دندان عقل یکی از دندان‌های بحث برانگیز است که معمولاٍ پس از بلوغ رشد می‌کند و برای بسیاری از افراد دردسرهای زیادی را ایجاد می‌کند.
ما انسان‌ها دوست داریم وقتی به بلوغ می‌رسیم و بزرگسال می‌شویم، خودمان کنترل بدنمان را در دست بگیریم و رشد بدن ما به اتمام رسیده باشد. در میان میمون‌های بزرگ، فقط بدن شامپانزه‌ها می‌تواند تا چندین سال به رشد اندام‌های جدید بپردازد.
اما حتی رشد دندان‌های شامپانزه‌ها نیز هنگامی که به بلوغ جنسی می‌رسند، کامل می‌شود. در هومو ساپینس، چند دندان آخر تا زمانی که تقریباً به دوران نوجوانی نرسیده باشد، رشد نمی‌کنند.
علی‌رغم ظهور دندان‌های آسیاب که نقش مهمی در ردیابی تغییرات تکاملی ما دارند، حل این راز رشد دیرهنگام دندان‌های آسیاب دشوار است؛ اما پژوهش‌گران دانشگاه آریزونا در ایالات متحده اکنون فکر می‌کنند ممکن است این معما را حل کرده باشند.
هالسکا گلواکا، انسان شناس و نویسنده اصلی مقاله می‌گوید:
یکی از اسرار توسعه بیولوژیکی انسان این است که چگونه هماهنگی دقیقی بین ظهور دندان‌های آسیاب و تاریخ زندگی به‌وجود آمده و چگونه تنظیم می‌شود.
با کمک گری شوارتز، دیرینه‌شناس در مؤسسه ریشه‌های انسانی دانشگاه آریزونا، گلواکا نمونه‌هایی از جمجمه‌های مختلف را برای مقایسه رشد آن‌ها جمع‌آوری کرد.
با تبدیل استخوان‌ها و دندان‌های ۲۱ گونه پستانداران به مدل‌های سه بعدی، پژوهش‌گران توانستند دریابند که زمان‌بندی رشد دندان‌های آسیای بالغ ما ارتباط زیادی با تعادل ظریف بیومکانیک در جمجمه‌ی در حال رشد ما دارد.
فرم‌های بالغ دندان‌هایی که برای خرد کردن غذا از آن‌ها استفاده می‌کنیم (دندان‌های آسیا) معمولاً در سه مرحله در حدود ۶، ۱۲ و ۱۸ سالگی از لثه ما بیرون می‌آید.
سایر نخستی‌ها دندان‌های آسیاب بالغ خود را زودتر دریافت می‌کنند. با وجود همه شباهت‌های ما در مراحل رشد، فرآیند کامل شدن دندان‌های آسیاب شامپانزه‌ها (Pan troglodytes)در ۳، ۶ و ۱۲ سالگی انجام می‌شود. بابون زرد (Papio cynocephalus) و رزوس ماکاک (Macaca mulatta) آخرین دندان‌های آسیاب کامل شده‌ی خود را در سن هفت سالگی دارند. توسعه‌ی همه آن‌ها تا شش سالگی انجام می‌شود.
یک فاکتور مهم که زمان ظهور دندان‌ها را محدود می‌کند، فضای رشد است. اگر فک برای ست کامل دندان‌ها به اندازه کافی بزرگ نباشد، رشد دندان‌های آخر به تعویق خواهد افتاد یا اصلاً رشد نخواهند کرد.
انسان‌ها فضای دهانی زیادی ندارند؛ زیرا دندان عقل نهفته مشکل بزرگی برای گونه‌های ما است. اما این نمی‌تواد دلیلی بر رشد دیرهنگام این دندان‌ها باشد. پر واقع آن‌هایی که عقب هستند به‌طور فزاینده‌ای مشکل ایجاد می‌کنند.
داشتن فضای خالی در دهان، نمی‌تواند دلیلی بر این باشد که حتماً دندان عقل خیلی زود در آن‌جا رشد می‌کند. دندان‌ها به خودی خود رشد نمی‌کنند. برای این‌که دندان رشد کند باید بدن مطمئن شود که در آن ناحیه به اندازه کافی استخوان و ماهیچه وجود دارد که بتوانند دندان را حمایت کرده و هنگام خرد کردن غذا مشکلی برای دندان پیش نمی‌آید.
راز رشد دیرهنگام دندان عقل، احتیاط بدن است.
به نظر می‌رسد که فک‌های ما بسیار آهسته رشد می‌کنند و این احتمالاً به دلیل تاریخچه کُند زندگی تکاملی ما و همچنین صورت‌های کوچک شده‌ی ما است. دندان عقل هم تا زمانی که محیطی ایمن و بیومکانیکی ایجاد نشود رشد نخواهد کرد و به همین دلیل است که دندان‌های عقل ما در بزرگسالی ظاهر می‌شوند.
دندان‌های آسیای پشتی در نخستی‌ها دقیقاً در مقابل دو مفصل گیجگاهی فکی قرار دارند. این دو مفصل که با هم یک لولا بین فک و جمجمه تشکیل می‌دهند، برخلاف سایر مفاصل بدن ما، باید در هماهنگی کامل با یکدیگر عمل کنند. آن‌ها همچنین باید نیروی دقیق و یکنواختی را به یک یا چند نقطه منتقل کنند تا شما بتوانید غذاها را گاز بگیرید یا آن‌ها را بجوید.
در بیومکانیک، این فرآیند سه نقطه‌ای بر اساس اصول «مدل سطح محدود» اداره می‌شود. اگر یک دندان در نقطه اشتباهی قرار بگیرد، نیروهای تولید شده تحت این مدل می‌توانند یک فاجعه برای فکی که به اندازه کافی بزرگ نیست ایجاد کنند؛ زیرا نمی‌تواند آن‌ها را تحمل کند.
برای گونه‌هایی که فک بلندتری دارند، زمان لازم برای ایجاد ساختار مناسب برای جمجمه در نزدیگی ماهیچه‌های مجاور لولا، نسبتاً کوتاه است.
انسان‌ها، این روزها در مقایسه با گذشته‌های بسیار دور جمجمه‌ی کوچک‌تری دارند و ساختار مناسب جمجمه خیلی زود ایجاد نمی‌شود و ما مجبور هستیم که تا دوران بلو صبر کنیم. ما باید منتظر بمانیم تا جمجمه ما به حدی رشد کند که نیروهای وارد شده روی هر یک از دندان‌های آسیاب بالغ آسیبی به فک در حال رشد ما وارد نکند.
این کشف مهم نه تنها راهی جدید برای ارزیابی شرایط دندانی (مانند دندان‌های آسیاب آسیب دیده) به ما می‌دهد، بلکه می‌تواند به دیرینه‌شناسان کمک کند تا تکامل فک‌های منحصر به فرد ما را در میان نیاکان ما درک کنند.
