نشانه‌ها و علائم کمبود آهن در بدن را بشناسید

کمبود آهن هنگامی رخ می‌دهد که بدن شما مقادیر کافی از آهن معدنی نداشته باشد.

بدن همه‌ی ما برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد. هموگلوبین نام یک پروتئین در سلول‌های خونی است که آن‌ها را قادر می‌سازد اکسیژن را به نقاط مختلف بدن حمل کنند. اگر بدن ما هموگلوبین کافی نداشته باشد، ماهیچه‌ها و بافت‌ها اکسیزن کافی در اختیار ندارند و نمی‌توانند به‌طور مؤثر کار کنند. این مسئله به یک بیماری شناخته شده به‌نام «کم خونی» منجر خواهد شد. انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد؛ اما کم‌ خونی ناشی از کمبود آهن، رایج‌ترین نوع کم خونی در جهان است.

کاهش سطح آهن در بدن دلایل مختلفی دارد؛ اما رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• مصرف ناکافی آهن به دلیل استفاده از رژیم‌های غذایی نامناسبی که نمی‌توانند نیازهای روزانه غذایی بدن را تأمین کنند یا منابع محدودی از آهن و سایر مواد معدنی دارند.
• بیماری التهابی روده
• نیاز بیشتر بدن به آهن در طول دوران بارداری
• از دست دادن خون به دلیل خون‌ریزی‌های داخلی طولانی مدت

کمبود آهن با علائمی همراه است که می‌توانند کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند. از جمله‌ی این علائم می‌توان به تنگی نفس، خستگی و کاهش تمرکز اشاره کرد. البته نشانه‌ها و علائمی که تجربه می‌کنید به عوامل زیر بستگی دارند:

• شدت کم خونی
• میزان سرعت پیشرفت کمبود آهن
• سن شما
• وضعیت فعلی سلامتی شما

در مواردی نیز افراد هیچ‌گونه علائمی ندارند و وقتی متوجه کمبود آهن در بدن خود می‌شوند که آزمایش خون دهند. در ادامه ۱۰ نشانه‌ی رایج کمبود آهن در بدن را با یکدیگر بررسی می‌کنیم، پس با مجله‌ی کیمازی همراه باشید.

۱. خستگی غیرمعمول

اگر بیش از حد احساس خستگی می‌کنید باید بدانید که این یکی از نشانه‌های کمبود آهن در بدن شما است. این نشانه میان افرادی که کمبود آهن دارند بسیار رایج است. به دلیل کمبود آهن معدنی، بدن نمی‌تواند به اندازه‌ی کافی پروتئین هموگلوبین تولید کند. این پروتئین‌ها وظیفه‌ی حمل اکسیژن به قسمت‌های مختلف بدن را بر عهده دارند.

اگر در سلول‌های خونی هموگلوبین کافی وجود نداشته باشد، اکسیژن کم‌تری به بافت‌ها و ماهیچه‌ها می‌رسد و انرژی آن‌ها تأمین نمی‌شود. قلب مجبور می‌شود برای جبران این کمبود اکسیژن، با سرعت بیشتری کار کند تا خون اکسیژن‌دار دائماً به بافت‌ها و عضلات برسد؛ به این دلیل شما احساس خستگی خواهید داشت.

این روزها یکی از موارد رایج در زندگی مدرن، احساس خستگی است. ما بیش از حد کار می‌کنیم و گمان می‌بریم خستگی ناشی از کارکردن و زندگی مدرن است؛ بنابراین تشخیص کمبود آهن صرفاً با نشانه‌ی خستگی، دشوارتر می‌شود. با وجود این، بسیاری از مردم به دلیل کمبود آهن، علائمی مانند ضعف بدن، احساس کرختی و عدم تمرکز کافی را نیز تجربه می‌کنند.

جمع بندی

خستگی یکی از نشانه‌های فقر آهن در بدن است. این خستگی به این دلیل ایجاد می‌شود که اکسیژن کافی به بافت‌ها و عضلات نمی‌رسد و آن‌ها انرژی ندارند و قلب مجبود می‌شود سخت کار کند.

۲. رنگ پریدگی

رنگ پریدگی پوست یا رنگ پریدگی داخل پلک‌های پایین چشم، از دیگر علائم کمبود آهن در بدن هستند. هموگلوبینی که در خون وجود دارد، دلیل قرمز بودن خون نیز هست. کمبود هموگلوبین باعث می‌شود پوست افرادی که کمبود آهن دارند دچار رنگ پریدگی شده و شادابی خود را از دست بدهد. ممکن است رنگ پریدگی پوست در افرادی که کمبود آهن دارند در سرتاسر بدن آن‌ها مشاهده شود یا این‌که فقط محدود به یک قسمت خاص باشد.

قسمت‌هایی که معمولاً رنگ پریدگی را تجربه می‌کنند عبارتند از:

• صورت
• لثه‌ها
• قسمت داخلی لب‌ها یا بخش داخلی پلک‌های پایینی چشم
• زیر ناخن‌ها

رنگ پریدگی، یکی از نشانه‌هایی است که پزشکان برای بررسی کمبود آهن بلافاصله به سراغ آن می‌روند و سپس آزمایش خون را انجام می‌دهند. رنگ پریدگی اغلب در موارد متوسط یا شدید کم خونی دیده می‌شود. اگر شما قسمت داخلی پلک پایینی خود را نگاه کنید، باید رنگ قرمز پر طراوتی داشته باشد؛ اما اگر رنگ صورتی یا زرد را مشاهده کردید، به احتمال زیاد بدن شما کمبود آهن دارد. بررسی پلک پایینی در افرادی که پوست تیره‌تری دارند، تنها روش خانگی تشخیص کمبود آهن است.

جمع بندی

رنگ پریدگی در قسمت‌هایی مانند صورت، بخش داخلی پلک پایینی یا زیر ناخن‌ها می‌توانند نشانه‌هایی از کمبود آهن یا کم خونی باشند. این رنگ پریدگی به دلیل کمبود هموگلوبین رخ می‌دهد؛ زیرا هموگلوبین مسئول قرمز بودن خون است.

۳. تنگی نفس

هموگلوبین به سلول‌های خونی این امکان را می‌دهد تا اکسیژن را به قسمت‌های مختلف بدن برسانند. هنگامی که به دلیل کمبود آهن، سطح هموگلوبین در بدن کاهش پیدا می‌کند، سطوح اکسیژن نیز کاهش خواهد یافت. این یعنی ماهیچه‌های شما اکسیژن کافی را دریافت نمی‌کنند و نمی‌توانند فعالیت‌های معمولی مانند راه رفتن را انجام دهند.

به دنبال این موضوع، بدن شما برای این‌که اکسیژن بیشتری دریافت کند، مجبور است سرعت نفس کشیدن را بالا ببرد؛ به همین دلیل دچار کمبود تنفس می‌شوید. تنگی نفس یکی از عوامل شایع کمبود آهن در بدن است. اگر شما متوجه شوید که نمی‌توانید به طور نرمال نفس بکشید، انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا ورزش کردن برای شما بسیار سخت خواهد شد که علت آن نیز کمبود‌ آهن در بدن است.

جمع بندی

تنگی نفس، نشانه‌ای از کمبود آهن در بدن است؛ زیرا به دلیل سطوح پایین هموگلوبین، بدن نمی‌تواند به‌طور مؤثر اکسیژن کافی را به بافت‌ها و عضلات برساند.

۴. سردرد و سرگیجه

کمبود آهن، به خصوص در بانوان، موجب سردرد می‌شود. این نشانه در مقایسه با سایر نشانه‌ها کم‌تر رایج است. برخی از افرادی که کمبود آهن دارند ممکن است سردردها و سرگیجه‌های خفیفی را تجربه کنند. هنوز رابطه‌ی میان سردرد و کمبود آهن در بدن مشخص نیست.

دانشمندان می‌گویند به دلیل کمبود آهن در بدن، سطوح هموگلوبین نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه اکسیژن کافی به قسمت‌های مختلف بدن از جمله مغز نخواهد رسید؛ بنابراین رگ‌های خونی مغز برای جبران این کمبود اکسیژن متورم می‌شوند و همین امر باعث ایجاد فشار و سردرد خواهد شد.

اگرچه برای سردرد دلایل مختلفی وجود دارد؛ اما بد نیست که بدانید سردرد و سرگیجه نیز می‌توانند نشانه‌هایی از کمبود آهن در بدن باشند.

جمع بندی

سردرد و سرگیجه نشانه‌هایی از کمبود آهن در بدن هستند. کمبود هموگلوبین باعث کاهش سطح اکسیژن دریافتی توسط مغز شده و رگ‌های خونی مغز متورم می‌شوند که همین امر فشار و سردرد ایجاد می‌کند.

۵. تپش قلب

تپیدن‌های احساس شونده که با نام تپش قلب نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از نشانه‌های کم‌خونی مرتبط با آهن است. دانشمندان هنوز روی رابطه‌ی میان کم‌ خونی، کمبود آهن و مشکلات قلب در حال پژوهش هستند؛ اما ممکن است علت این تپش قلب، به نحوه‌ی تأمین اکسیژن بدن در دوران کم خونی بازگردد.

هموگلوبین، همان پروتئین مشهور در سلول‌های خونی، به بدن کمک می‌کند تا خون را به بخش‌های مختلف برساند. در شرایط کمبود آهن، سطوح هموگلوبین کاهش می‌یابد و این یعنی قلب باید بیشتر کار کند تا خون اکسیژن‌دار را به نقاط مختلف بدن برساند. این می‌تواند توضیح دهد که چرا قلب شما تند یا غیرمعمول می‌تپد.

در موارد پیشرفته، این موضوع می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، سوفل قلب یا حتی نارسایی قلبی شود. با وجود این، عوارضی که گفته شد چندان رایج نیستند و اگر شما برای طولانی مدت کمبود آهن داشته باشید آن‌ها را تجربه خواهید کرد.

جمع بندی

اگر کمبود آهن داشته باشید، قلب برای رساندن اکسیژن به نقاط مختلف بدن، مجبور است سخت‌تر کار کند. این موضوع باعث می‌شود که تپش‌های قلب نامنظم و شدید شده و در موارد پیشرفته‌تر به نارسایی قلبی، بزرگ شدن قلب یا سوفل قلب منجر خواهد شد.

۶. پوست و موی خشک و آسیب دیده

پوست و موی خشک و آسیب دیده می‌توانند نشانه‌های کمبود آهن در بدن باشند. کمبود آهن، سطوح هموگلوبین در بدن را کاهش می‌دهد و به همین دلیل ممکن است سلول‌ها برای رشد مو با کمبود اکسیژن مواجه شوند و در کار آن‌ها اختلال ایجاد شود. وقتی که پوست یا مو کمبود اکسیژن داشته باشند، خشک و ضعیف می‌شوند.

کمبود آهن با ریزش مو نیز در ارتباط است؛ حتی برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کمبود آهن می‌تواند یکی از دلایل اصلی ریزش مو باشد. ریزش تعداد مشخصی از موها در طول روز حین شستشو یا شانه کردن، امری طبیعی است؛ اما اگر شاهد افزایش ریزش مو بودید، باید بدانید که احتمالاً بدن شما دچار کمبود آهن شده است. البته ریزش مو می‌تواند نشانه‌ای از کبد چرب نیز باشد؛ بنابراین برای مشخص شدن علت این موضوع، بهتر است که آزمایش خون انجام دهید.

جمع بندی

پوست و مو در طول دوران کمبود آهن ممکن است اکسیژن کم‌تری را دریافت کنند و همین موضوع باعث خشک شدن و آسیب دیدن آن‌ها می‌شود. در موارد نادر یا پیشرفته، کمبود آهن باعث ریزش مو خواهد شد.

۷. توروم و درد زبان و دهان

گاهی اوقات با نگاه کردن به دهان خود و قسمت‌های مختلف آن، می‌توانید متوجه شوید که آیا به کمبود آهن دچار هستید یا خیر. وقتی که متوجه شدید زبان شما متورم، ملتهب، رنگ پریده یا به طرز عجیبی صاف شده است، باید بدانید که احتمالاً به کمبود آهن دچار هستید؛ زیرا این موارد یکی از نشانه‌های اصلی کمبود آهن در بسیاری از افراد هستند.

کمبود آهن ممکن است باعث بروز علائم دیگری نیز در اطراف دهان شما شود که عبارتند از:

• خشکی دهان
• احساس سوزش در دهان
• ترک‌های قرمز دردناک در گوشه‌ی دهان
• زخم‌های دهانی

جمع‌ بندی

زبان متورم، ملتهب یا به شکل عجیبی صاف، می‌تواند نشانه‌ای از کم خونی ناشی از کمبود آهن باشد. از جمله نشانه‌های کمبود آهن می‌توان ترک‌های دردناک گوشه‌ی دهان را نام برد.

۸. پای بی‌قرار

کمبود آهن در بدن می‌تواند با سندرم پای بی‌قرار در ارتباط باشد. سندرم پای بی‌قرار اختلالی است که شما را وادار می‌کند در حالت استراحت پاهای خود را تکان دهید. این اختلال ممکن است که باعث شود در پاهای خود احساس خزش یا خاریدن بسیار ناخوشایندی داشته باشید. این مشکل شب‌ها به هنگام خوابیدن بیش از هر زمان دیگری شما را اذیت می‌کند زیرا باعث می‌شود نتوانید بخوابید. البته لازم به ذکر است که دلایل سندرم پای بی‌قرار هنوز مشخص نیست.

با وجود این، ۲۵ درصد از افرادی که کم خونی ناشی از کمبود آهن دارند، به سندرم پای بی‌قرار نیز مبتلا هستند. گستردگی سندرم پای بی‌قرار میان افرادی که کمبود آهن دارند ۹ برابر بیشتر از سایرین است.

جمع بندی

افرادی که به کم خونی دچار هستند شانس بیشتری در ابتلا به سندرم پای بی‌قرار دارند. سندرم پای بی‌قرار شما را وادار می‌کند که بی‌دلیل پاهای خود را در حالت استراحت تکان دهید.

۹. ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل

از نشانه‌های کمبود آهن در بدن که کم‌تر رایج است، می‌توان به ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل اشاره کرد. چنین وضعیتی کویلونشیا نیز نام دارد. نخستین نشانه‌های شکنندگی ناخن، نازک شدن آن‌هاست به طوری‌که خیلی راحت ترک می‌خورند.

در مراحل بعدی یا پیشرفته‌تر کمبود آهن، پدیده‌ی کویلونشیا رخ می‌دهد به این صورت که قسمت وسط ناخن دچار فرورفتگی شده و اطراف آن در آستانه‌ی بلند شدن از روی گوشت قرار می‌گیرند و حالتی قاشقی شکل را ایجاد می‌کنند. با وجود این، پدیده‌ی شکنندگی یا قاشقی شکل شدن ناخن تنها میان ۵ درصد از افرادی که کم خونی ناشی از کمبود آهن دارند رخ می‌دهد.

جمع بندی

ناخن‌های شکننده و قاشقی شکل نشانه‌هایی از مراحل پیشرفته‌تر کم خونی ناشی از کمبود آهن هستند.

۱۰. دیگر نشانه‌های بالقوه

چند علائم دیگر نیز وجود دارند که در صورت ظهور در بدن می‌توانند نشان دهنده‌ی سطح پایین آهن باشند. این علائم معمولاً کم‌تر رایج هستند یا ممکن است به بیماری‌های دیگری غیر از کمبود آهن مرتبط باشند.

دیگر نشانه‌های کمبود آهن عبارتند از:

هوس‌های عجیب و غریب

علاقه به خوردن مواد خوراکی یا غیرخوراکی عجیب و غریب با نام «پیکا» شناخته می‌شود. در این حالت، شخص به خوردن چیزهای عجیبی مانند یخ، خاک رس، گِل، گچ یا کاغذ علاقه‌مند می‌شود. این هوس‌های عجیب و غریب می‌توانند نشانه‌هایی از کمبود آهن در بدن باشند. البته لازم به ذکر است که پیکا ممکن است بیشتر در دوران بارداری رخ دهد.

احساس افسردگی

ممکن است که میان کم خونی ناشی از کمبود آهن و افسردگی در بزرگسالان ارتباطی وجود داشته باشد. ممکن است خانم‌های بارداری که کمبود آهن دارند بیش از سایرین دچار افسردگی شوند.

سردی دست‌ها و پاها

کمبود آهن باعث می‌شود تا اکسیژن کم‌تری به دست‌ها و پاها برسد. برخی از افرادی که کم خونی دارند، به سادگی در دماهای معمولی نیز دست‌ها و پاهای سرد دارند.

ابتلا به بیماری‌های عفونی

آهن، عنصری معدنی و بسیار ضروری برای سیستم ایمنی بدن است و کمبود آن باعث ضعف دستگاه ایمنی شده و احتمال ابتلای افراد به بیماری‌های عفونی را افزایش می‌دهد.

جمع بندی

تا به اینجا متوجه شدیم که کمبود آهن می‌تواند نشانه‌های دیگری مانند تمایل به خوردن چیزهای عجیب و غریب، افسردگی، سردی دست‌ها و پاها و ضعف سیستم ایمنی بدن را به همراه داشته باشد.

اگر شما فکر کردید که به کم خونی دچار هستید، انجام کارهای زیر را در نظر بگیرید.

با پزشک خود صحبت کنید

اگر هر کدام از نشانه‌های فوق را در بدن خود مشاهده کردید، حتماً برای بررسی‌های بیشتر با پزشک خود تماس گرفته و یک وقت ملاقات بگیرید. اگر پزشک شما تأیید کرد که به کم خونی ناشی از کمبود آهن دچار هستید، باید بدانید که مقابله با آن ساده نیست و به سرعت اتفاق نمی‌افتد. به احتمال زیاد پزشک به شما پیشنهاد می‌کند که مصرف غذاهای حاوی آهن را بیشتر کنید. از پزشک خود بخواهید یک رژیم غذایی شامل غذاهایی که منابع اصلی آهن هستند را به شما معرفی کند و طبق دستورات پزشک رژیم خود را پیش ببرید.

تنها راه مقابله با کم خونی همین است. شما باید با مصرف غذاهای آهن‌دار، میزان سطح هموگلوبین خون را افزایش دهید و آن را به سطح نرمال برسانید. پزشک شما یک برنامه‌ی منظم برای دنبال کردن مسیر درمان شما ایجاد می‌کند که طبق آن باید پیش بروید.

غذاهای سرشار از آهن مصرف کنید

اگر پزشک تشخیص دهد که کم خونی شما ناشی از کمبود آهن است، باید سعی کنید که غذاهای سرشار از آهن مصرف کنید. برخی از غذاهایی که منبع آهن هستند عبارتند از:

• گوشت قرمز (به خصوص گوشت گاو)
• گیاهانی با برگ‌های سبز تیره، مانند اسفناج و کلم پیچ
• میوه‌های خشک، مانند کشمش و برگ قیسی
• غذاهای دریایی
• غذاهای غنی شده با آهن
• دانه‌های خوراکی و آجیل
• گوشت ارگان‌های داخلی بدن به خصوص جگر گوسفند و گوساله

در کنار مصرف این غذاها، باید بدانید که مصرف ویتامین C می‌تواند به شما در جذب هرچه بیشتر آهن کمک کند. سعی کنید که از غذاها و میوه‌های حاوی ویتامین C‌ بیشتر استفاده کنید. همچنین در طول دوره‌ی درمانی خود، باید از مصرف یکسری خوراکی‌ها مانند چای، قهوه، غذاهایی که دارای مقادیر زیادی کلسیم هستند (لبنیات و غذاهای غنی شده با کلسیم) نیز پرهیز کنید؛ زیرا مصرف مقادیر زیادی از این خوراکی‌ها باعث می‌شود بدن شما نتواند آهن جذب کند.

مصرف مکمل قطره آهن

اگر پزشک شما یکسری مکمل آهن به شما معرفی کرد، باید آن‌ها را نیز مصرف کنید. معمولاً پزشک زمانی این مکمل‌ها را پیشنهاد می‌کند که تشخیص دهد سطح آهن بدن شما بیش از اندازه پایین است و رژیم غذایی به تنهایی کفایت نمی‌کند.

اگر پزشک به شما مکمل آهن معرفی کرد، سعی کنید در کنار مصرف آن، آب پرتقال نیز بنوشید؛ زیرا میزان جذب آهن را به شکل قابل توجهی بالا می‌برد. می‌توانید به جای آب پرتقال از مکمل‌های حاوی ویتامین C نیز استفاده کنید. در نظر داشته باشید که مکمل‌های آهن ممکن است یکسری عوارض جانبی داشته باشند که عبارتند از:

• درد شکم
• یبوست یا اسهال
• سوزش سر دل
• حالت تهوع یا استفراغ
• مدفوع سیاه

مکمل‌های آهن متنوعی در بازار وجود دارند که می‌توان برای کاهش عوارض جانبی، از نوع مرغوب آن مانند قرص بیس گلیسینات (iron bisglycinate chelate) استفاده کرد. در مورد عوارض جانبی ناشی از مصرف مکمل حتماً با پزشک خود صحبت کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

هرگاه که نشانه‌ای از کمبود آهن در بدن خود مشاهده کردید، لازم است که به پزشک مراجعه کنید. اگر این کمبود آهن را جبران نکنید می‌تواند منجر به کم خونی شدید شده که مشکلات زیر را برای شما به همراه خواهد آورد:

• مشکلات قلبی
• افسردگی
• احتمال آلوده شدن به عفونت‌ها
• مشکلات بارداری

ذکر این نکته نیز لازم است که کمبود آهن در زنان رایج‌تر از مردان است. خانم‌هایی که باردار هستند یا دوره‌های قاعدگی آن‌ها سخت‌تر است، در گروه پرخطر قرار می‌گیرند و باید هر چند وقت یک‌بار به پزشک مراجعه کرده و با انجام آزمایش خون، از میزان آهن موجود در بدن مطلع شوند و در صورت کمبود آهن، برای درمان آن اقدام کنند.

تنها زمانی که پزشک به شما توصیه کرد، مجاز هستید مکمل آهن مصرف کنید؛ زیرا اگر سطح آهن در خون بالا برود به قلب، کبد و لوزالمعده‌ی شما آسیب وارد می‌کند. اگر مکمل آهن مصرف می‌کنید و عوارضی مانند طعم آهن در دهان و استفراغ را تجربه می‌کنید باید حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید.

سخن پایانی

کم خونی ناشی از کمبود آهن، رایج‌ترین نوع کم خونی در جهان است. برخی از افراد علائم واضحی دارند؛ اما دیگران ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند که این معمولاً با میزان سطح کم خونی در ارتباط است. رایج‌ترین نشانه‌های کمبود آهن خستگی، رنگ پریدگی پوست، احساس تنگی نفس و پوست و موی آسیب دیده هستند. اگر شما احساس می‌کنید که نشانه‌هایی از کمبود آهن دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. در این مورد به هیچ وجه خود درمانی نکنید.

بسیاری از گونه‌های کمبود آهن به سادگی توسط رژیم غذایی مملو از آهن یا مکمل‌های آهن درمان می‌شوند.

برای اطلاع بیشتر از علائم کمبود آهن در بزرگسالان کلیک کنید.