عوارض جانبی مکمل کلسیم چیست؟

یکی از راه‌های جبران کمبود کلسیم، استفاده از مکمل کلسیم است. انواع مختلفی از مکمل‌ها در بازار هستند. در این‌جا با عوارض جانبی مکمل کلسیم آشنا می‌شویم.

کلسیم یکی از مهم‌ترین عناصر خوراکی برای سلامت استخوان و دندان است. چندین مطالعه نشان می‌دهند که کلسیم همراه با ویتامین D، ممکن است مزایایی فراتر از سلامت استخوان داشته باشند و به‌طور کلی پذیرفته شده است که قلب، ماهیچه‌ها و اعصاب نیز برای عملکرد صحیح به کلسیم نیاز دارند.

میلیون‌ها زن در جهان برای تقویت استحکام استخوان‌ها، به ویژه پس از یائسگی که خطر شکستگی افزایش می‌یابد، از مکمل‌های کلسیم استفاده می‌کنند. بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) و سایر اشکال التهابی این بیماری نیز به‌طور معمول از مکمل‌های کلسیم استفاده می‌کنند.

اکثر مردم از طریق رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت می‌کنند. با این‌حال، کسانی که این کار را نمی‌کنند ممکن است به مصرف مکمل‌های کلسیم نیاز داشته باشند. برای افراد مهم است که بدانند به چه مقدار کلسیم نیاز دارند و چه نوع مکمل‌هایی مناسب‌ترین هستند.

مکمل‌های کلسیم برای همه مناسب نیست. به عنوان مثال، افرادی که شرایط سلامتی خاصی دارند که باعث کلسیم اضافی در جریان خون آن‌ها می‌شود (هیپرکلسمی)، باید از مصرف مکمل‌های کلسیم خودداری کنند. کلسیم بیش از حد یا خیلی کم، چه از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها، می‌تواند برای این افراد مشکل‌ساز باشد.

در این مطلب به‌طور خلاصه به نیاز روزانه انسان به کلسیم، انواع مکمل‌های کلسیم، ملاحظات تغذیه‌ای کلسیم و مشکلات مربوط به دریافت کلسیم بسیار کم یا بیش از حد اشاره می‌کنیم. با مجله سلامتی کیمازی مگ همراه باشید.

انواع مکمل‌های کلسیم

دو شکل اصلی مکمل‌های کلسیم، کربنات و سیترات هستند. کربنات کلسیم، کم‌هزینه‌ترین نوع مکمل‌های کلسیم است و بنابراین گزینه‌ای کاربردی به‌شمار می‌رود. مکمل‌های کلسیم حاوی انواع مختلفی از نمک‌های کلسیم هستند. هر نمک حاوی مقادیر مختلفی از کلسیم المنتال است. رایج‌ترین مکمل‌های کلسیم، با نام کربنات کلسیم (۴۰ درصد کلسیم المنتال) برچسب‌گذاری شده‌اند.

سیترات کلسیم (۲۱ درصد کلسیم المنتال)، لاکتات کلسیم (۱۳ درصد کلسیم المنتال) و کلسیم گلوکونات (۹ درصد کلسیم المنتال) نیز انواع دیگر مکمل‌های کلسیم هستند.

علاوه بر این، برخی از مکمل‌های کلسیم مانند قرص و شربت نانو لیپوزومال لیپوکلسید، با ویتامین D یا منیزیم ترکیب می‌شوند. برچسب‌های محصول باید به دقت خوانده شوند و ترکیبات مکمل بررسی شوند تا مشخص شود که چه فرم و مقدار کلسیم در محصول وجود دارد. این اطلاعات در صورتی مهم هستند که فردی نگرانی‌های مربوط به سلامتی یا رژیم غذایی داشته باشد.

تجویز و دوز مکمل

نیاز روزانه به کلسیم به سن و جنس بستگی دارد. توده استخوانی بدن در سنین ۱۸ تا ۲۵ سالگی به اوج خود می‌رسد و پس از آن به آرامی کاهش می‌یابد. مقدار توصیه شده روزانه کلسیم در رژیم غذایی (RDA) برای مردان بالغ به شرح زیر است:

در سنین ۱۹ تا ۷۰ سال ۱۰۰۰ میلی‌گرم و در سنین بالاتر از ۷۱ سال ۱۲۰۰ میلی‌گرم. RDA کلسیم برای زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله ۱۰۰۰ میلی‌گرم است و برای زنان بالای ۵۱ سال RDA به ۱۲۰۰ میلی‌گرم می‌رسد.

افراد نباید بیش از ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز (به صورت مکمل) مصرف کنند، مگر این‌که توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود. به‌طور متوسط، اکثر آمریکایی‌ها روزانه بین ۷۵۰ تا ۹۰۰ میلی‌گرم کلسیم را تنها از طریق رژیم غذایی دریافت می‌کنند.

امروزه مشخص شده است که ویتامین D (کلسیفرول) نقش زیادی در جذب کلسیم توسط بدن دارد. قبل از سال ۱۹۹۷ میلادی، RDA ویتامین D ترکیبی با کلسیم، برای افراد بالای ۵۰ سال ۲۰۰ واحد بین‌المللی، برای افراد ۵۱ تا ۷۰ سال ۴۰۰ واحد بین‌المللی و برای افراد بالای ۷۰ سال ۶۰۰ واحد بین‌المللی بود. این نیاز‌ها با افزایش سن افزایش می‌یابند؛ زیرا پوست مسن‌تر، ویتامین D کم‌تری تولید می‌کند.

کمبود کلسیم

شرایط مرتبط با کمبود کلسیم شامل هیپوپاراتیروئیدیسم، آکلریدریا، اسهال مزمن، کمبود ویتامین D، استئاتوره (مدفوع چرب)، اسپرو، بارداری و شیردهی، یائسگی، پانکراتیت، نارسایی کلیه، آلکالوز و هیپرفسفاتمی است. تجویز برخی دارو‌ها (مانند برخی از دیورتیک‌ها و دارو‌های ضد تشنج) ممکن است گاهی منجر به هیپوکلسمی شود که ممکن است نیاز به درمان جایگزین کلسیم داشته باشد.

افرادی که از رژیم‌های گیاهی پیروی می‌کنند، عدم تحمل لاکتوز دارند و محصولات لبنی را محدود می‌کنند، مقادیر زیادی پروتئین یا سدیم می‌خورند، به پوکی استخوان مبتلا هستند، تحت درمان طولانی مدت با کورتیکواستروئید‌ها قرار گرفته‌اند یا بیماری‌های روده یا گوارشی خاصی دارند که توانایی آن‌ها را برای جذب کلسیم کاهش می‌دهد (مانند بیماری التهابی روده یا بیماری سلیاک) نیز در معرض خطر کمبود کلسیم هستند. در این شرایط، مکمل‌های کلسیم ممکن است به افراد کمک کنند تا نیاز‌های کلسیم خود را برآورده کنند.

منابع کلسیم

کلسیم از رشد و حفظ توده استخوانی برای جلوگیری از شکستگی‌های مرتبط با پوکی استخوان حمایت می‌کند و باید از منابع طبیعی یا مکمل تأمین شود. کلسیم در محصولات لبنی و در انواع محصولات غیر لبنی از جمله سبزیجات با برگ سبز تیره، غلات، انجیر، ماهی با استخوان‌های نرم و غذا‌های غنی شده با کلسیم یافت می‌شود. حتی با تغذیه سالم و یک رژیم غذایی متعادل، ممکن است فرد روزانه کلسیم کافی دریافت نکند.

برخی دیگر از منابع طبیعی کلسیم، کلسیم مرجانی و کلسیم صدفی هستند. کلسیم مرجانی، شکلی از کربنات کلسیم است که از منابع فسیل شده مرجانی به دست می‌آید. بدن انسان تحت یک فرآیند طبیعی به نام کیلیت (شلات یا چنگاله) قرار می‌گیرد که در آن کلسیم را با ماده دیگری (به عنوان مثال، یک اسید آمینه) که بدن می‌تواند متابولیزه کند، ترکیب می‌کند. از کلسیم مرجانی در جراحی فک و صورت و پیوند استخوان نیز استفاده می‌شود.

کلسیم و ویتامین D: نقش اصلی ویتامین D، کمک به جذب کلسیم در بدن و حفظ تراکم استخوان است. به همین دلیل برخی از مکمل‌های کلسیم با ویتامین D ترکیب می‌شوند. این ویتامین به دو شکل ویتامین D2 (ارگوکلسیفرول) و ویتامین D3 (کوله کلسیفرول) موجود است. فرم D2 ویتامین D در مقایسه با فرم D3، ماندگاری کوتاه‌تری دارد.

برخی از غذا‌ها مانند کنسرو ماهی سالمون با استخوان و زرده تخم مرغ، دارای مقادیر کمی ویتامین D هستند. ویتامین D را می‌توان از غذا‌های غنی شده نیز به دست آورد و به‌طور طبیعی از طریق قرار گرفتن در معرض نور خورشید آن را تولید کرد. میزان توصیه شده ویتامین D روزانه برای افراد کم‌تر از ۷۰ سال، ۶۰۰ واحد بین‌المللی است و برای زنان باردار وشیرده و همچنین افراد بالای ۷۱ سال، این عدد به ۸۰۰ واحد بین‌المللی در روز می‌رسد.

کلسیتریول (روکالترول)، شکل بیولوژیکی فعال ویتامین D است که برای درمان و پیشگیری از سطوح پایین کلسیم در خون بیمارانی که کلیه‌ها یا غدد پاراتیروئید آن‌ها به‌طور طبیعی کار نمی‌کنند، استفاده می‌شود.

کلسیم و ویتامین K2: ویتامین K2 دارای چندین ایزوفرم یا آنالوگ به نام MK-4 تا MK-10 است. این ویتامین محافظت عمده‌ای در برابر پوکی استخوان و کلسیفیکاسیون پاتولوژیک شریان‌ها و بافت‌های نرم (یکی از پیامد‌های شناخته شده اصلی پیری) ایجاد می‌کند. ویتامین K2 در حیوانات و باکتری‌ها از جمله باکتری‌های پروبیوتیک مفید دستگاه گوارش یافت می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها با رشد طبیعی باکتری‌های سالم تداخل می‌کنند و بر تولید ویتامین K2 تأثیر می‌گذارند.

ویتامین D3 به عنوان ویتامین استخوان شناخته شده است؛ زیرا ژن استئوکلسین را وارد عمل می‌کند و به سرعت روی استخوان‌ها عمل می‌کند. ویتامین K2 با عملکرد کندتر به همان اندازه برای حفظ استخوان مهم است. اسکلت انسان هر ۸ تا ۱۰ سال یک‌بار، به‌طور کامل با استخوان خوب و متراکم جایگزین می‌شود و این دو ویتامین نقش زیادی در این فرآیند دارند. دوز خوراکی درمان پوکی استخوان ویتامین K2 معمولاً ۴۵ میلی‌گرم در روز است.

ملاحظات تغذیه‌ای

فاکتور‌های زیر باید در انتخاب مکمل کلسیم در نظر گرفته شوند:

کلسیم المنتال: کلسیم المنتال چیزی است که بدن برای رشد استخوان و سایر فواید سلامت، جذب می‌کند. بنابراین، مقدار واقعی کلسیم در مکمل بسیار مهم است. برچسب روی مکمل‌های کلسیم برای تعیین مقدار کلسیم موجود در یک وعده (تعداد قرص) مفید است. به عنوان مثال، ۱۲۵۰ میلی‌گرم کربنات کلسیم، حاوی ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم المنتال (۴۰ درصد) است.

انتخاب مکمل: برخی افراد به دلیل عوارض جانبی مانند گاز، یبوست و نفخ نمی‌توانند برخی مکمل‌های کلسیم را تحمل کنند. ممکن است لازم باشد چند مارک مختلف یا انواع مکمل کلسیم را امتحان کنید تا مکملی را پیدا کنید که می‌تواند بهترین باشد.

به‌طور کلی کربنات کلسیم یبوست آورترین مکمل است؛ اما حاوی بیشترین مقدار کلسیم بوده و کم هزینه‌ترین است. فسفات کلسیم باعث ایجاد گاز یا یبوست نمی‌شود؛ اما گران‌تر از کربنات کلسیم است. سیترات کلسیم راحت‌ترین جذب را داراست و برای جذب نیازی به اسید معده ندارد؛ اما گران است و کلسیم المنتال زیادی ندارد. زنان باید نیاز کلسیم خود را از طریق رژیم غذایی و مکمل‌ها تأمین کنند.

مکمل‌های کلسیم در انواع مختلفی از جمله قرص‌های جویدنی، کپسول‌ها، مایعات و پودر‌ها در دسترس هستند. افرادی که در بلع قرص مشکل دارند می‌توانند از مکمل‌های کلسیم جویدنی یا مایع استفاده کنند.

تداخلات دارویی: مکمل‌های کلسیم ممکن است با بسیاری از دارو‌های تجویزی مختلف، از جمله دارو‌های فشار خون (مسدودکننده‌های کانال کلسیم)، هورمون‌های تیروئید مصنوعی، بیس‌فسفونات‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها تداخل داشته باشند. داروسازان بهترین متخصصان برای مشورت در مورد تداخلات دارویی احتمالی و توصیه‌های مکمل کلسیم هستند.

فراهمی زیستی: بدن انسان باید قادر به جذب کلسیم باشد تا فراهمی زیستی خوبی داشته و مؤثر باشد. مکمل‌های کلسیم باید در دوز‌های کم (۵۰۰ میلی‌گرم در یک وعده) و ترجیحاً هنگام غذا مصرف شوند تا جذب آن‌ها افزایش یابد. سیترات کلسیم به‌طور مساوی با یا بدون غذا جذب می‌شود و برای افراد مبتلا به بیماری التهابی روده یا افرادی که اسید معده پایینی دارند (افراد بالای ۵۰ سال یا کسانی که از آنتی اسید‌ها یا مهارکننده‌های پمپ پروتون استفاده می‌کنند) توصیه می‌شود.

یکی از محصولاتی که به دلیل فناوری دارو رسانی لیپوزومال فراهمی زیستی بسیار بالایی دارد، قرص کلسیم نانو لیپوزومال لیپو کلسید است.

مکمل کلسیم و اثرات قلبی عروقی

برخی نگرانی‌ها در مورد اثرات نامطلوب بالقوه مصرف زیاد کلسیم بر سلامت قلب و عروق در میان سالمندان به دلیل کلسیفیکاسیون شریان‌ها و ورید‌ها مطرح شده است. چندین مکانیسم پاتوفیزیولوژیک ممکن برای این اثرات وجود دارد که شامل اثرات روی کلسیفیکاسیون عروق، عملکرد سلول‌های عروقی و انعقاد خون می‌شود. با این‌حال، مطالعات جدیدتر هیچ افزایشی در خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را در میان زنانی که مکمل‌های کلسیم مصرف می‌کنند، طی ۲۴ سال پیگیری نشان نداده‌اند.

برخی از دانشمندان بر این باورند از آن‌جایی که مکمل‌های کلسیم باعث کاهش اندک خطر شکستگی استخوان و افزایش اندکی در خطر بیماری‌های قلبی عروقی می‌شوند، هیچ سود خالصی از استفاده از آن‌ها وجود نداشته باشد.

آن‌ها ادعا می‌کنند که از آن‌جایی که منابع غذایی کلسیم فواید مشابهی بر تراکم استخوان دارند و با اثرات نامطلوب قلبی عروقی مرتبط نیستند، ممکن است به مکمل‌ها ترجیح داده شوند. برای تجزیه و تحلیل آینده‌نگر تأثیر مکمل کلسیم به علاوه ویتامین D فراتر از سلامت استخوان، به مطالعات بیشتری نیاز است. جامعه پزشکی هنوز در مورد اثرات مکمل‌های کلسیم در زنان نظر مشخصی را ارائه نداده است.

امتیاز دهی به سطوح کلسیم عروق کرونر

در سنین بالاتر، رسوبات کلسیم را می‌توان در بسیاری از قسمت‌های بدن یافت. اسکن کلسیم کرونر معمولاً برای بررسی تجمع کلسیم در پلاک روی دیواره عروق قلب انجام می‌شود. نمرات اسکن کلسیم کرونر از ۰ تا بیش از ۴۰۰ متغیر است. نمره کلسیم صفر به معنای عدم وجود پلاک قابل شناسایی است، در حالی که نمره بالای ۴۰۰ نشان‌ دهنده پلاک آترواسکلروتیک گسترده و باریک شدن قابل توجه عروق کرونری است.

کلسیفیکاسیون دیواره شریان در سن بالای ۶۵ سال شایع است. کلسیفیکاسیون سینه اغلب در زنان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود. رسوبات کلسیم به راحتی توسط تصاویر اشعه ایکس شناسایی می‌شوند؛ زیرا کلسیفیکاسیون از کلسیم فسفات تشکیل شده است (مشابه آن‌چه در استخوان وجود دارد).

کلسیم کرونری بخشی از توسعه آترواسکلروز است. این به‌طور انحصاری در شریان‌های آترواسکلروتیک رخ می‌دهد و در دیواره عروق طبیعی وجود ندارد. به نظر می‌رسد میزان کلسیم در دیواره‌های عروق کرونر که با نمره کلسیم ارزیابی می‌شود، نسبت به عوامل استاندارد، پیش‌بینی‌ کننده بهتری برای خطر بیماری‌های قلبی عروقی باشد.

دستیابی به تعادل

خطرات مصرف کم کلسیم: همان‌طور که در بالا ذکر شد، کلسیم برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها و همچنین برای عملکرد طبیعی عضلات و اعصاب مهم است. مشکلات سلامتی مرتبط با سطوح پایین کلسیم عبارتند از:

کودکان ممکن است به قد کامل بالقوه بزرگسالی خود نرسند و بزرگسالان ممکن است توده استخوانی پایینی داشته باشند که یک عامل خطر برای پوکی استخوان و شکستگی لگن است. سطح طبیعی کلسیم خون از طریق عملکرد هورمون پاراتیروئید، کلیه‌ها و روده‌ها حفظ می‌شود. مقدار طبیعی کلسیم در بزرگسالان ۴.۵ تا ۵.۵ میلی اکی‌والان بر لیتر است.

تقریباً ۴۰ درصد از کلسیم سرم، یونیزه (آزاد) است، در حالی که ۶۰ درصد دیگر به پروتئین (عمدتاً به آلبومین) متصل شده است. فقط کلسیم یونیزه شده به سلول‌ها منتقل می‌شود و از نظر متابولیکی فعال است. کاهش کسر یونیزه (آزاد) کلسیم باعث علائم مختلفی می‌شود. هیپوکلسمی یا سطح پایین کلسیم، معمولاً با جذب کم کلسیم، کمبود ویتامین D یا K2، نارسایی مزمن کلیه و کم کاری پاراتیروئید رخ می‌دهد.

خطرات مصرف زیاد کلسیم: عوامل زیادی می‌توانند سطح کلسیم خون را افزایش دهند. اگرچه بدن یک فرآیند تنظیمی داخلی برای جذب و نگهداری کلسیم دارد؛ اما بیماری‌های زمینه‌ای، تداخل دارویی یا استفاده بیش از حد از مکمل‌ها می‌توانند باعث افزایش سطح کلسیم شوند.

غلظت غیرطبیعی کلسیم می‌تواند باعث مشکلات سلامتی شود و نیاز به درمان پزشکی دارد. اگرچه کلسیم رژیم غذایی به‌طور کلی بی‌خطر است ولی باید بدانید که کلسیم بیش از حد، باعث محافظت اضافی از استخوان نمی‌شود. در واقع، اگر کلسیم رژیم غذایی و مکمل‌ها از حد بالایی قابل تحمل برای بدن فراتر رود، می‌تواند باعث سنگ کلیه، سرطان پروستات، یبوست، تجمع کلسیم در رگ‌های خونی و اختلال در جذب آهن و روی شود.

مصرف مکمل‌های کلسیم و خوردن غذا‌های غنی شده با کلسیم ممکن است کلسیم را بالاتر از سطح طبیعی افزایش دهد. در نتیجه، بسیار مهم است که به RDA پایبند باشید و از دوز توصیه شده تجاوز نکنید.

نتیجه‌گیری

بهترین راه برای درمان کمبود کلسیم، جلوگیری از بروز آن است. اصلاح عوامل خطر ضروری است و داروسازان می‌توانند نقش زیادی در این زمینه ایفا کنند. آن‌ها می‌توانند مکمل‌های مناسب کلسیم و ویتامین D را توصیه کنند.

افرادی که در معرض خطر کمبود کلسیم هستند، باید از غذا‌ها و نوشیدنی‌های غنی از کلسیم و ویتامین D استفاده کنند، سیگار را ترک کنند و ورزش‌های تحمل وزن و تقویت عضلات را افزایش دهند. نظارت بر شاخص توده بدنی در سنین بالاتر نیز برای کاهش شکستگی استخوان بسیار مهم است.