ویروس‌ها، همانند سایر موجودات از ساکنان زمین هستند؛ اما برای انسان‌ها مشکلات بسیار بزرگی ایجاد می‌کنند.
انسان‌ها از مراحل نخستین تکامل تا به امروز، همواره با ویروس‌ها مبارزه کرده‌اند. این دو دشمن دیرینه همواره در حال مبارزه بوده‌اند و در مراحلی بر یکدیگر چیده شده‌اند. ما توانسته‌ایم برای مبارزه با ویروس‌ها، واکسن‌ها و داروهای ضد ویروسی را تولید کنیم. این واکسن‌ها و داروها به ما این امکان را می‌دهند که از گسترش عفونت‌ها جلوگیری کرده و به بهبود بیماران کمک کنیم. به‌عنوان مثال ما توانسته‌ایم بیماری ویروسی آبله را به‌طور کامل ریشه‌کن کنیم و جهان را از شر این بلای آخرالزمانی خلاص کرده‌ایم.
اما تا پیروزی در مبارزه با ویروس‌ها فاصله زیادی داریم. در دهه‌های اخیر، چندین ویروس از حیوانات به انسان منتقل شده و باعث شیوع قابل توجهی شده و هزاران نفر را قربانی کرده است. ویروسی که باعث شیوع ابولا در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ در غرب آفریقا شد ، ۹۰ درصد از افراد مبتلا را می‌کشد و کشنده‌ترین عضو خانواده ابولا است.
اما ویروس‌های دیگری نیز وجود دارند که به همان اندازه کشنده و برخی حتی کشنده‌تر هستند. برخی از این ویروس‌ها از جمله کروناویروس جدید که در حال حاضر در سراسر جهان شیوع دارد، میزان مرگ و میر کم‌تری دارند؛ اما هنوز تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شوند، زیرا هنوز امکاناتی به جز چند واکسن اولیه برای مقابله با آن‌ها نداریم.
در ادامه، با ۱۲ ویروس مرگبار تاریخ آشنا می‌شوید. این ویروس‌ها توانسته‌اند درصد بالایی از افراد مبتلا را به کام مرگ بکشانند و با شیوع سریع و گسترده، تهدیدی جدی برای انسان‌ها بوده‌اند. با مجله دانستنی کیمازی همراه باشید تا بیشتر با این ویروس‌های مرگبار آشنا شوید.
ویروس ماربورگ
دانشمندان ویروس ماربورگ را در سال ۱۹۶۷ زمانی که شیوع‌های کوچکی در بین کارکنان آزمایشگاه در آلمان که در معرض میمون‌های آلوده وارد شده از اوگاندا بودند رخ داد، شناسایی کردند. ویروس ماربورگ شبیه ابولا است؛ زیرا هر دو می‌توانند باعث بیماری تب خون‌ریزی دهنده شوند، به این معنی که افراد، به تب شدید و خون‌ریزی در سراسر بدن مبتلا می‌شوند که این امر می‌تواند منجر به شوک، نارسایی اندام و مرگ شود.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) میزان مرگ و میر در اولین شیوع بیماری ۲۵ درصد بود؛ اما در شیوع ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو و همچنین شیوع ۲۰۰۵ در آنگولا، میزان مرگ و میر به بیش از ۸۰ درصد رسید.
ویروس ابولا
اولین شیوع ابولا در انسان به‌طور هم‌زمان در جمهوری سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو در سال ۱۹۷۶ رخ داد. ابولا از طریق تماس با خون یا سایر مایعات بدن یا بافت افراد یا حیوانات آلوده منتقل می‌شود. الک مولبرگر، متخصص ویروس ابولا و استادیار میکروبیولوژی در دانشگاه بوستون می‌گوید که گونه‌های شناخته شده ویروس ابولا از نظر مرگ و میر بسیار متفاوت هستند.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، سویه ابولا راستون حتی باعث بیماری در افراد هم نمی‌شود. در سوی دیگر قضیه، میزان مرگ و میر سویه باندیبوگیو ویروس ابولا ۵۰ درصد و میزان مرگ و میر سویه سودان ابولا ویروس ۷۱ درصد است.
شیوع تازه‌ی ابولا در غرب آفریقا و در اوایل سال ۲۰۱۴ میلادی آغاز شد و بنابر گفته‌های سازمان بهداشت جهانی، این شیوع بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین شیوع بیماری ابولا تا به امروز بوده است.
ویروس هاری
در دهه‌ی ۲۰ میلادی بود که برای ویروس هاری در حیوانات خانگی واکسنی مؤثر تولید شد. توسعه‌ی این واکسن باعث شد که ویروس هاری در کشورهای توسعه یافته تقریباً ریشه‌کن شود؛ اما هنوز هم بیماری ناشی از این ویروس در بخش‌هایی از آفریقا و هند مشکلی جدی است.
بنابر گفته‌های الک مولبرگر، هاری مغز را از بین می‌برد و یکی از بدترین بیماری‌های شناخته شده است. امروزه واکسن هاری در تمام مراکز درمانی وجود دارد و اگر کسی مورد حمله حیوانات قرار بگیرد، می‌تواند فوراً به بیمارستان مراجعه کرده و واکسن هاری و درمان‌های لازم را دریافت کند. اگر فردی فوراً درمان نشود، احتمال مرگ او ۱۰۰ درصد است.
ویروس HIV
در دنیای مدرن، HIV از همه نظر مرگ‌بارترین ویروس است. دکتر آمش آدالجا، پزشک بیماری‌های عفونی و سخن‌گوی انجمن بیماری‌های واگیردار آمریکا بر این باور است که HIV هنوز بزرگ‌ترین قاتل به‌شمار می‌رود.
ویروس HIV برای نخستین‌بار در اوایل دهه ۸۰ میلادی شناخته شد و از آن زمان تا به امروز، بیش از ۳۲ میلیون نفر در جهان در اثر ابتلا به HIV جان خود را از دست داده‌اند. دکتر آدالجا می‌گوید که HIV باعث ایجاد بیماری مسری می‌شود که بیشترین آسیب را برای انسان به دنبال دارد.
داروهای قوی ضد ویروسی این امکان را برای افراد فراهم کرده‌اند که بتوانند سال‌ها با HIV زندگی کنند؛ اما این بیماری همچنان در کشورهای توسعه نیافته به‌شدت قربانی می‌گیرد. در واقع بیشتر آمار ابتلا به HIV نیز در کشورهای توسعه نیافته است. ۹۵ درصد موارد ابتلای جدید در این کشورها رخ می‌دهد و بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در آفریقا تقریباً از هر ۲۵ بزرگ‌سال یک نفر به HIV مبتلا است. بیش از دو سوم افراد مبتلا به HIV در سراسر جهان، در ناحیه آفریقا زندگی می‌کنند.
ویروس آبله
در سال ۱۹۸۰ میلادی، مجمع جهانی بهداشت، جهان را عاری از آبله اعلام کرد؛ اما تا قبل از آن، انسان‌ها هزاران سال با آبله مبارزه می‌کردند و این بیماری از هر ۳ نفر ۱ نفر را از بین می‌برد و زخم‌های عمیق و دائمی و اغلب نابینایی برای بازماندگان برجای می‌گذاشت.
میزان مرگ و میر در ساکنین خارج از اروپا بسیار بیشتر بود؛ زیرا در اروپا مردم قبل از ورود ویروس به مناطق خود با ویروس تماس چندانی نداشتند. به‌عنوان مثال، مورخان تخمین می‌زنند ۹۰ درصد از جمعیت بومی قاره آمریکا در اثر آبله‌ای که توسط کاشفان اروپایی به این قاره آورده شده بود، مردند. تنها در قرن بیستم آبله ۳۰۰ میلیون نفر را کشت.
دکتر آدالجا می‌گوید که این ویروس چیزی بود که نه تنها مرگ، بلکه باعث نابینایی عده‌ی زیادی روی کره زمین شد و این موضوع باعث شد که کمپین ریشه کن کردن بیماری آبله از زمین با قدرت بیشتری به کار خود ادامه دهد و در نهایت نیز موفق شدیم این بیماری را به‌طور کامل ریشه‌کن کنیم.
هانتاویروس
سندروم ریوی هانتاویروس (HPS) در ایالات متحده برای نخستین‌بار در سال ۱۹۹۳ میلادی زمانی که مردی سالم و جوان از قبیله ناواهو به همراه نامزدش که در فور کورنرز (منطقه‌ای شامل کلرادو، جنوب شرق یوتا، شمال شرق آریزونا و جنوب غرب نیومکزیکو) زندگی می‌کردند و به دلیل تنگی نفس جان خود را از دست دادند، مورد توجه قرار گرفت.
چند ماه بعد، مقامات بهداشتی ویروس هانتاویروس را در یکی از موش‌های آهویی که در خانه یکی از افراد آلوده زندگی می کرد شناسایی کرده و جدا کردند. بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های واگیردار (CDC)، هم اکنون ۶۰۰ نفر در ایالات متحده آمریکا با بیماری ناشی از هانتاویروس دست و پنجه نرم می‌کنند و ۳۶ درصد نیز بر اثر ابتلا به بیماری جان خود را از دست داده‌اند.
این ویروس از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، بلکه افراد با قرار گرفتن در معرض فضولات موش‌های آلوده، به این بیماری مبتلا می‌شوند.
بر اساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۰ در نشریه Clinical Microbiology Reviews منتشر شد، پیش‌تر نوع متفاوتی از هانتاویروس در اوایل دهه ۵۰ میلادی در جریان جنگ کره شیوع پیدا کرد که باعث ابتلای بیش از ۳۰۰۰ سرباز به بیماری HPS شد و حدود ۱۲ درصد از این افراد جان خود را از دست دادند.
هانتاویروس، در علم پزشک غربی تازگی داشت؛ اما پژوهش‌گران بعدها دریافتند که پزشکی سنتی قبیله سرخ‌پوست ناواهو، بیماری مشابهی را توصیف کرده و ان را با موش‌ها مرتبط می‌داند.
آنفولانزا
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در طول یک فصل معمولی آنفولانزا، بیش از ۵۰۰ هزار نفر در سراسر جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند؛ اما گاهی اوقات سویه جدیدی از ویروس آنفولانزا ظاهر می‌شود که می‌تواند سریع‌تر شیوع یافته و بیماری شدیدتری را ایجاد کند و به این ترتیب باعث مرگ افراد بیشتری شود.
مرگ‌بارترین همه‌گیری آنفلوانزا که گاهی آنفلوانزای اسپانیایی نامیده می‌شود، در سال ۱۹۱۸ میلادی شروع شد و حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان را مبتلا کرد و چیزی در حدود ۵۰ میلیون نفر را به کام مرگ کشاند.
به باور دکتر مولبرگر، این امکان وجود دارد که باز هم چیزی شبیه به شیوع آنفولانزا در سال ۱۹۱۸ رخ دهد. اگر سویه جدیدی از آنفولانزا به جمعیت انسان‌ها راه پیدا کند و به راحتی بین انسان‌ها منتقل شود، می‌تواند باعث بیماری بسیار شدید شده و در آن صورت جهان با مشکل تازه‌ای مواجه خواهد شد.
ویروس دنگی
ویروس دنگی برای اولین‌بار در دهه ۵۰ میلادی در فیلیپین و تایلند ظاهر شد و از آن زمان به بعد در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان گسترش یافت. در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که تب دنگی بومی است و این بیماری (همراه با پشه‌هایی که ناقل آن هستند) با گرم شدن جهان احتمالاً گسترش بیشتری پیدا می‌کند.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، دنگی سالانه ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر را مبتلا می‌کند. اگرچه میزان مرگ و میر ناشی از تب دنگی از برخی ویروس‌های دیگر کم‌تر است حدود ۲.۵ درصد است)؛ اما این ویروس می‌تواند باعث بیماری شبیه به ابولا به‌نام «تب خون‌ریزی دهنده دنگی» شود و اگر این بیماری درمان نشود، میزان مرگ و میر آن ۲۰ درصد است. دکتر مولبرگر می‌گوید که ما واقعاً باید بیشتر در مورد ویروس دنگی فکر کنیم؛ زیرا این ویروس یک تهدید واقعی برای ما است.
واکسن دنگی در سال ۲۰۱۹ توسط ایالات متحده تأیید شد بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی CDC، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) این واکسن برای استفاده در کودکان ۹ تا ۱۶ ساله که در مناطقی زندگی می‌کنند که تب دنگی شایع است و سابقه عفونت ویروسی آن‌ها تایید شده، ایمن است. در برخی از کشورها، واکسن تأیید شده برای افراد ۹ تا ۴۵ ساله در دسترس است؛ اما گیرندگان باید قبلاً به یک مورد تأیید شده از بیماری تب دنگی مبتلا شده باشند. افرادی که قبلاً به این ویروس مبتلا نشده‌اند، در صورت تزریق واکسن در معرض خطر ابتلا به بیماری تب شدید قرار می‌گیرند.
روتاویروس
در حال حاضر دو واکسن برای محافظت از کودکان در برابر روتاویروس (عامل اصلی بیماری شدید اسهال در نوزادان و کودکان خردسال) موجود است. روتاویروس از طریق مسیر مدفوع-دهانی (fecal-oral route) منتقل می‌شود. یعنی اگر فردی در معرض مدفوع فرد آلوده به روتاویروس قرار بگیرد، به بیماری مبتلا می‌شود؛ زیرا ذرات سوار ذرات بسیار ریز مدفوع شده و از طریق هوای اطراف مدفوع به بدن فرد دیگری که در آن نزدیکی است، نفوذ می‌کند.
اگرچه کودکان در کشورهای توسعه یافته به‌ندرت بر اثر عفونت روتاویروس می‌میرند؛ اما این بیماری در کشورهای در حال توسعه کشنده است.؛ زیرا در این کشورها درمان‌هایی شامل آب‌رسانی مجدد، به‌طور گسترده‌ای در دسترس نیست.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که در سال ۲۰۰۸ در سراسر جهان ۴۵۳ هزار کودک زیر ۵ سال بر اثر عفونت روتاویروس جان خود را از دست دادند؛ اما کشورهایی که واکسن را مورد استفاده قرار می‌دهند، کاهش شدید بستری‌ها و مرگ و میر ناشی از روتاویروس را گزارش کرده‌اند.
ویروس SARS-CoV
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، ویروس عامل بیماری سندروم حاد تنفسی یا SARS، برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۲ در استان گوانگ‌دونگ واقع در جنوب کشور چین ظاهر شد. احتمالاً این ویروس در ابتدا در خفاش‌ها ظاهر شده و سپس به پستان‌داری شبانه به‌نام «گربه سیوِت» یا «گربه زباد» منتقل شده و در نهایت به انسان سرایت کرده است. پس از شیوع بیماری SARS در چین، این بیماری به سرعت در ۲۶ کشور جهان نیز شیوع پیدا کرد. این بیماری در طول ۲ سال ۸ هزار نفر را مبتلا کرد و جان بیش از ۷۷۰ نفر را گرفت.
این بیماری باعث تب، لرز و بدن درد می‌شود و اغلب باعث توسعه ذات‌الریه می‌شود. ذات‌الریه یک بیماری شدید است که به موجب آن، ریه‌ها ملتهب شده و با چرک پر می‌شوند. میزان مرگ و میر SARS حدود ۹.۶ درصد است و هنوز واکسنی بر علیه این بیماری در دسترس نیست. با این‌حال، از اوایل قرن ۲۱ تا کنون هیچ مورد جدیدی از SARS گزارش نشده است.
ویروس SARS-CoV-2
ویروس SARS-CoV-2 متعلق به همان خانواده بزرگ ویروس SARS-CoV بوده که به کروناویروس معروف است و برای اولین‌بار در دسامبر سال ۲۰۱۹ میلادی در شهر ووهان چین شناسایی شد. احتمالاً این ویروس نیز همانند SARS-CoV ابتدا در خفاش‌ها ظاهر شده و پیش از سرایت به انسان، از بدن حیوان دیگری نیز عبور کرده است.
این ویروس از زمان ظهور تا به امروز، میلیون‌ها نفر را در چین و میلیون‌ها نفر دیگر را در سراسر جهان آلوده کرده است. شیوع مداوم ویروس باعث قرنطینه گسترده شهر ووهان و شهرهای مجاور، محدودیت سفر به و از کشورهای آسیب دیده و تلاش جهانی برای توسعه تشخیص، درمان و واکسن شد.
میزان مرگ و میر ناشی از بیماری ویروس SARS-CoV-2 که کووید ۱۹ نامیده می‌شود، حدود ۲.۳ درصد است. به نظر می‌رسد افرادی که سن بالاتری دارند یا دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، بیشتر در معرض بیماری یا عوارض شدید ناشی از این ویروس قرار دارند. علائم رایج این بیماری شامل تب، سرفه خشک و تنگی نفس است و بیماری در موارد شدید می‌تواند باعث توسعه ذات‌الریه شود.
ویروس MERS-CoV
ویروسی که باعث سندروم تنفسی خاورمیانه یا MERS می‌شود، برای نخستین‌بار سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی و سپس در سال ۲۰۱۵ در کره جنوبی گسترش یافت. ویروس MERS متعلق به خانواده ویروس‌های مشابه SARS-CoV و SARS-CoV-2 است و احتمالاً از خفاش‌ها نیز سرچشمه گرفته است. این بیماری قبل از انتقال به انسان، شترها را آلوده می‌کند و باعث ایجاد تب، سرفه و تنگی نفس در افراد مبتلا می‌شود.
MERS در بیشتر مواقع باعث بروز ذات‌الریه شدید می‌شود و میزان و مرگ و میر تاشی از آن بین ۳۰ تا ۴۰ درصد تخمین زده می‌شود. MERS کشنده‌ترین کروناویروس شناخته شده است و همانند SARS-CoV، هیچ درمان یا واکسنی برای آن ساخته نشده است.
