فهرست...
اکثر ما درد سردرد را می‌شناسیم و آن را تجربه کرده‌ایم؛ اما آیا می‌دانید چه نوع سردردی را تجربه کرده‌اید؟
گاهی احساس می‌کنید مته‌ای پیشانی شما را سوراخ می‌کند یا فشار شدیدی در بالای چشم شما ایجاد می‌کند. درد بی‌امان سردرد، به طور جهانی مردم را درگیر می‌کند و بدون توجه به نوع آن، به سادگی قابل تشخیص است. انواع زیادی از سردردها وجود دارد که همه دردناک هستند؛ اما هر کدام با محرک‌ها و ویژگی‌های متفاوتی همراه هستند. در این مطلب با انواع مختلف سردرد، علل و درمان‌های رایج آشنا می‌شویم. با مجله دانستنی کیمازی مگ همراه باشید.
انواع سردرد
سومین ویرایش طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات سردرد (ICHD-3) که در سال ۲۰۱۸ در مجله Cephalalgia منتشر شد، سردردها را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند که عبارتند از سردردهای اولیه، سردردهای ثانویه و نوروپاتی‌های دردناک جمجمه و سایر درد‌های صورت و سردردهای دیگر. دفترچه راهنمای تشخیصی شامل ضمیمه‌ای از اختلالات سردرد اضافی است که با پشتوانه علمی بیشتر، روزی می‌توان آن‌ها را به سه بخش اصلی راهنما افزود.
دکتر نینا ریگینز، مدیر مرکز سردرد و آسیب مغزی در دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو، می‌گوید:
در فایل راهنمای تشخیصی، چند نمونه خیلی نادر و خاص از انواع سردرد وجود دارد که برخی پزشکان آن‌ها را در برخی بیماران تشخیص داده‌اند و تعدادی از پزشکان دیگر آن‌ها را تشخیص نداده‌اند. در میان این موارد، می‌توان به عنوان مثال دسته‌های فوق‌العاده خاصی مانند سردرد ناشی از سفر در فضا را یافت.
سردردهای اولیه
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، به این گروه سردردها، سردردهای اولیه گفته می‌شود به این دلیل که خود سردرد مشکل اصلی است. بدین معنا که این سردردها به عنوان علامتی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند عفونت یا ضربه فیزیکی ظاهر نمی‌شوند. در عوض، سردردهای اولیه ناشی از التهاب اعصاب، عروق خونی یا ماهیچه‌های سر و گردن هستند که در ادامه باعث درد می‌شوند. راهنمای ICHD-3، میگرن، سردردهای تنشی و سردردهای تریژمینال اتونوم (TAC) که شامل سردردهای خوشه‌ای است را به عنوان انواع سردرد اصلی طبقه‌بندی می‌کند.
میگرن
در مورد میگرن، توجه به این نکته ضروری است که میگرن فقط یک سردرد نیست. میگرن یک بیماری عصبی ژنتیکی است و از آن‌جا که شبکه‌های مغزی متعددی درگیر هستند، علائم معمولاً فقط به سردرد محدود نمی‌شود.
به عنوان مثال، بیماران مبتلا به میگرن ممکن است تهوع، استفراغ، سرگیجه، ضعف جسمانی و حساسیت به نور و صدا را در کنار سردردهای خود تجربه کنند. راهنمای ICHD-3 همچنین بین میگرن با هاله (مجموعه‌ای از علائم هشدار دهنده) و بدون هاله تمایز قائل می‌شود. هاله، علائم عصبی گذرایی را نشان می‌دهد که قبل و گاهی در طول میگرن به‌وجود می‌آیند. با توجه به اطلاعات ارائه شده از سوی مایو کلینیک (برترین بیمارستان جهان)، هاله‌ها می‌توانند شامل توهمات بصری شوند؛ تا جایی که شما می‌توانید اشکال هندسی، نقاط یا نقاط روشن چشمک‌زنی را را مشاهده کنید. هاله‌ها همچنین می‌توانند باعث احساسات فیزیکی مانند سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا ضعف شوند. گاهی اوقات هاله می‌تواند به طور مختصر بر توانایی فرد در درک یا گفتار تأثیر بگذارد.
بر اساس راهنمای ICHD-3، برخی از افراد مبتلا به میگرن یک مرحله «پیش از اتفاق» را تجربه می‌کنند که چند ساعت یا چند روز قبل از میگرن رخ می‌دهد. برخی افراد نیز مرحله «پس از بیماری» را تجربه می‌کنند که پس از برطرف شدن سردرد رخ می‌دهد. این مراحل اغلب با علائم فعالیت بسیار بالاتر یا بسیار کم‌تر از حد معمول، افسردگی، هوس غذایی، خمیازه مکرر، خستگی و سفتی یا درد گردن همراه است. به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، میگرن به طور معمول بین دو تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد و اغلب شامل درد ضربان دار در یک طرف سر است.
سردردهای تنشی (TTH)
گاهی اوقات میگرن‌ها می‌توانند به‌طور هم‌زمان به‌عنوان سردردهای تنشی (TTH) ظاهر شوند و گاهی اوقات، یکی از این نوع سردردها می‌تواند محرک دیگری باشد و برعکس. به گفته مرکز بهداشت استنفورد، TTHها گاهی سردردهای هدبند نامیده می‌شوند؛ زیرا با فشار شدید و دردناک در اطراف شقیقه‌ها، پیشانی و پشت سر همراه هستند. راهنمای ICHD-3 سردردهای تنشی را بر اساس فراوانی و مدت زمان آن‌ها، به سه نوع اپیزودیک نادر، اپیزودیک مکرر یا مزمن طبقه‌بندی می‌کند.
سردردهای تریژمینال اتونوم (TAC)
بر اساس راهنمای ICHD-3، سردردهای تریژمینال اتونوم (TAC)، شامل سردردهای خوشه‌ای است که باعث ایجاد درد در یک طرف سر، اطراف شقیقه، چشم یا درست بالای چشم می‌شوند. سردردها بین ۱۵ دقیقه تا سه ساعت طول می‌کشند و می‌توانند از یک روز در میان تا هشت بار در روز در هر نقطه‌ای ایجاد شوند. هنگام وقوع سردردهای تریژمینال اتونوم، علائم دیگر اغلب در همان سمت صورت ظاهر می‌شوند. به عنوان مثال، ممکن است فرد دچار گرفتگی بینی، عرق پیشانی یا اشک در کنار سردرد شود.
حملات TAC به صورت سری به طول می‌انجامد و هفته‌ها یا ماه‌ها طول می‌کشد که به اصطلاح به آن دوره‌های خوشه‌ای یا حملات گفته می‌شود. دوره‌های بهبودی TAC معمولاً ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد.
TACها همچنین شامل سایر اختلالات سردرد به‌نام‌های همی‌کرانیا پاروکسیسمال (سردردهای یک طرفه حمله‌ای) و همی‌کرانیا کانتینوا (سردردهای یک طرفه مداوم) هستند. این سردردها نیز با علائم دیگری مانند اشک ریختن چشم و گرفتگی بینی همراه است.
به گفته مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS)، همی‌کرانیای پاروکسیسمال معمولاً در بزرگ‌سالی ایجاد می‌شود و شامل درد ضربان‌دار، پنجه مانند یا خسته کننده در یک طرف صورت است. حملات می‌توانند از ۵ تا ۴۰ بار در روز رخ دهند و هر کدام ۲ تا ۳۰ دقیقه طول بکشند. افراد ممکن است این حملات را روزانه تجربه کنند یا در دوره‌های بهبودی بین حملات که ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد، دردها را تجربه کنند.
به گفته NINDS، همی‌کرانیا کانتینوا، شرایطی است که با درد مداوم همراه با حملات گاه به گاه درد شدیدتر مخلوط می‌شود. اکثر افراد مبتلا به همی‌کرانیای کانتینوا درد را فقط در یک طرف سر تجربه می‌کنند؛ اما به ندرت، درد می‌تواند در هر دو طرف ظاهر شود. هرگاه سردرد یک طرفه به‌صورت روزانه یا مداوم با شدت متوسط همراه با سردرد گاه به گاه کوتاه و سوراخ‌کننده برای بیش از سه ماه بدون تغییر سمت و یا دوره‌های بدون درد رخ دهد، باید به‌عنوان سردرد همی‌کرانیا کانتینوا در نظر گرفته شود.
راهنمای ICHD-3 علاوه بر میگرن، سردردهای تنشی و سردردهای تریژمینال اتونوم، چند سردرد متفرقه از جمله سردرد ناشی از سرفه، ورزش، تحریک سرماخوردگی و سردردهای جنسی را به‌عنوان سردردهای اولیه فهرست می‌کند که با توجه به محرک‌های مختلف آن‌ها نام‌گذاری می‌شوند. چند نوع سردرد دیگر به دلیل ماهیت دردی که ایجاد می‌کنند، به‌عنوان سردرد اولیه در نظر گرفته می‌شوند؛ مانند سردرد صاعقه‌ای و سردرد خنجری.
سردردهای ثانویه
بر اساس راهنمای ICHD-3، برخلاف سردردهای اولیه، سردردهای ثانویه به‌عنوان علامتی از بیماری‌های دیگر یا شرایط پزشکی به‌وجود می‌آیند و اختلالات مستقلی نیستند. به عنوان مثال، سردردهای ثانویه می‌توانند ناشی از موارد زیر باشند:
- ضربه یا صدمه به سر یا گردن
- اختلالات عروقی که بر سر یا گردن تأثیر می‌گذارند
- اختلالات غیر عروقی که قسمت داخلی سر را تحت تأثیر قرار می‌دهند
- اختلالات یا ترک مواد
- اختلالات هموستاز، مانند آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)، کمبود اکسیژن یا عملکرد ضعیف تیروئید
- درد ناشی از اختلالات جمجمه، گردن، چشم‌ها، گوش‌ها، بینی، سینوس‌ها، دندان‌ها یا دهان
- عفونت‌ها
- اختلالات روانی
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، سردردهای ثانویه می‌توانند علامتی هشدار دهنده برای بیماری‌های جدی مانند تومور‌های مغزی، آنوریسم یا مننژیت (عفونی که باعث التهاب در مغز می‌شود) باشند.
از سوی دیگر، در زمینه اختلالات روانی، شواهد از علل روان‌پزشکی سردرد کمیاب هستند و به همین دلیل، بیشتر معیار‌های مربوط به سردردهای مرتبط با اختلالات روانی در ضمیمه کتابچه راهنما وجود دارند، به استثنای سردردهای مربوط به اختلالات روان‌پریشی یا اختلال علائم جسمی (SSD)، که در آن فرد یک یا چند علائم جسمی مخرب مانند سردرد را تجربه می‌کند و سپس افکار بیش از حد یا نگرانی‌های فراوانی در مورد آن علائم دارد.
سردردهای ثانویه می‌توانند شبیه انواع سردرد اولیه باشند. به عبارت دیگر، ممکن است متخصصان آن‌ها را شبیه سردرد تنشی یا میگرنی توصیف کنند. با این‌حال، برای توصیف سردرد ثانویه، سردرد باید برای اولین‌بار بلافاصله پس از شروع یک اختلال دیگر رخ دهد. اگر یک سردرد اولیه از قبل وجود داشته باشد، به دلیل وضعیت پزشکی جدیدی مانند تومور مغزی، به‌طور قابل ملاحظه‌ای بدتر می‌شود. به همین دلیل مهم است که متخصص، حتماً سردرد اولیه را از ثانویه تفکیک کند.
سایر اختلالات سردرد
دسته سوم سردردها در راهنمای ICHD-3 شامل نوروپاتی‌های دردناک جمجمه و سایر درد‌های صورت است. نوروپاتی، به بیماری یا اختلال در عملکرد اعصاب محیطی یا اعصاب خارج از مغز و نخاع اشاره دارد.
به عنوان مثال، اعصاب مختلف جمجمه، متعلق به سیستم عصبی محیطی است و سیگنال‌های درد را به مغز منتقل می‌کنند. این اعصاب می‌توانند در اثر یک بیماری مانند زونا یا مولتیپل اسکلروزیس آسیب ببینند. متناوباً، گاهی اوقات اعصاب با ساختار‌های آناتومیکی اطراف فشرده شده و باعث ایجاد درد در صورت نیز می‌شوند.
محل دقیق و کیفیت درد بستگی به اعصاب درگیر دارد. برای مثال، آسیب به اصطلاح عصب گلوسوفارنکس با درد مداوم در گوش، زیر فک پایین یا پشت گلو یا زبان همراه است. این درد معمولاً به‌عنوان سوزش یا فشردگی توصیف می‌شود یا به سوزن و سوزن شدن تشبیه می‌شود.
محرک‌ها و درمان‌های مشترک انواع سردردها
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، محرک‌های رایج سردرد اولیه شامل کم آبی بدن، دارو‌ها و تغییر سطح هورمون‌ها است. گاهی اوقات، این محرک‌ها در اثر فشار بیش از حد، تغییر الگوی خواب و مصرف برخی غذا‌ها و نوشیدنی‌ها از جمله شراب قرمز، شکلات، پنیر‌های کهنه و مواد حاوی کافئین، فعال یا غیرفعال می‌شوند. به طور کلی، مصرف الکل اغلب یک محرک قوی برای کسانی است که سردردهای خوشه‌ای یک طرفه دارند.
به گفته مرکز بهداشتی استنفورد، پزشک علاوه بر ارزیابی محرک‌های سردرد و سابقه پزشکی، ممکن است آزمایش‌های مختلفی را برای مشخص شدن علت اصلی سردرد انجام دهد. به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است برای بیمار از MRI یا CT اسکن استفاده کنند. از آزمایش‌های دیگر می‌توان برای اندازه‌گیری میزان التهاب، تهیه عکس از عروق خونی در مغز و بررسی خون‌ریزی در مغز یا علائم عفونت فعال استفاده کرد. این ابزار‌ها به پزشکان در تعیین اولیه یا ثانویه بودن سردرد کمک می‌کنند.
درمان سردرد شامل درمان‌های شدید (در هنگام سردرد) و درمان‌های پیشگیرانه، برای کاهش دفعات و شدت سردرد است. برخی از درمان‌ها را می‌توان برای هر دو هدف استفاده کرد.
برخی از استراتژی‌های پیشگیرانه شامل اصلاح شیوه زندگی است تا به فرد کمک کند از عوامل احتمالی سردرد جلوگیری کند. از نظر دارو‌های پیشگیری از میگرن، پزشکان می‌توانند دارو‌های ضد افسردگی یا ضد صرع تجویز کنند. مسدود‌کننده‌های بتا، تزریق بوتاکس و دارو‌های دیگری که فشار خون را کاهش می‌دهند، از جمله موارد دیگری هستند که می‌توان برای پیشگیری از سردرد از آن‌ها استفاده کرد. به گزارش مرکز بهداشت و درمان استنفورد، برخی از بیماران از تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای که سلول‌های عصبی مغز را تحریک می‌کند، سود می‌برند.
درمان‌های حاد میگرن شامل دارو‌های مختلفی مانند تریپتان‌ها، دیتان‌ها و گپانت‌ها است که با کاهش سیگنال‌های درد ناشی از اعصاب حسی بدن کار می‌کنند. هر دسته از دارو‌ها از طریق مکانیسم کمی متفاوت عمل می‌کنند. سایر دارو‌های حاد شامل مسکن‌های بدون نسخه مانند ناپروکسن است. دارو‌های آنتی هیستامین مانند هیدروکسی زین نیز ممکن است مورد استفاده قرار بگیرند. دارو‌های ضد استفراغ نیز به بهبود به استفراغ و حالت تهوع ناشی از میگرن کمک می‌کنند.
فراتر از دارو، استراحت در یک اتاق آرام و تاریک، استفاده از کمپرس گرم یا سرد؛ و گاهی اوقات ماساژ می‌تواند به تسکین میگرن کمک کند.
فیزیوتراپی، شل‌کننده‌های عضلانی و مسکن‌های بدون نسخه اغلب به کسانی که سردرد خوشه‌ای دارند، کمک می‌کنند. به گفته بنیاد میگرن آمریکا، فیزیوتراپی همچنین می‌تواند به کسانی که دارای نوعی سردرد ثانویه به نام سردردهای سرویکوژنیک (نوعی سردرد که ناشی از اختلالات استخوان‌ها، دیسک‌ها یا بافت‌های نرم قسمت فوقانی ستون فقرات است) هستند، کمک کند.
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، برخی از درمان‌های سردردهای خوشه‌ای شامل دارو‌های تزریقی، اسپری بینی و اکسیژن درمانی است. سردردهای هیپنیک (یک اختلال نادر سردرد اولیه که افراد را از خواب بیدار می‌کند) می‌توانند با مسدود‌کننده‌های کانال لیتیوم و کلسیم، که باعث افزایش خون و اکسیژن قلب می‌شوند، درمان شود. ملاتونین و داروی ضدالتهابی ایندومتاسین نیز برای برخی از افراد مبتلا به سردردهای هیپنیک مؤثر هستند.
