراد مبتلا به علائم شیدایی از احساسات سرخوشی و بهره‌وری بالا لذت می‌برند؛ اما عواقب معمولاً شامل شکست احساسی ،شکست مالی، حقوقی یا بین فردی می‌شود. اختلال دوقطبی به خودی خود برطرف نمی‌شود؛ اما کمک یک متخصص بهداشت و سلامت روان می‌تواند علائم را تحت کنترل درآورد.

تشخیص اختلال دوقطبی به طور معمول شامل اجزای زیر است:

• یک معاینه فیزیکی
• ارزیابی روانپزشکی

آزمایش خاصی برای تشخیص اختلال دوقطبی وجود ندارد؛ اما آزمایش خون و تصویربرداری عصبی ممکن است برای رد سایر شرایط استفاده شود. علائم دوقطبی می‌توانند شبیه علائم سایر اختلالات باشند و همین موضوع تشخیص صحیح این بیماری را با چالش مواجه می‌کند.

در کودکان و نوجوانان، تشخیص علائم اختلال دوقطبی از تغییرات خلقی و رفتار‌های عادی بسیار دشوار است. کودکان و نوجوانانی که دچار عارضه شیدایی می‌شوند ممکن است تحریک‌پذیر و کوتاه مزاج باشند، در خواب و تمرکزشان مشکل داشته باشد و رفتار‌های پرخطر انجام دهند. کسانی که یک دوره افسردگی را تجربه می‌کنند ممکن است از درد معده و سردرد شکایت کنند، تغییرات در عادات غذایی را تجربه کنند، انرژی و علاقه کمی به فعالیت‌هایی که معمولاً از آن‌ها لذت می‌برند داشته باشند و در مورد مرگ و خودکشی فکر کنند.

اگر کودک شما دچار نوسانات خلقی شدیدتر یا متفاوت از فراز و نشیب‌های معمول خود است، با پزشک خود مشورت کنید.

گزینه‌های درمانی و دارویی اختلال دوقطبی

درمان می‌تواند شامل ترکیبی از دارو‌های متعادل‌کننده خلق و خو، روان درمانی، درمان‌های تحریک مغزی و تغییر شیوه زندگی خاص و رویکرد‌های مکمل سلامتی باشد.

گزینه‌های دارویی

تثبیت‌کننده‌های خلق و خو، دارو‌های ضد روان‌پریشی، دارو‌های ضدافسردگی و دارو‌های ضد اضطراب از انواع دارو‌هایی هستند که گاهی اوقات در ترکیب با یکدیگر برای اختلال دوقطبی تجویز می‌شوند. این دارو‌ها می‌توانند عوارض جانبی مختلفی داشته باشند و یافتن درمان دارویی مناسب می‌تواند چالش برانگیز بوده و مدتی طول بکشد. با وجود این، مهم است که حتی اگر احساس بهتری دارید بدون مشورت با پزشک، مصرف دارو را متوقف نکنید.

در مواردی که درمان دارویی تا آن‌جا که ممکن است مؤثر نباشد، درمان‌های تحریک مغزی، مانند درمان با ضربه الکتریکی تشنج‌آور یا تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای، ممکن است تنها گزینه‌های درمانی پیش روی شما باشند.

درمان‌های اضافی و مکمل

همراه با دارو، برخی از انواع روان‌درمانی یا مشاوره به احتمال زیاد توسط پزشک توصیه می‌شود. یک گزینه رایج درمان شناختی رفتاری است، که در آن یک روان‌پزشک یا روان‌شناس به شما کمک می‌کند تا محرک‌های هر دوره را شناسایی کرده و جهت توسعه استراتژی‌های رفتاری برای مدیریت بیماری خود تلاش کنید.

ایجاد برخی تغییرات در شیوه زندگی نیز ممکن است ضروری باشد، مانند ترک مواد مخدر و الکل، اجتناب از برخی غذا‌ها یا اطمینان از ورزش منظم. جستجوی منابع آموزشی و جامعه حمایتی می‌تواند شما را در درک بهتر زندگی با این بیماری و کمک به شما در کنار آمدن با علائم کمک کند.

مدت زمان اختلال دوقطبی

در حالی‌که علائم می‌توانند تشدید شوند و فروکش کنند، اختلال دوقطبی یک بیماری مادام‌العمر است که معمولاً خود به خود برطرف نمی‌شود؛ اما با درمان می‌توان آن را مدیریت کرد.

زندگی با اختلال دوقطبی

باید با این بیماری کنار بیایید. مصرف دارو‌های، مراجعه منظم به پزشک یا درمان‌گر، بسیار مهم است. پایبندی به روال عادی زندگی، به ویژه هنگامی که صحبت از تشخیص تغییرات خلقی می‌شود نیز می‌تواند مفید باشد. تنظیم برنامه خواب و حفظ چرخه خواب و بیداری بسیار مهم است.

رابطه بین اختلال دوقطبی و میل جنسی

در طول دوره‌های شیدایی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است رفتار‌های تکانشی خاصی داشته باشند. برای برخی از افراد، این نوع رفتار‌ها می‌تواند بر دغدغه جنسی و افزایش میل جنسی متمرکز شود که منجر به رابطه جنسی محافظت نشده یا موقعیت‌های جنسی پرخطر با پیامد‌های بالقوه مخرب از نظر جسمی و روحی می‌شود. بیش فعالی یا افزایش علاقه به رابطه جنسی، نشانه اختلال دوقطبی است، اگرچه تحقیقات در مورد این موضوع محدود هستند.

عوارض اختلال دوقطبی

ابتلا به اختلال دوقطبی می‌تواند خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها را افزایش دهد. به گفته مؤسسه ملی سلامت روان، این شامل بیماری‌های تیروئید، میگرن، بیماری‌های قلبی، دیابت و چاقی می‌شود.

سایر شرایط، مانند اختلال اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال نقص توجه و اختلالات سوء مصرف مواد نیز با اختلال دوقطبی همراه هستند. این اتفاق می‌تواند درمان اختلال دوقطبی را چالش برانگیز کند.

پژوهش و آمار: چه کسانی اختلال دوقطبی دارند؟

مؤسسه ملی سلامت روان (NIMH) تخمین می‌زند که ۲.۸ درصد از بزرگ‌سالان ایالات متحده در سال گذشته دچار اختلال دوقطبی بوده‌اند. بر اساس آمار ارائه شده از سوی اتحادیه ملی بیماری‌های روانی، میانگین سن شروع اختلال دوقطبی ۲۵ سال است؛ اگرچه این بیماری می‌تواند در نوجوانان و به‌ندرت در کودکان رخ دهد.

به گفته NIMH، بیش از ۸۰ درصد از کل موارد این اختلال به‌عنوان نوع شدید طبقه‌بندی می‌شوند.

تفاوت‌های جنسیتی در اختلال دوقطبی

اگرچه اختلال دوقطبی در مردان و زنان به طور مساوی شایع است و علائم در هر دو یکسان است؛ اما به نظر می‌رسد برخی از تفاوت‌های مربوط به جنسیت وجود دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که زنان بیشتر از مردان در معرض خطر اختلال دوقطبی نوع ۲، چرخه‌های سریع و دوره‌های مختلط هستند. شاید مهم‌ترین تمایز میان مردان و زنان در اختلال دوقطبی، سلامت باروری و انتخاب روش درمانی باشد؛ زیرا درمان زنان باردار مبتلا به اختلال دوقطبی می‌تواند چالش برانگیز باشد.

تفاوت بین اختلال دوقطبی و افسردگی شیدایی چیست؟

شاید شما اصطلاح «افسردگی شیدایی» را شنیده باشید که برای توصیف یک اختلال سلامت روان با علائم مشابه اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. در حقیقت، اختلال دوقطبی تا سال ۱۹۸۰ به‌طور رسمی به عنوان افسردگی شیدایی شناخته می‌شد. زمانی که متخصصان بهداشت روان تصمیم گرفتند نام بیماری را در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) تغییر دهند، احساس کردند که اصطلاح اختلال دوقطبی وضعیت و علائم آن را با دقت بیشتری توصیف می‌کند.

همچنین استدلال شده است که اصطلاح قدیمی این بیماری، در فرهنگ عامی یک ننگ است و اکنون از شیدایی و افسردگی برای توصیف احساسات و عواطف روزمره استفاده می‌شود. در نتیجه، اختلال دوقطبی در حال حاضر واژه ترجیحی است و عبارتی است که متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در تشخیص بیماری از آن استفاده می‌کنند.