چه ارتباطی میان سرطان و کم خونی ناشی از فقر آهن وجود دارد؟

بسیاری از انواع سرطان‌ها و درمان‌های آن‌ها در نهایت منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن می‌شوند؛ اما چه ارتباطی میان کم خونی و سرطان وجود دارد؟

اگر سرطان دارید، ممکن است با نقشی که کم خونی ناشی از فقر آهن در این بیماری ایفا می‌کند آشنا نباشید. این نوع کم خونی وضعیتی است که در آن بدن به دلیل آهن ناکافی نمی‌تواند هموگلوبین کافی (ماده‌ای که در گلبول‌های قرمز خون یافت می‌شود و اکسیژن را حمل می‌کند) تولید کند.

بر اساس مطالعه‌ای که در مارس ۲۰۱۵ در مجله PLOS ONE منتشر شد، افرادی که کم خونی ناشی از فقر آهن دارند در مقایسه با افرادی که این بیماری را ندارند به‌طور قابل توجهی در معرض خطر کلی سرطان قرار دارند و خطر ابتلا به سرطان پانکراس، کلیه، کبد و مثانه حتی تا پنج سال پس از تشخیص کمبود آهن به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

از طرف دیگر، همه انواع سرطان‌ها با افزایش خطر ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن مرتبط هستند، اگرچه این خطر در انواع خاصی از سرطان بیشتر است. عواقب کم خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند در افراد مبتلا به سرطان، شدید باشد و به‌طور بالقوه در درمان اختلال ایجاد کند و شانس بقا را کاهش دهد.

علل کمبود آهن

به گفته انجمن سرطان آمریکا، علل اصلی کم خونی در افراد مبتلا به سرطان، خود بیماری سرطان، از دست دادن خون، کمبود‌های تغذیه‌ای، مشکلات ارگان‌های اصلی و بیماری سلول داسی شکل یا تالاسمی (اختلالات ارثی که در آن بدن تعداد زیادی گلبول قرمز را از بین می‌برد) است.

طبق گفته دکتر لین فرانسیس، هماتولوژیست و انکولوژیست پزشکی در مرکز سرطان UPMC Hillman در پیتزبورگ، در بزرگسالان شایع‌ترین علت کم خونی ناشی از فقر آهن، از دست دادن خون در دستگاه گوارش (GI) یا دستگاه ادراری تناسلی است. او می‌گوید افرادی که سرطان‌های آن‌ها شامل مناطقی است که خون‌ریزی دارند، بیشتر در معرض خطر کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند.

در مطالعه‌ای که در جولای ۲۰۱۳ در Annals of Oncology منتشر شد، کمبود آهن بیشتر در افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده (در ۶۳ درصد از شرکت‌کنندگان) مشاهده شد، پس از آن سرطان کولورکتال (۵۲ درصد) و سرطان ریه (۵۱ درصد) قرار داشتند. در انواع سرطان با تومور‌های جامد، مراحل بعدی سرطان با خطر بیشتر کمبود آهن همراه بود. برای سرطان‌های خون، شیوع کمبود آهن در تمام مراحل سرطان مشابه بود.

شیمی درمانی و کمبود آهن

یکی دیگر از عوامل مؤثر در کمبود آهن در افراد مبتلا به سرطان، شیمی درمانی است. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ در مجله Blood منتشر شد، مشخص شد که ۷۵ درصد از افرادی که برای انواع مختلف سرطان شیمی‌ درمانی می‌کنند، دچار کمبود آهن هستند و ۶۰ درصد آن‌ها نشانه‌های کمبود مطلق آهن را نشان می‌دهند. پژوهش‌گران خاطرنشان کردند که شیمی درمانی به دلیل کاهش اشتها و تغذیه نامناسب، باعث آسیب مخاطی دستگاه گوارش می‌شود که منجر به از دست دادن خون خواهد شد. همچنین ترشح مواد شیمیایی خاصی به نام سیتوکین‌ها می‌تواند باعث کمبود آهن شود.

علاوه بر این، شیمی درمانی می‌تواند باعث چیزی شود که به پان سیتوپنی معروف است. در این وضعیت، بسیاری از اجزای خون از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها، کم هستند.

انواع رایج کمبود آهن در سرطان

دو شکل اصلی کمبود آهن در افراد مبتلا به سرطان دیده می‌شود: مطلق و عملکردی.

در کمبود مطلق آهن، بدن فاقد منبع کافی آهن است. طبق مطالعه‌ای که در دسامبر ۲۰۱۵ در مجله Central European Journal of Medicine منتشر شد، کمبود مطلق آهن معمولاً به دلیل از دست دادن خون، جذب ضعیف آهن یا هر دو ایجاد می‌شود. به همین دلیل، سرطان کولورکتال خطر کمبود مطلق آهن را به همراه دارد؛ اما سایر سرطان‌ها نیز خطراتی را به همراه دارند.

در کمبود آهن عملکردی، بدن دارای ذخایر کافی آهن است و بیشتر این آهن در خون، کبد، طحال و مغز استخوان ذخیره شده‌اند؛ اما به دلایل مختلف مربوط به بیوشیمی، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی از این آهن استفاده کند. علل شایع کمبود آهن عملکردی شامل التهاب (ممکن است ناشی از سرطان، عفونت، بیماری مزمن کلیوی یا سایر بیماری‌های مزمن باشد) و همچنین برخی دارو‌ها یا کمبود‌های تغذیه‌ای مانند کمبود مس است.

وقوع هم‌زمان کم خونی و سرطان چه معنایی دارد؟

دکتر فرانسیس می‌گوید کم‌خونی ناشی از فقر آهن ممکن است سرنخی باشد که ارائه ‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی را به جستجوی سرطان سوق می‌دهد؛ زیرا معمولاً ناشی از از دست دادن خون است که اغلب در سرطان روده بزرگ و سرطان رحم رخ می‌دهد اما در سرطان مثانه کمتر دیده می‌شود.

کم خونی ناشی از فقر آهن جدای از عامل ایجاد کننده آن، می‌تواند درمان سرطان را دشوارتر کند. دکتر فرانسیس می‌گوید که اگر بیمار قبل از تشخیص سرطان، کم‌خونی ناشی از فقر آهن طولانی‌ مدت داشته باشد، می‌تواند او را ضعیف یا بی‌حال کند که این موضوع تحمل شیمی‌ درمانی یا سایر درمان‌ها را برای او دشوار می‌کند.

بر اساس مطالعه‌ای که در مجله Central European Journal of Medicine منتشر شده است، کم خونی به هر علتی که ایجاد شده باشد، با کاهش آمادگی جسمانی و کیفیت زندگی گزارش شده در افراد مبتلا به سرطان مرتبط است. کم خونی همچنین با نرخ مرگ و میر بالاتری در افراد مبتلا به سرطان همراه است. اگرچه این مقاله خاطرنشان می‌کند که مشخص نیست که آیا درمان کم خونی باعث بهبود بقا می‌شود یا خیر. این یعنی کم خونی گاهی اوقات می‌تواند یک علامت باشد تا علت بدتر شدن سلامت.

آزمایش دادن و درمان شدن

اگر سرطان دارید، اگر علائمی مانند خستگی، ضربان قلب سریع، تنگی نفس یا مشکل تنفسی در حین فعالیت بدنی، سرگیجه، درد قفسه سینه، تورم در دست‌ها یا پا‌ها یا رنگ پریدگی پوست، بستر ناخن، دهان یا لثه را تجربه کردید، بسیار مهم است که به پزشک خود مراجعه کنید و آزمایش کم خونی بدهید.

اگر آزمایش خون تأیید کند که شما کم خونی ناشی از فقر آهن دارید، دو اقدام بالقوه (و مکمل) وجود دارد که پزشک ممکن است انجام دهد: پیدا کردن علت فقر آهن و درمان مستقیم آن.

برای شروع، پزشک احتمالاً آزمایشات بیشتری را برای تعیین علت کم خونی شما انجام خواهد داد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل اندازه‌گیری میزان اشباع ترانسفرین (TSAT) باشد که نشانه کمبود آهن عملکردی است و همچنین سطح فریتین شما که می‌تواند کمبود مطلق آهن را نشان دهد. به گفته دکتر فرانسیس، آزمایش استاندارد اصلی برای تأیید کمبود مطلق آهن، بیوپسی (نمونه‌برداری) مغز استخوان است؛ اما انجام این نمونه‌برداری معمولاً ضروری نیست.

به گفته دکتر فرانسیس، اگر به دلیل سرطان یا دلایل ثابت دیگری خون از دست می‌دهید، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما احتمالاً در حال تلاش برای متوقف کردن خون‌ریزی فعال هستند. اما اگر هیچ منبع شناخته شده‌ای برای از دست دادن خون وجود نداشته باشد، پزشک شما به احتمال زیاد در مورد علائمی که می‌توانند نشان ‌دهنده از دست دادن خون باشند سؤال می‌کند و ممکن است مدفوع شما را با آزمایش خون مخفی مدفوع (FOBT) آزمایش کند یا انجام کولونوسکوپی را در نظر بگیرد.

پزشک ممکن است برای درمان مستقیم کمبود آهن، مکمل‌های آهن خوراکی یا آهن درون وریدی (IV) تجویز کند. اگر کم خونی شدید یا ناگهانی دارید، ممکن است به شما گلبول قرمز نیز تزریق شود. از آن‌جایی که تزریق خون سطح هموگلوبین شما را به سرعت افزایش می‌دهد، می‌تواند راه مهمی برای اطمینان از رسیدن اکسیژن کافی به اندام‌های حیاتی شما باشد.

در درازمدت، پیروی از یک رژیم غذایی سالم و غنی از آهن، از جمله غذا‌هایی مانند گوشت و ماهی، سبزیجات با برگ سبز تیره، میوه‌های خشک، لوبیا و سایر حبوبات و نان غنی شده، غلات و ماکارونی بسیار مهم است. منابع گوشتی آهن معمولاً بهترین انتخاب برای فراهمی زیستی آهن و حداکثر جذب آهن از رژیم غذایی هستند.

دکتر فرانسیس خاطرنشان می‌کند که درمان کمبود آهن در بیماران سرطانی با جمعیت غیر سرطانی تفاوتی ندارد؛ اما از آن‌جایی که خطر ابتلا به سرطان به‌طور بالقوه بسیار بیشتر است، اگر مشکوک به کم خونی ناشی از فقر آهن هستید، در مراجعه به پزشک برای آزمایش و درمان تردید نکنید.