سل و هر آن چه که باید در مورد آن بدانید

سل، نام یک بیماری عفونی کشنده است که توسط یک نوع باکتری از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

سل یا توبرکلوزیس که پیش‌تر با نام تب لازم نیز شناخته می‌شد، یک بیماری به‌شدت عفونی است که در مرحله‌ی اول ریه‌ها را درگیر می‌کند. بنابر گزارش ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سل جزو ده عامل برتر مرگ و میر در سرتاسر جهان است و در سال ۲۰۱۸ به‌تنهایی باعث مرگ ۱.۵ میلیون نفر شده است. سل بیشتر در کشورهای در حال توسعه رایج است؛ اما بنابر اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، در سال ۲۰۱۶ در ایالات متحده‌ی آمریکا ۹۰۰۰ مورد ابتلا به سل ثبت شده است. سل یک بیماری کشنده است؛ اما تحت شرایط مناسب، قابل پیشگیری و درمان خواهد بود. در حال حاضر، سل به آنتی‌بیوتیک مقاومت ایجاد کرده و همین موضوع باعث نگرانی مجدد در مورد این بیماری در بین متخصصان شده است. هم‌اکنون برخی شاخه‌های این بیماری به مؤثرترین گزینه‌های درمانی پاسخ نمی‌دهند؛ در این حالت، درمان سل بسیار دشوار است.

هرگاه فردی هنگام نفس کشیدن باسیل کُخ (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) را نیز تنفس کند، ممکن است به بیماری سل مبتلا شود. هرگاه سل ریه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، به‌شدت مسری خواهد شد؛ اما لازم است بدانید تنها در صورتی به سل مبتلا می‌شوید که تماس نزدیکی با فرد آلوده داشته باشید. در این مطلب قصد داریم تا نگاهی دقیق  به بیماری سل داشته باشیم و با تاریخچه، نشانه‌ها، روش‌های درمان و… این بیماری آشنا شویم؛ پس با مجله‌ی دانستنی کیمازی همراه باشید.

تاریخچه

سل، از گذشته‌های بسیار دور برای انسان‌ها شناخته شده بوده است. دانشمندان بر این باورند که تیره‌ی مایکوباکتریوم برای مدت ۱۵۰ میلیون سال است که در محیط‌‌زیست وجود دارد و ریشه‌ی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به ۳ میلیون سال پیش و قاره‌ی آفریقا باز می‌گردد. مجموعه‌ای از شواهد روزافزون نشان می‌دهند که سویه‌های فعلی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس از یک جد مشترک در حدود ۱۵ الی ۲۰ هزار سال پیش نشأت گرفته‌اند.

مطالعات انجام شده روی مومیایی‌های مصری که قدمت آن‌ها به سال ۲۴۰۰ الی ۳۴۰۰ پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد، نشان داده‌اند که در برخی اجساد ناهنجاری‌های اسکلتی مرتبط با توبرکلوزیس وجود دارد که به بیماری‌هایی نظیر سل ستون فقرات (بیماری پات) مرتبط هستند. با وجود این، هنوز نشانه‌ای از بیماری سل در پاپیروس‌های کشف شده از مصر دیده نشده است. نخستین توصیف از توبرکلوزیس در نوشته‌های کشف شده در چین و هند که قدمت آن‌ها ۳۳۰۰ الی ۲۳۰۰ سال تخمین زده شده، دیده شده است. در کتب مقدس، به توبرکلوزیس اشاره شده و برای توصیف آن عبارت عبری «شاخِفِث» به‌کار برده شده است.

در ایالت‌های پیرامون رشته کوه آند در آمریکای جنوبی نیز نشانه‌هایی از توبرکلوزیس دیده شده است. در دوران پیش کلمبیایی، زمانی که هنوز اروپایی‌های آمریکای جنوبی را استعمار نکرده بودند، اهالی پِرو اجساد مردگان را مومیایی می‌کردند. در مومیایی‌های کشف شده‌ی مرتبط با آن دوران نشانه‌هایی از توبرکلوزیس دیده شده است و این یعنی بیماری پیش از آمدن اروپایی‌ها نیز در این کشورها وجود داشته است. در یونان باستان، بقراط به‌خوبی این بیماری را شناسایی کرده و در مورد آن در کتاب «I, Of the Epidemics» اطلاعاتی را ارائه داده است. وی از عبارت «Phthisis» یا مرض سل برای توصیف این بیماری استفاده کرده است. بقراط علائم Phthisis را نیز توصیف کرده است که امروزه به علائم رایج ضایعات ریوی سل شباهت دارند.

جالینوس، پزشک مشهور یونانی که بعدها در سال ۱۷۰ پس از میلاد پزشک شخصی مارکوس آئورلیوس، امپراتور روم نیز بود، علائم توبرکلوزیس را تب و لرز، تعریق، سرفه و خلط آغشته به خون عنوان کرد. وی گفت که درمان مؤثر توبرکلوزیس مصرف شیر، به‌خصوص شیر سویا و قرار گرفتن در معرض هوای آزاد است. در زمان امپراتوری روم، پزشکانی همچون سلسو، آرتائوس از کاپادوکیه و کیلیوس اورلیان به بیماری توبرکلوزیس اشاره کرده‌اند. با وجود این، تا آن زمان ماهیت این بیماری ناشناخته باقی مانده بود. امپراتوری روم باستان در قرن پنجم میلادی سقوط کرد. شواهد وسیع به‌دست آمده مرتبط با آن دوران در سایت‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که شیوع این بیماری در دوره‌ی حکومت امپراتوری روم، در قاره‌ی اروپا بسیار گسترده‌تر بوده است.

در قرون وسطی، شکل بالینی جدیدی از توبرکلوزیس به نام «اسکروفولا» توصیف شده است که به‌نوعی بیماری غدد لنفاوی گردنی است. در انگلستان و فرانسه، این بیماری را با نام «شرِ پادشاه» می‌شناختند و بر این باور بودند که اگر بدن فرد بیمار توسط شخصی از خاندان سلطنتی لمس شود، او شفا خواهد یافت. مردم از این روش عجیب برای سالیان سال استفاده کردند و تحت نظر چندین پادشاه مختلف این کارها انجام می‌شد تا این‌که سرانجام، ملکه آن از خاندان سلطنتی استوارت، آخرین فردی بود که در دوران حکم‌رانی او از این روش درمانی استفاده شد.

گای دی چاولیاک، جراح فرانسوی، نخستین فردی بود که برای درمان این بیماری مداخله کرد. در واقع این نخستین مداخله پزشکی برای درمان این بیماری بود و حالا بیماری را با نام «مرض زوال» می‌شناختند. وی پیشنهاد داد که برداشتن غده‌ی اسکروفولوس، روشی مؤثر در درمان بیماری خواهد بود. در قرن ۱۶ میلادی، جیرولامو فراکاستورو، پزشک سرشناس ایتالیایی، برای نخستین‌بار توصیف روشنی از ماهیت مسری بیماری توبرکلوزیس ارائه کرد. در سال ۱۶۷۹ میلادی، فرانسیس سیلویوس، پزشک بلژیکی، در کتاب خود به‌نام «Opera Medica» شرح دقیقی از وضعیت آسیب‌شناختی و آناتومیکی بیماری توبرکلوزیس را ارائه داده است. در سال ۱۷۲۰ میلادی یک پزشک بریتانیایی به‌نام بنجامین مارتِن نخستین‌بار در مقاله‌ای به نام «یک نظریه جدید در مورد مرض زوال» به منشأ عفونی سل اشاره کرد. در قرن‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی بیشتر از اصطلاحاتی نظیر مرض زوال و Phthisis برای توصیف بیماری سل استفاده می‌کردند.

در سال ۱۸۱۹ میلادی، یک پزشک فرانسوی به‌نام رنه لاینک موفق شد که علائم آسیب‌شناختی بیماری توبرکلوزیس را شناسایی کند. این علائم عبارت بودند از: consolidation (یعنی نوعی گرفتگی عضلانی و احساس سفتی ریه)، پلوریسی (التهاب لایه‌ی پوششی ریه) و حفره‌ی ریوی. وی همچنین دریافت که مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می‌تواند علاوه بر دستگاه تنفسی (سل ریوی)، دستگاه گوارش، استخوان‌ها، مفاصل، سیستم‌های عصبی، غدد لنفاوی، دستگاه تناسلی و اداری و همچنین پوست را نیز آلوده کند. به نوعی از سل که خارج از دستگاه تنفسی دیده شود «سل خارج ریوی» می‌گویند.

در سال ۱۸۳۴ میلادی، یوهان لوکاس شونلاین، پزشک آلمانی، برای اولین‌بار از اصطلاح «سل» برای این بیماری استفاده کرد. در آغاز قرن ۱۹ میلادی، میان اهل دانش یک بحث علمی در مورد علت دقیق بیماری سل جریان داشت. در آن زمان نظریه‌های بسیاری وجود داشت که برخی از آن‌ها این بیماری را عفونی، برخی دیگر ارثی و نظریه‌های دیگر آن را نوعی سرطان توصیف می‌کردند. در سال ۱۸۴۳ میلادی، یک پزشک آلمانی به‌نام فیلیپ فریدریش هرمان کلنکه برای نخستین‌بار توانست با تزریق نسخه‌ی خفیف شده‌ی سل میلیاری (سل منتشر) به درون ریه‌ها و کبد، نوع گاوی و انسانی سل را به‌طور آزمایشی تولید کند. در سال ۱۸۵۴ میلادی، هرمان برهمر که یک بیمار مبتلا به سل بوده و درمان شده بود، در تز دکترای خود روش درمان سل را ارائه کرد. وی بیان کرد که اقامت طولانی مدت در کوه‌های هیمالیا به درمان بیماری او کمک شایانی کرده است.

یک جراح نظامی فرانسوی به‌نام ژان آنتوان ویلمین، در سال ۱۸۶۵ میلادی توانست به‌طور آزمایشی ماهیت عفونی سل را به اثبات برساند. او با استفاده از مایع استخراج شده از حفره‌ی سلی فردی که در اثر سل فوت کرده بود، نسخه‌ی خفیفی از این بیماری را ایجاد کرده و آن را به یک خرگوش تزریق کرد و به‌ این ترتیب خرگوش را در برابر بیماری ایمن کرد. یک پزشک و میکروب‌شناس آلمانی به‌نام رابرت کُخ، توانست به‌طور موفقیت‌آمیزی باسیل سل را در سرم حیوانی شناسایی، ایزوله و کشت کند. پس از این اتفاق، او با تلقیح باسیل سل توانست مدل‌های حیوانی این بیماری را تولید کند. نتایج کار پیش‌گامانه‌ی او در سال ۱۸۸۲ در انجمن فیزیولوژی برلین منتشر شد.

شناسایی روش‌های درمانی

در سال‌های ۱۹۰۷ و ۱۹۰۸ کلمنس فون پیرکت آلمانی و چارلز مانتو فرانسوی، توبرکولین و به‌دنبال آن روش تست پوستی سل را ابداع کردند. توبرکولین یک ماده‌ی آنتی‌ژن تزریقی است که زیر پوست افراد تزریق می‌شود و پزشکان بلافاصله واکنش بدن را تحت نظر گرفته و مقادیر مختلف را اندازه‌گیری می‌کنند. در سال‌های اخیر در مورد تشخیص بیماری سل دستاوردهای مهمی حاصل شده است که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به آزمایش‌های آزادسازی اینترفرون گاما اشاره کرد.

یک کار علمی پیش‌گامانه توسط آلبرت کالمت و ژان-ماری کامل گرین در خصوص پیش‌گیری از بیماری سل صورت گرفت که در سال ۱۹۲۱ میلادی منجر به تولید واکسن سل گشت. واکسن سل که با نام «BCG یا ب‌ث‌ژ» آن را می‌شناسیم توسط این دو پزشک سرشناس تولید شده و تاکنون جان میلیاردها انسان را نجات داده است.

کشف عوامل درمانی

در کنار واکسن‌ تولید شده برای سل، آنتی‌بیوتیک‌ها کشف شدند که یک اتفاق عظیم در درمان سل به‌شمار می‌رفت. در سال ۱۹۴۳ میلادی سِلمان واکسمن، الیزابت بوژی و آلبرت شاتز موفق شدند یک داروی آنتی‌بیوتیک به نام «استرپتومایسین» را برای درمان سل توسعه دهند که این کار باعث شد آن‌ها در سال ۱۹۵۲ موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل شوند.

در دهه‌های اخیر، از چهار آنتی‌بیوتیک دیگر به‌ نام‌های ایزونیازید (تولید شده در ۱۹۵۱)، پیرازینامید (تولید شده در ۱۹۵۲)، اتامبوتول (تولید شده در ۱۹۶۱) و ریفامپین (تولید شده در ۱۹۶۶) برای درمان مؤثر بیماری سل استفاده می‌شود. با بهبود روش‌های تشخیص و شناسایی بیماری، مداخلات پزشکی و همچنین راهکار‌های پیش‌گیرانه، سازمان بهداشت جهانی (WHO) متعهد شده است که تا سال ۲۰۵۰ میلادی بیماری سل را به‌طور کامل ریشه‌کن کند.

سل چیست؟

هرگاه فردی هنگام نفس کشیدن مایکوباکتریوم توبرکلوزیس را تنفس کند، ممکن است به بیماری سل مبتلا شود. هرگاه سل ریه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، به‌شدت مسری خواهد شد؛ اما لازم است بدانید تنها در صورتی به سل مبتلا می‌شوید که تماس نزدیکی با فرد آلوده داشته باشید و واگیری آن همانند عفونت‌های ویروسی نیست.

عفونت سل (سل نهفته)

ممکن است فردی به سل مبتلا شده باشد؛ اما در بدن او هیچ علائمی دیده نشود. در بسیاری از افراد، سیستم ایمنی بدن می‌تواند باکتری را مهار کند؛ بنابراین باکتری نمی‌تواند تکثیر شده و باعث ایجاد بیماری شود. در این حالت، فرد به عفونت سل مبتلا شده؛ اما بیماری او فعال نیست. پزشکان به چنین وضعیتی «سل نهفته» می‌گویند. در این حالت افراد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند و هرگز از این موضوع که به عفونت سل مبتلا هستند آگاه نشوند. نکته‌ای که باید بدانید این است که سل نهفته نمی‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. با وجود این، اگر پزشک تشخیص دهد که فردی به سل نهفته مبتلا شده است، باید او را تحت نظر گرفته و درمان‌های لازم را انجام دهد. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، می‌گوید که در ایالات متحده ۱۳ میلیون نفر به سل نهفته مبتلا هستند.

بیماری سل (سل فعال)

در بعضی مواقع، بدن نمی‌تواند باکتری توبرکلوزیس را مهار کند. این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن در اثر بیماری یا استفاده از داروهایی خاص تضعیف شده باشد و نتواند در برابر باکتری از بدن دفاع کند. وقتی که این اتفاق رخ دهد، باکتری در بدن تکثیر شده و باعث بروز علائم خواهد شد که به آن «سل فعال» می‌گویند. افراد مبتلا به سل فعال، ناقل آن بوده و می‌توانند دیگران را نیز آلوده کنند. اگر به محض ابتلای افراد به بیماری سل مداخله‌ی پزشکی صورت نگیرد، ۵ الی ۱۰ درصد امکان دارد که بیماری فعال شده و وارد فازهای پیشرفته‌تر شود. طبق گفته‌ی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، فرآیند فعال شدن بیماری در ۵۰ درصد افراد بین ۲ تا ۵ سال طول خواهد کشید.

شانس توسعه و پیشرفت بیماری سل در افراد زیر بیش از سایرین است:

• آن‌هایی که بدنشان سیستم ایمنی ضعیفی دارد.
• افرادی که در ۲ تا ۵ سال گذشته نشانه‌هایی از این بیماری در آن‌ها دیده شده است.
• افراد سالمند و بچه‌های کوچک.
• افرادی که داروهای واکنش‌زای تزریقی مصرف می‌کنند.
• افرادی که در گذشته داروی مناسب سل دریافت نکرده‌اند.

نخستین نشانه‌های هشدار دهنده

اگر فردی هر یک از نشانه‌های زیر را در بدن خود مشاهده کرد باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کند:

• سرفه‌های مداوم به‌طوری که حداقل سه هفته طول بکشد
• خلط زیاد؛ به‌طوری که در هنگام سرفه زدن در آن خون دیده شود
• کاهش اشتها و وزن
• احساس خستگی بیش از حد و ناخوشی
• تورم در گردن
• تب
• عرق شبانه
• درد قفسه سینه

علائم مستقیم بیماری

سل نهفته: شخصی که به سل نهفته مبتلا شده است، در بدن خود هیچ علائمی را مشاهده نخواهد کرد و هیچ نشانه‌ای از آسیب هم در اسکن اشعه‌ی X قفسه‌ی سینه هم مشخص نخواهد شد. تنها در صورت انجام آزمایش خون یا آزمایش پوستی مشخص می‌شود که فرد به بیماری مبتلا است یا خیر.

سل فعال: فردی که به بیماری سل فعال مبتلا شده، دائماً سرفه می‌کند و این سرفه‌ها باعث تولید خلط می‌شوند؛ فرد بیمار احساس خستگی بیش از حد می‌کند، تب و لرز دارد و اشتها و وزن خود را از دست می‌دهد. علائم این بیماری با گذشت زمان وخیم‌تر خواهند شد؛ اما به‌صورت دوره‌ای ناپدید شده و مجدداً ظاهر می‌شوند.

فراسوی ریه‌ها

معمولاً سل ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اما ممکن است نشانه‌های این بیماری در سایر نقاط بدن هم دیده شوند. این اتفاق معمولاً در افرادی رخ می‌دهد که بدن آن‌ها سیستم ایمنی ضعیفی دارد. بیماری سل می‌تواند باعث تورم دائمی غدد لنفاوی، درد شکم، درد مفاصل و استخوان‌ها، گیجی، سردرد دائمی و تشنج شود.

تشخیص بیماری

همان‌طوری که پیش‌تر نیز گفته شد، فردی که به سل نهفته مبتلاست، هیچ علائمی در بدن خود مشاهده نمی‌کند؛ اما عفونت در آزمایش خون و تست پوستی خود را نشان خواهد داد. افراد باید آزمایش سل دهند اگر:

• مدت زمان زیادی را با فردی که مشکوک به سل است گذرانده باشد.
• مدتی در کشوری که نرخ ابتلا به سل در آن بالاست اقامت داشته باشند.
• در محیطی که سل وجود دارد کار کرده باشد.

پزشک در مورد علائم و سوابق پزشکی از فرد مراجعه کننده سوالاتی می‌پرسد. پزشکان پیش از انجام آزمایش خون، یک‌سری آزمایش‌های فیزیکی انجام می‌دهند که شامل گوش دادن به ریه‌ها و بررسی تورم در غدد لنفاوی می‌شود. پس از انجام آزمایش فیزیکی، انجام آزمایش خون و آزمایش پوستی وجود سل در بدن را نمایان می‌کند. هرچند انجام این آزمایش‌ها مشخص نمی‌کند که سل از نوع نهفته است یا فعال. برای تشخیص سل فعال، پزشک انجام آزمایش‌هایی نظیر آزمایش خلط و آزمایش اشعه‌ی X قفسه‌ی سینه را تجویز خواهد کرد. هر شخصی که سل داشته باشد باید درمان شود و فرقی نمی‌کند که بیماری او از نوع نهفته باشد یا فعال.

آزمایش پوستی

پزشک برای تشخیص آلودگی افراد به مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، از آزمایش پوستی مشتقات پروتئین خالص شده یا PPD استفاده می‌کند. برای انجام این آزمایش، پزشک ۰.۱ میلی‌لیتر از PPD (مقدار بسیار ناچیزی از پروتئین) را زیر لایه‌ی بالایی پوست تزریق می‌کند. بین ۲ الی ۳ روز بعد، فرد باید مجدداً به پزشک مراجعه کند تا پزشک به بررسی نتایج بپردازد. اگر در محل تزریق پروتئین، یک برآمدگی با قطر بیش از ۵ میلی‌متر ظاهر شده باشد، یعنی آزمایش سل فرد مثبت بوده است. این آزمایش فقط مبتلا بودن به سل را مشخص می‌کند و نوع نهفته یا فعال بودن آن را تشخیص نمی‌دهد. پزشکان می‌گویند اگر قطر تورم محل تزریق بین ۵ الی ۱۵ میلی‌متر باشد، تشخیص مثبت بودن سل به فاکتورهای ریسک، وضعیت سلامتی فرد و سابقه‌ی بیماری بستگی دارد. از سوی دیگر، تمامی تورم‌هایی که قطری بیش از ۱۵ میلی‌متر دارند به‌عنوان سل مثبت در نظر گرفته شده و در این‌جا عواملی که گفته شد تأثیرگذار نیستند.

با وجود این، آزمایش پوستی چندان هم دقیق نیست؛ زیرا بدن برخی افرادی که به سل مبتلا هستند نسبت به تزریق واکنشی نشان نمی‌دهد و برعکس، بدن افرادی که به سل مبتلا نیستند ممکن است نسبت به تزریق واکنش نشان دهد و این یعنی نتیجه‌ی آزمایش اشتباه است. بدن افرادی که واکسن سل تزریق کرده‌اند نسبت به این آزمایش واکنش نشان خواهد داد و این در حالی است که آن‌ها اصلاً سل ندارند.

آزمایش خون

پس از انجام آزمایش پوستی، پزشک آزمایش خون انجام می‌دهد. بسیاری از پزشکان انجام این آزمایش را برای برخی از افراد که شرایط سلامتی خاص دارند، بر آزمایش پوستی ترجیح می‌دهند. در حال حاضر دو آزمایش خون مختلف در ایالات متحده برای تشخیص بیماری سل توسط وزارت بهداشت تأیید شده‌اند. این دو آزمایش کوانتی‌فرون و تی-اسپات (T-Spot) هستند. جواب آزمایش خون به سه صورت مثبت، منفی و نامشخص تعیین خواهد شد. همانند آزمایش پوستی، آزمایش خون نیز نمی‌تواند نوع فعال یا نهفته‌ی سل را تشخیص دهد.

آزمایش پرتوی X قفسه سینه

اگر نتیجه‌ی آزمایش پوستی یا خون مثبت باشد، باید آزمایش پرتوی X قفسه‌ی سینه نیز انجام بگیرد. در این آزمایش، پزشکان به‌دنبال نقاط مشخصی در ریه‌ها می‌گردند. این نقاط، نشانه‌هایی از عفونت سل هستند و مشخص می‌کنند که بدن شما در تلاش است تا باکتری توبرکلوزیس را محدود کند. اگر نتیجه‌ی آزمایش پرتوی X منفی باشد، یعنی فرد به سل نهفته مبتلا شده است.

گاهی اوقات ممکن است که نتیجه‌ی این آزمایش اشتباه باشد به همین دلیل پس از آن انجام برخی آزمایش‌های دیگر نیز توصیه خواهد شد. اگر آزمایش تشخیص دهد که فرد به سل مبتلاست، باید درمان‌های مربوط به سل فعال را انجام دهد. در صورت منفی بودن آزمایش، باید درمان‌های مربوط به سل نهفته را انجام داد تا از فعال شدن مجدد باکتری در آینده جلوگیری به عمل آید.

دیگر آزمایش‌ها

در برخی شرایط، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی روی خلط و مخاط فرد بیمار انجام دهد. این خلط و مخاط برای بررسی باکتری از اعماق ریه‌ها استخراج می‌شوند. اگر نتیجه‌ی آزمایش خلط مثبت باشد، یعنی شما می‌توانید دیگران را از طریق مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به بیماری سل مبتلا کنید و باید تا زمانی که درمان نشده‌اید و نتایج آزمایش خلط منفی نشده، از ماسک ویژه‌ای استفاده کنید. اگر نتایج آزمایش‌ها نامشخص باشد، باید دیگر آزمایش‌ها نظیر سی‌تی‌ اسکن قفسه سینه، بیوپسی (بافت‌برداری) و برونکوسکوپی ریه نیز انجام شوند.

درمان

بسیاری از آلودگی‌های باکتریایی ظرف مدت زمان یک الی دو هفته توسط آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند؛ اما سل با دیگر بیماری‌ها متفاوت است. افرادی که آزمایش سل آن‌ها مثبت می‌شود، باید برای ۶ الی ۹ ماه ترکیبی از داروهای مختلف را مصرف کنند و باید حتماً دوره‌ی درمانی خود را کامل کنند؛ در غیر این صورت، به احتمال زیاد مجدداً بیماری سل باز می‌گردد. اگر مجدداً بیماری سل باز گردد، نسبت به درمان‌ها و داروهای قبلی مقاوم شده و درمان آن سخت‌تر خواهد بود. پزشک ممکن است به دلیل مقاومت برخی سویه‌های بیماری سل نسبت به داروها و درمان‌های مختلف، ترکیبی از چند روش درمانی را برای بیمار پیشنهاد کند. رایج‌ترین داروها و درمان‌هایی که برای بیماری سل مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• ایزونیازید
• پیرازینامید
• اتامبوتول (میامبوتول)
• ریفامپین (ریفادین، ریماکتِین)
• ریفاپنتین (پریفتین)

این داروها روی کبد افراد تأثیر مستقیم می‌گذارند؛ بنابراین افرادی که داروهای مربوط به سل را مصرف می‌کنند باید نسبت به آسیب‌هایی که این داروها به کبد وارد می‌کنند آگاه باشند. فرد بیمار پس از مصرف این داروها ممکن است عوارض زیر را تجربه کند:

• کاهش اشتها
• ادرار تیره
• تب (معمولاً بیش از ۳ روز طول می‌کشد)
• حالت تهوع یا استفراغ غیرقابل توضیح
• زردی، یا زردی پوست
• درد شکم

اگر هر یک از این عوارض را مشاهده کردید حتما با پزشک خود موضوع را مطرح کنید. همچنین اگر این داروها را مصرف می‌کنید، باید به‌طور منظم عملکرد ریه‌ی خود را تحت نظر گرفته و آزمایش خون دهید.

پیشگیری از بیماری

بسیاری از افرادی که در نواحی پرخطر زندگی می‌کنند در همان دوران کودکی واکسن سل دریافت می‌کنند. همان‌طوری که گفته شد، واکسن بیماری سل ب‌ث‌ژ نام دارد؛ اما صرفاً می‌تواند در برابر برخی سویه‌های بیماری سل ایمنی ایجاد کند. این واکسن به‌طور گسترده در ایالات متحده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. وجود مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بدن به این معنی نیست که باید حتماً علائم سل فعال در بدن ظاهر شود. ممکن است فردی به بیماری مبتلا باشد؛ اما علائمی را از خود نشان ندهد که در این صورت او به سل نهفته مبتلا است. اگر فردی سل نهفته داشته باشد، پزشک برای او یک دوره‌ی درمان کوتاه مدت در نظر می‌گیرد تا از تبدیل شدن بیماری به سل فعال جلوگیری کند. همان‌طوری که گفته شد رایج‌ترین داروهایی که برای درمان سل مورد استفاده قرار می‌گیرند ایزونیازید، پیرازینامید، اتامبوتول، ریفامپین و ریفاپنتین هستند که باید بین ۳ الی ۹ ماه استفاده شوند.

افرادی که وجود بیماری سل در بدن آن‌ها تشخیص داده می‌شود باید تا زمانی که درمان می‌شوند، از حضور در تجمعات و مکان‌های شلوغ خودداری کنند. بنابر گفته‌ی سازمان بهداشت جهانی، افرادی که به سل مبتلا هستند، اگر مراعات نکنند می‌توانند در طول سال بین ۱۰ الی ۱۵ نفر را از طریق تماس نزدیک به سل مبتلا کنند. افرادی که به سل مبتلا هستند باید حتماً از ماسک‌های مخصوص (ماسک جراحی) استفاده کنند تا از انتشار باکتری در هوا جلوگیری کنند. بهتر است که فرد آلوده تا زمانی که به‌طور کامل درمان می‌شود، دائماً از ماسک استفاده کند و از تماس با دیگران خودداری کنند.

فاکتورهای ریسک

افرادی که بدنشان سیستم ایمنی ضعیفی دارد، بیش از سایرین در معرض ابتلا به سل قرار دارند. عواملی که در ادامه معرفی می‌شوند می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند.

ایدز یا HIV

پزشکان برای افراد مبتلا به ایدز، سل را یک عفونت فرصت‌طلب می‌دانند. این یعنی فردی که به ایدز مبتلا است شانس بیشتری در ابتلا به سل فعال داشته و در مقایسه با افرادی که سیستم ایمنی بدنشان سالم است، علائم شدیدتری از این بیماری را تجربه می‌کند. از سوی دیگر، درمان سل در افراد مبتلا به ایدز نیز پیچیده‌تر از سایرین خواهد بود؛ اما پزشک می‌تواند یک برنامه‌ی درمانی جامع تهیه کند تا به هر دو بیماری بپردازد.

سیگار کشیدن

استعمال دخانیات، کشیدن سیگار دیگران و گرفتن قلیان از دست سایرین، خطر توسعه‌ی بیماری سل را افزایش می‌دهد. چنین کارهایی درمان بیماری را سخت‌تر می‌کنند و این امکان وجود دارد که بیماری پس از درمان مجدداً بازگردد. ترک سیگار و خودداری از قرار گرفتن در معرض دود سیگار سایرین، خطر ابتلا به سل را کاهش می‌دهد.

دیگر شرایط

برخی دیگر از مشکلات سلامتی باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می‌شوند و خطر ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهند. این مشکلات عبارتند از:

• وزن کم بدن
• اختلالات بدنی ناشی از مصرف مواد
• دیابت
• سیلیکوزیس
• بیماری شدید کلیه
• سرطان گردن و سر

همچنین برخی درمان‌های پزشکی مانند پیوند اعضا مانع از عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن می‌شوند. اقامت در کشورهایی که در آن‌ها سل رایج است، خطر ابتلا به آن را نیز افزایش می‌دهد. برای آگاهی از شیوع سل در کشورهای مختلف می‌توانید از این لینک استفاده کنید.

خطرات

سل اگر درمان نشود، باعث مرگ خواهد شد. اگر بیماری در سراسر بدن پخش شود، در کنار دیگر مشکلات، باعث وقوع مشکلات جدی در سیستم قلبی و عروقی و سوخت و ساز بدن خواهد شد. سل می‌تواند منجر به بروز سپسیس شود. سپسیس گونه‌ای از عفونت است که زندگی افراد را به‌طور جدی تهدید می‌کند.

چشم‌انداز

اگر فرد بیمار به‌طور منظم برنامه‌ی درمانی خود را دنبال کند و به مراکز درمانی مناسب دسترسی داشته باشد، درمان بیماری سل می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. اگر فرد مبتلا به سل به بیماری‌های دیگری نیز مبتلا باشد، درمان او دشوارتر خواهد بود؛ به عنوان مثال، ایدز باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و بدن را برای مبارزه با سل و دیگر عفونت‌ها ضعیف می‌کند. اگر دسترسی مناسب به درمان وجود نداشته باشد، دیگر عفونت‌ها و بیماری‌ها و شرایط جسمانی می‌توانند سل را به یک بیماری تهدیدآمیز تبدیل کنند. به‌طور کلی، تشخیص اولیه و استفاده از دوره‌ی کامل آنتی‌بیوتیک‌ها بهترین شانس درمان سل هستند.