فهرست...
بیماری زونا، یک بیماری ویروسی شبیه به آبله مرغان است که بسیاری از افراد در تشخیص این بیماری دردسرساز دچار مشکل هستند.
زونا که با نام‌های زوستر یا هرپس زوستر نیز شناخته می‌شود، یک عفونت ویروسی است که توسط ویروس‌واریسلا زوستر (VZV) ایجاد می‌شود. این همان ویروسی است که باعث آبله مرغان می‌شود.
هر کسی که آبله مرغان بگیرد، ممکن است بعداً به زونا مبتلا شود. پس از این‌که به آبله مرغان مبتلا شدید، ویروس واریسلا زوستر در بدن شما (عمدتاً در اعصاب نخاعی یا جمجمه) معمولاً برای چندین دهه به‌صورت غیرفعال باقی می‌ماند. اگر ویروس دوباره فعال شود، می‌تواند در طول مسیر‌های عصبی به سمت پوست شما حرکت کند و باعث فوران بثورات دردناک شود.
زونا به ندرت تهدید‌کننده زندگی است؛ اما می‌تواند بسیار دردناک باشد. طبق گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، در چند دهه اخیر در ایالات متحده زونا در حال افزایش بوده است و پزشکان دلیل این موضوع را نمی‌دانند.
اگر بالای ۵۰ یا بالای ۱۸ سال سن دارید و نقص ایمنی هم دارید، می‌توانید برای پیشگیری از آن واکسن زونا بزنید.
در این مطلب قصد داریم با بیماری عجیب و کم‌تر شناخته شده‌ی زونا بیشتر آشنا شویم و زوایای مختلف آن را مورد بررسی قرار دهیم. با مجله دانستنی کیمازی مگ همراه باشید.
علائم و نشانه‌های بیماری زونا
زونا معمولاً به‌صورت مجموعه‌ای از تاول‌ها در امتداد مسیری مشخص در اطراف سمت چپ یا راست بدن ظاهر می‌شود. ممکن است بیماری زونا به‌ندرت در یک طرف صورت هم رخ دهد. این بیماری تقریباً همیشه یک طرفه است، یعنی فقط یک طرف بدن را درگیر می‌کند؛ اما در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، در امتداد همان مسیر به سمت دیگر بدن یا صورت هم کشیده می‌شود.
شاید زونا بیشتر در اطراف بدن و پشت ظاهر شود؛ اما بر اساس گزارش موردی که توسط دکتر لوئیز اوکلندر، استادیار عصب‌شناسی در دانشکده پزشکی هاروارد ثبت شده است، راش زونا می‌تواند در هر جایی از بدن از جمله روی پا‌ها، باسن، صورت و حتی ناحیه تناسلی ظاهر شود.
دکتر جوزف صفدیه، استاد عصب‌شناسی در مرکز پزشکی پزشکی ویل کورنل در شهر نیویورک، خاطرنشان می‌کند که زونا بیشتر روی تنه ظاهر می‌شود. در آن ناحیه از بدن شما، ۲۴ عصب وجود دارد که می‌توانند میزبان ویروس باشند، در حالی که ۱۰ عصب در قسمت پایین کمر شما وجود دارد.
اغلب، خود بثورات نمی‌تواند نشان دهنده بیماری باشد؛ بلکه احساس قبل و بعد از ظاهر شدن آن است که نشان‌دهنده این بیماری است. تا چند روز قبل از ظاهر شدن بثورات زونا، درد، خارش یا سوزن سوزن شدن اغلب در ناحیه‌ای که قرار است بثورات زونا ایجاد شود، رخ می‌دهد.
در روز‌های قبل از ظهور بثورات زونا، علائمی مشابه آنفولانزا ممکن است رخ دهد. برخی از علائمی که ممکن است تجربه کنید عبارتند از:
- لرز
- تب
- سردرد
- ناراحتی معده
گاهی حتی ممکن است درد را تجربه کنید؛ اما خبری از جوش نباشد. از آن‌جایی که درد زونا از اعصاب منشأ می‌گیرد، ممکن است کیفیت متفاوتی نسبت به هر دردی که قبلاً تجربه کرده‌اید داشته باشد.
درد نوروپاتی، سوزان است. یعنی در عین بی‌حسی، دردناک است و می‌تواند با لمس پوست تحریک شود. در این دوران، پوست شما ممکن است آن‌قدر حساس باشد که حتی نور خورشید نیز باعث ایجاد احساس درد شدید شود. درد این بیماری به‌گونه‌ای است که گویی چند نفر با چاقو مشغول تکه تکه کردن گوشت بدن هستند.
اگر غدد لنفاوی زیر گردن شما در این مدت متورم شد، یعنی به احتمال زیاد قرار است که بیماری زونا در صورت شما در امتداد مسیری خاص حرکت کند. ظهور زونا در صورت بسیار خطرناک‌تر از سایر نقاط بدن است؛ زیرا ممکن است مسیر حرکت آن به چشم‌ها برسد و در مواردی نادر، باعث ایجاد نابینایی شود. هنگام ظهور بیماری زونا در صورت، استخوان جمجمه نیز بسیار دردناک می‌شود و وضعیت گوشت صورت به شکل گوشت گندیده در می‌آید. این وضعیت بسیار دردناک و آزار دهنده است.
حتی اگر مطمئن نیستید که زونا دارید، باز هم باید فوراً به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا درمان فوری می‌تواند از عوارضی مانند درد طولانی مدت عصبی جلوگیری کند.
علل و عوامل خطر بیماری زونا
ویروس‌واریسلا زوستر (ویروسی که باعث آبله مرغان و زونا می‌شود) عضوی از خانواده‌ای از ویروس‌ها به نام ویروس‌های هرپس است. این گروه همچنین شامل ویروس‌هایی است که باعث تبخال (تخالف دهان) و تبخال تناسلی می‌شوند.
اما ویروس واریسلا زوستر همان ویروسی نیست که باعث تبخال و تبخال تناسلی می‌شود. ویروس‌هایی که باعث تبخال دهان و تبخال تناسلی می‌شوند عبارتند از: هرپس سیمپلکس ۱ و هرپس سیمپلکس ۲.
اگر به آبله مرغان مبتلا شده‌اید، ممکن است در آینده به زونا مبتلا شوید. پس از پایان آبله مرغان، واریسلا زوستر عمدتاً در اعصاب نخاعی یا جمجمه‌ای به‌صورت غیرفعال باقی می‌ماند. گاهی اوقات ویروس دوباره فعال می‌شود و این زمانی است که در امتداد اعصاب حرکت می‌کند تا به صورت جوش روی پوست شما فوران کند و باعث زونا شود.
به گفته مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی، علت فعال شدن مجدد ویروس هنوز ناشناخته است.
عوامل خطر بیماری زونا
خطر ابتلا به زونا با افزایش سن افزایش می‌یابد که ممکن است به دلیل کاهش ایمنی در برابر عفونت‌ها باشد.
بر اساس گفته‌های CDC، موارد زیر ممکن است شما را در معرض خطر ابتلا به زونا قرار دهد.
- برخی از سرطان‌ها مانند لوسمی و لنفوم
- HIV یا ایدز
- دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئید‌ها که در درمان سرطان و بیماری‌های خود ایمنی مانند روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) استفاده می‌شود و همچنین دارو‌هایی که به افرادی که تحت پیوند عضو قرار گرفته‌اند داده می‌شود.
به گزارش وب‌سایت MedlinePlus، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک ممکن است در بروز بیماری زونا نقش داشته باشد. اگر یکی از بستگان درجه یک (به معنی والدین یا خواهر و برادر) دارید که به زونا مبتلا شده است، ممکن است خطر ابتلا به بیماری زونا در شما نیز افزایش یابد. مطالعه‌ای که در مجله Journal of Clinical Virology منتشر شده است، نشان می‌دهد که تقریباً ۴۴ درصد از مبتلایان به بیماری زونا دارای اعضای خانواده‌ی درجه یکی هستند که پیش‌تر به آن مبتلا شده‌اند.
آیا استرس یک عامل خطر برای بیماری زونا است؟
شاید شنیده باشید که فردی به دلیل استرس، شاید پس از مرگ یکی از بستگان، بلافاصله پس از طلاق یا در پایان یک ترم سخت در مدرسه، به زونا مبتلا شده است.
اما مطالعات به طور قطعی ثابت نکرده‌اند که استرس یک عامل خطر برای بیماری زونا است. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که چنین است، در حالی که تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که اصلاً اینطور نیست و استرس ارتباطی با این موضوع ندارد.
در مطالعه‌ای که در مارس ۲۰۱۵ در نشریه Clinical Infectious Diseases منتشر شد، محققان سوابق پزشکی بیش از ۳۹ هزار نفر را بررسی کردند تا ببینند آیا موارد زونا پس از یک رویداد دشوار زندگی افزایش یافته است یا خیر. نویسندگان هیچ مدرکی مبنی بر این‌که استرس یک محرک است پیدا نکردند.
دکتر صفدیه می‌گوید:
در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. ما به درستی می‌دانیم که استرس می‌تواند بر عملکرد سیستم ایمنی بدن تأثیر بگذارد. اگر استرس وجود داشته باشد، ایمنی ضعیف می‌شود و من مطمئناً بیمارانی را می‌بینم که به من می‌گویند در زمان ابتلا به زونا استرس زیادی داشتند. افراد زیادی هستند که استرس دارند و به زونا مبتلا نمی‌شوند و بسیاری از افراد در تعطیلات در نهایت آرامش روانی به آن مبتلا می‌شوند.
اگر بین استرس و زونا ارتباطی وجود داشته باشد، احتمالاً به این معنی نیست که استرس به خودی خود سیستم ایمنی را تحت فشار قرار داده است. ممکن است استرس شرایطی ایجاد کند که ایمنی را کاهش دهد. به خاطر داشته باشید که وقتی استرس دارید، نمی‌خوابید و غذا نمی‌خورید و همه این عوامل می‌توانند در توسعه بیماری نقش داشته باشند.
بیماری زونا چگونه تشخیص داده می‌شود؟
هنگامی که بثورات ظاهر می‌شوند، علائم و نشانه‌ها معمولاً به اندازه کافی واضح هستند تا پزشک بیماری را تشخیص دهد. قبل از ظاهر شدن بثورات یا در مواردی که راش وجود ندارد، تشخیص بیماری زونا دشوارتر است.
در مواردی با مجموعه علائم کم‌تر معمولی (مثلاً درد بدون بثورات پوستی)، آزمایش می‌تواند در تأیید تشخیص مفید باشد. آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) ممکن است برای تشخیص DNA ویروس واریسلا زوستر در نمونه ضایعه پوستی استفاده شود. نمونه‌های بزاق نیز ممکن است مورد بررسی قرار گیرند.
هرپس زوستر گاهی با هرپس سیمپلکس اشتباه گرفته می‌شود. علائم پوستی بیماری زونا ممکن است با زرد زخم، درماتیت تماسی، فولیکولیت، گال، نیش حشرات، پسوریازیس، کهیر پاپولار، عفونت کاندیدا، درماتیت هرپتی فرمیس و فوران دارویی اشتباه گرفته شود.
با این‌حال، بیماری زونا دو ویژگی دارد که آن را از بیماری‌هایی با علائم مشابه متمایز می‌کند: شروع آن مانند آنفولانزا است و سپس درد شدیدی را ایجاد می‌کند.
پیش آگهی بیماری زونا
بیش از یک بار ابتلا به زونا غیر معمول است؛ با این حال، ممکن است دو بار یا بیشتر به آن مبتلا شوید.
در مطالعه‌ای که در مجله Mayo Clinic Proceedings منتشر شد، میزان عود کلی زونا ۶.۲ درصد بود. برای کسانی که سیستم ایمنی آن‌ها به خطر افتاده است، این میزان تقریباً دو برابر خواهد بود. نویسندگان مقاله همچنین خاطرنشان کردند که احتمال عود در زنان، در افراد بالای ۵۰ سال و در کسانی که درد ناشی از زونا را برای ۳۰ روز یا بیشتر در طول دوره اولیه نخستین ابتلا تجربه کرده بودند، بیشتر بود.
چرا مردم بیش از یک بار به بیماری زونا مبتلا می‌شوند؟ معمولاً به این دلیل است که ایمنی نسبت به زوستر و سایر عفونت‌ها، با گذشت زمان از بین می‌رود. هنگامی که شما به آبله مرغان یا زونا مبتلا می‌شوید، ایمنی شما را برای یک دهه آینده یا بیشتر تقویت می‌کند؛ اما اگر هنگام ابتلا به آبله مرغان یا زونا دچار سرکوب سیستم ایمنی شده باشید، ممکن است ایمنی قوی نداشته باشید و دوباره به آن مبتلا شوید.
کسانی که به دلیل دارو یا بیماری، مانند سرطان یا اچ‌آی‌وی، سرکوب سیستم ایمنی دارند، گاهی اوقات به عفونت‌های زوستر طولانی، مکرر یا مزمن مبتلا می‌شوند. به همین دلیل ضروری است که افراد قبل از پیری، بیماری یا شروع مصرف دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، در برابر بیماری زونا واکسینه شوند.
مدت زمان بیماری زونا
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی CDC، درد، خارش یا سوزن سوزن شدن، همراه با سردرد و سایر علائم ممکن است چند روز قبل از بثورات زونا رخ دهند. پس از ظهور بثورات، تاول‌های جدید در طول سه تا پنج روز تشکیل می‌شوند و به تدریج خشک می‌شوند و پوسته پوسته می‌شوند. تاول‌ها معمولاً طی دو تا چهار هفته بهبود می‌یابند.
علیرغم درمان، تخمین‌زده می‌شود ۵ تا ۲۰ درصد از بیماران زونا هفته‌ها یا حتی سال‌ها پس از بهبود تاول‌ها همچنان درد را تجربه کنند. بر اساس مقاله‌ای که در جولای 2015 در نشریه Therapeutic Advances in Vaccines and Immunotherapy منتشر شد، افرادی که ۹۰ روز یا بیشتر پس از شروع بثورات همچنان احساس درد می‌کنند، وضعیتی به نام نورالژی پس از هرپس یا PHN دارند.
درمان و گزینه‌های دارویی برای بیماری زونا
هیچ درمان اختصاصی برای زونا وجود ندارد؛ اما اگر درمان فوری اولیه برای سایر علائم را دریافت کنید، می‌تواند به سرعت بخشیدن به روند بهبودی و کاهش خطر عوارض کمک کند.
گزینه‌های دارویی
CDC خاطرنشان می‌کند که پزشک شما ممکن است یک داروی ضد ویروسی مانند Valtrex (والاسیکلوویر) را برای درمان بثورات، علاوه بر سایر دارو‌ها در صورت بروز درد تجویز کند. دارو‌های ضد ویروسی می‌توانند به کوتاه شدن مدت و شدت زونا کمک کنند و اگر مصرف آن‌ها را در اسرع وقت بعد از ظاهر شدن بثورات شروع کنید بسیار مؤثر هستند.
دارو‌های مسکن با نسخه یا بدون نسخه (OTC) نیز ممکن است علائم را تسکین دهند. اگر ۵۰ سال یا بیشتر یا بیش از ۱۸ سال سن دارید و سیستم ایمنی ضعیفی دارید، می‌توانید واکسن زونا را پس از اتمام دوره بیماری دریافت کنید.
درمان‌های جایگزین و مکمل
درمان‌های خانگی مانند حمام بلغور جو دوسر می‌تواند به‌طور موقت خارش را کاهش دهد. کمپرس مرطوب و لوسیون کالامین نیز ممکن است به تسکین علائم پوستی کمک کند.
پیشگیری از زونا
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) واکسن نوترکیب زوستر معروف به شینگریکس را برای بزرگسالان ۵۰ ساله و بالاتر در سال ۲۰۱۷ تأیید کرد. FDA در ژوئیه ۲۰۲۱، شینگریکس را برای بزرگسالان ۱۸ ساله و بالاتر نیز تأیید کرد. بر اساس بیانیه مطبوعاتی صادر شده توسط شرکت گلاکسو اسمیت کلاین (GSK)، تولید‌کننده شینگریکس، ممکن است به دلیل نقص ایمنی یا سرکوب سیستم ایمنی ناشی از بیماری یا درمان، در معرض افزایش خطر ابتلا به تبخال زوستر باشید.
فروش واکسن Zostavax، واکسن قدیمی بیماری زونا ساخته شده بر پایه ویروس زنده، در ژوئیه ۲۰۲۰ متوقف شد. حتی اگر قبلاً زونا داشته‌اید، Zostavax دریافت کرده‌اید یا مطمئن نیستید که آیا تا به حال آبله مرغان داشته‌اید، باید شینگریکس را دریافت کنید.
بیماری زونا نمی‌تواند بین افراد منتقل شود؛ اما ویروس واریسلا زوستر می‌تواند به افرادی که در برابر آبله مرغان مصون نیستند (به این معنی که در برابر آبله مرغان واکسینه نشده‌اند یا این بیماری را نداشته‌اند) سرایت کند.
ویروس واریسلا زوستر می‌تواند از طریق تماس مستقیم با زخم‌های باز بثورات زونا در صورت وجود تاول، از فردی به فرد دیگر سرایت کند. همچنین می‌تواند از طریق قطرات هوای منتشر شده از سوی افراد مبتلا به عفونت اولیه VZV به دیگران که مصون نیستند، سرایت کند.
زمانی که فرد برای اولین‌بار آلوده شود، به آبله مرغان مبتلا می‌شود، نه زونا.
اگر بثورات پوستی پوشانده شود، خطر انتشار ویروس توسط افراد مبتلا به زونا به دیگران کم است.
آبله مرغان می‌تواند برای برخی از افراد، از جمله نوزادان نارس یا کم وزن، زنان باردار که هرگز آبله مرغان نگرفته‌اند یا واکسن آبله مرغان را دریافت نکرده‌اند و هرکسی که سیستم ایمنی ضعیفی دارد، خطرناک باشد.
بنابراین تا زمانی که تاول‌های زونا شما به پوست خشک تبدیل شود، می‌توانید ویروس را به دیگران منتقل کنید و به همین دلیل باید از تماس با کسانی که ممکن است در اثر ابتلا به آبله مرغان آسیب ببینند، خودداری کنید.
انجام کارهای زیر می‌تواند به شما در جلوگیری از انتشار ویروس کمک کند:
- بثورات را تحت پوشش نگه دارید.
- از دست زدن یا خاراندن جوش‌ها خودداری کنید.
- دست‌های خود را اغلب بشویید.
عوارض بیماری زونا
زونا می‌تواند به چندین عارضه منجر شود. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی CDC، شایع‌ترین عارضه‌ی این بیماری، درد عصبی طولانی مدتی به نام نورالژی پس از هرپس (PHN) است. حدود ۱۸ درصد از افرادی که به زونا مبتلا می‌شوند PHN دارند. درد، که می‌تواند شدید باشد، حتی پس از ناپدید شدن بثورات در مناطقی که جوش‌های زونا وجود داشته است، همچنان احساس می‌شود. PHN می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها دوام بیاورد. خطر ابتلا به PHN با افزایش سن و همچنین شدت و مدت درد افزایش می‌یابد. وقوع PHN در افراد زیر ۴۰ سال غیر معمول است.
سایر عوارض بیماری زونا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عوارض چشمی، از جمله از دست دادن بینایی، ممکن است رخ دهد
- عفونت باکتریایی ضایعات زونا
- عوارض نادر شامل ایجاد پنومونی (ذات الریه)، مشکلات شنوایی، آنسفالیت (تورم مغز) و مرگ است.
آیا بیماری زونا در دوران بارداری مضر است؟
بر اساس بررسی منتشر شده در اکتبر ۲۰۱۸ در مجله Journal of Obstetrics and Gynaecology، در حالی که به‌ندرت زنان باردار به زونا مبتلا می‌شوند؛ اما در صورت ابتلا، بعید است که این بیماری به جنین آسیبی وارد کند.
با این‌حال، زنان باردار مبتلا به آبله مرغان ممکن است عوارضی از جمله پنومونی واریسلا را تجربه کنند. این وضعیتی است که می‌تواند کشنده باشد.
اگر یک زن باردار در سه ماهه اول یا اوایل بارداری دوم به آبله مرغان مبتلا شود، ۰.۴ تا ۲ درصد خطر تولد نوزادش با سندرم واریسلا مادرزادی (CVS) وجود دارد که می‌تواند منجر به ناهنجاری‌هایی در مغز، اندام‌ها و چشم و همچنین وزن کم هنگام تولد شود.
اگر زن باردار از پنج روز قبل تا دو روز پس از زایمان دچار بثورات واریسلا شود، نوزاد در معرض خطر ابتلا به آبله مرغان نوزادی خواهد بود.
ممکن است به زنان بارداری که در معرض ویروس قرار گرفته‌اند، برای کاهش خطر عوارض برای مادر و جنین، تزریق ایمونوگلوبولین واریسلا زوستر (VZIG) پیشنهاد شود.
پژوهش و آمار: چه کسانی به بیماری زونا مبتلا می‌شوند؟
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی CDC، تقریباً از هر ۳ نفر در ایالات متحده، ۱ نفر به زونا مبتلا می‌شوند.
تخمین‌زده می‌شود که هر ساله یک میلیون مورد زونا در ایالات متحده وجود دارد. حدود ۱ مورد از هر ۱۰۰ مورد زونا در ایالات متحده، در افراد ۶۰ ساله یا مسن‌تر رخ می‌دهد. در واقع، حدود نیمی از افراد بالای ۸۰ سال زونا داشته‌اند.
واکسن آبله مرغان در سال ۱۹۹۵ معرفی شد و میزان ابتلا به این ویروس را تا ۸۵ درصد کاهش داد. از نظر تئوری، این امر باید بروز زونا را در افرادی که در دوران کودکی واکسینه شده‌اند کاهش دهد؛ اما هنوز زود است که بدانیم آیا چنین است یا خیر.
شرایط مرتبط و علل بیماری زونا
همان‌طور که در بالا توضیح داده شد، ویروس واریسلا زوستر باعث عفونت هرپس زوستر می‌شود که ابتدا به شکل آبله مرغان است. هنگامی که سیستم ایمنی شما با آبله مرغان مبارزه می‌کند، ویروس در بدن باقی می‌ماند و می‌تواند دوباره فعال شود. این ویروس معمولاً سال‌ها بعد باعث ایجاد زونا می‌شود.
اگر در کودکی یا بزرگسالی هرگز به آبله مرغان مبتلا نشده‌اید و در معرض این ویروس قرار گرفته‌اید (فرض کنید در مرحله مسری و تاولی زونا به کسی دست زده‌اید) ممکن است انتقال رخ دهد و به آبله مرغان مبتلا شوید.
اگر آبله مرغان نگرفته‌اید، نمی‌توانید به زونا مبتلا شوید؛ اما فردی که هرگز آبله مرغان نداشته یا برای آن واکسینه نشده است می‌تواند از طریق تماس نزدیک با فردی که زونا دارد به آبله مرغان مبتلا شود.
