آیا HIV به تکامل سویه اومیکرون کمک کرده است؟

اومیکرون، جدیدترین سویه نگران‌کننده ویروس SARS-CoV-2 است که در آفریقای جنوبی شناسایی شد و هشدار جهانی را ایجاد کرده است.

سویه اومیکرون، بیش از ۵۰ جهش دارد. افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند مدت بیشتری طول می‌کشد تا عفونت SARS-CoV-2 را پاک کنند و به ویروس فرصت بیشتری برای جهش می‌دهند. آیا شیوع بالای HIV در جنوب آفریقا ممکن است شرایط مورد نیاز برای تکامل اومیکرون را فراهم کرده باشد؟

این در حال تبدیل شدن به یک سناریوی آشنا است و قرار است که فعلاً شاهد آن باشیم. سناریو این است که کشورها فکر می‌کنند کووید ۱۹ را کنترل کرده‌اند و دقیقاً در همین زمان سویه دیگری از ویروس ظاهر می‌شود.

شواهد نشان می‌دهند که احتمالاً این سویه مدت زمان زیادی است که به وجود آمده و اگرچه در آفریقای جنوبی شناسایی شد؛ اما احتمالاً در جای دیگری تکامل یافته است.

اومیکرون بیش از ۵۰ جهش دارد که حداقل ۳۰ جهش آن در پروتئین اسپایک است که ویروس از آن برای ورود به سلول‌های میزبان استفاده می‌کند. این جهش‌ها ممکن است بر نحوه رفتار، گسترش و شدت بیماری‌ای که این سویه ایجاد می‌کند تأثیر بگذارند.

سویه‌های ویروس و سرکوب سیستم ایمنی

اگرچه SARS-CoV-2 نسبت به ویروس‌های مانند HIV و آنفولانزا با سرعت کم‌تری جهش می‌یابد؛ اما دانشمندان از زمانی که برای اولین بار ویروس اصلی را در سال ۲۰۱۹ شناسایی کردند تا به امروز حدود ۲۰۰ سویه از آن را در سراسر جهان شناسایی کرده‌اند. از این میان، تنها تعداد کمی از آن‌ها نگران کننده بوده‌اند.

سازمان بهداشت جهانی، در تاریخ ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ سویه اومیکرون یا B.1.1.529 را به عنوان یک سویه نگران کننده معرفی کرد و به این ترتیب، سویه اومیکرون به سویه‌های دلتا، آلفا، بتا و گاما پیوست. تعداد جهش‌های این سویه عامل ایجاد نگرانی بود. پس چگونه ویروس تا این حد جهش کرد؟

پژوهش نشان داده است که ویروس SARS-CoV-2 در افرادی که دارای سیستم ایمنی سرکوب شده یا نقص ایمنی هستند، نسبت به افرادی که سیستم ایمنی کاملاً کارآمد دارند، برای مدت طولانی‌تری باقی می‌ماند.

هرچه ویروس برای مدت زمان طولانی‌تری در فرد وجود داشته باشد، زمان و فرصت بیشتری برای جهش دارد. برخی از ویروس‌شناسان بر این باورند که سویه‌های نگران ‌کننده، ابتدا در میزبان‌های دارای نقص ایمنی ایجاد شده‌اند.

دکتر استیون کمپ، پژوهش‌گر گروه پزشکی دانشگاه کمبریج، می‌گوید:

در یک بیمار دارای نقص ایمنی که ما تحت درمان قرار دادیم، تعداد زیادی جهش در مدت زمان نسبتاً کوتاهی رخ داده است. این ما را به این نظریه هدایت کرد که گسترش سریع سویه آلفا از یک فرد دارای نقص ایمنی آغاز شده است.

HIV و SARS-CoV-2

یکی از نظریه‌هایی که هر روز به طرفداران آن افزوده می‌شود این است که نرخ بالای HIV در آفریقای جنوبی ممکن است یک محیط ایده‌آل برای تکامل سویه اومیکرون فراهم کرده باشد.

دکتر کمپ در این خصوص می‌گوید:

شیوع بالای HIV در آفریقای جنوبی ممکن است به تکامل سویه اومیکرون کمک کرده باشد. با این‌حال، مهم است که تأکید شود HIV تنها بیماری‌ای که می‌تواند باعث سرکوب سیستم ایمنی در افراد شود، نیست.

بر اساس گزارش UNAIDS، در آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۰، تقریباً ۱ نفر از هر ۵ نفر از افراد ۱۵ تا ۴۵ ساله HIV مثبت بودند. از این تعداد، فقط کم‌تر از ۷۰ درصد تحت درمان ضد رتروویروسی هستند که عملکرد سیستم ایمنی را بازیابی می‌کند.

افراد مبتلا به HIV که ویروس خود را کنترل می‌کنند، دارای قابلیت ایمنی هستند و می‌توانند مانند بقیه ما ویروس را پاک کنند.

با این‌حال، این امر باعث می‌شود که تعداد زیادی از افراد به دلیل اچ‌آی‌وی دچار ضعف ایمنی شوند. آیا آن‌ها می‌توانند مخزنی برای جهش‌های ویروسی باشند؟

دکتر موریتز گرستانگ، رهبر این گروه پژوهشی در دانشکده زیست‌شناسی سرطان مؤسسه بیوانفورماتیک اروپایی EMBL، در این خصوص می‌گوید:

ظهور منطقه‌ای چندین سویه SARS-CoV-2 با شاخه‌های بلند و جهش‌های مرتبط در جنوب آفریقا نشان می‌دهد که اپیدمی HIV در این منطقه یک عامل محرک است.

راه پیش رو

اگرچه دانشمندان اطلاعات کمی در مورد شدت اومیکرون دارند؛ اما تاکنون هیچ مورد مرگ و میر با سویه اومیکرون مرتبط نشده است. برخی از کارشناسان بر این باورند که ممکن است علائم کووید ۱۹ خفیف‌تری نسبت به سویه‌های قبلی ایجاد کند، اگرچه هنوز زود است که چنین چیزی به‌طور قطعی گفته شود.

همچنین این سؤال وجود دارد که آیا واکسن‌ها در برابر نوع جدید مؤثر خواهند بود یا خیر.

نشان داده شده است که جهش‌های یافت شده در سویه‌های دلتا و اومیکرون تا حدی از مصونیت اعطا شده توسط واکسن‌های موجود جلوگیری می‌کنند؛ اما واکسن‌ها همچنان محافظت بالایی دارند و از مرگ و میر در اثر کووید ۱۹ جلوگیری می‌کنند.

تا زمانی که اطلاعات بیشتری مشخص نشود، کارشناسان انجام واکسیناسیون، استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری فیزیکی و تهویه هوا را برای کاهش احتمال عفونت، به ویژه برای کسانی که ایمنی ضعیفی دارند، توصیه می‌کنند.

این روزها در حالی که اومیکرون به تیتر شماره یک خبرگزاری‌ها تبدیل شده است، سویه دلتا که واکسن‌ها در برابر آن مؤثر هستند، همچنان مسئول بیشتر عفونت‌ها و مرگ و میر ناشی از کووید ۱۹ در سطح جهان است.

چه HIV در توسعه اومیکرون نقش داشته باشد یا نه، کارشناسان به‌طور گسترده بر این باورند که گسترش نابرابر واکسیناسیون در سراسر جهان به تکامل انواع SARS-CoV-2 کمک می‌کند.

کمبود دسترسی به واکسن در کشور‌های آفریقایی و کم درآمد، باعث شده تا جمعیت‌های واکسینه نشده مخازنی برای جهش و تکثیر ویروس‌ها فراهم ‌کنند.

سرمقاله اخیر Nature بر اهمیت مقابله با HIV و کووید ۱۹ با هم تأکید کرد. تا زمانی که واکسن‌های کووید ۱۹ در دسترس کشور‌هایی قرار نگیرد که نرخ بالای اچ‌آی‌وی کنترل ‌نشده دارند، احتمال شکل‌گیری سویه‌های جدید کروناویروس در این کشور‌ها بسیار افزایش می‌یابد.