آیا تکامل سریع ویروس عامل بیماری کووید ۱۹ غیرمعمول است یا سایر ویروس‌ها هم مانند کروناویروس انواع مختلفی دارند؟
به نظر می‌رسد SARS-CoV-2 دائماً در حال تغییر است. در بازه زمانی تنها دو سال، سویه‌هایی مانند آلفا، بتا، دلتا، لامبدا، مو و اومیکرون همگی به تیتر شماره یک اخبار تبدیل شده‌اند. البته فهرست سویه‌های کروناویروس به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ زیرا ده‌ها سویه دیگر از این ویروس وجود دارد که شناسایی شده‌اند؛ اما توسط سازمان بهداشت جهانی برای آن‌ها اولویت بالایی در نظر گرفته نشده است.
آیا تکامل سریع این کروناویروس غیرمعمول است یا سایر ویروس‌ها نیز به همین اندازه سویه دارند؟ متخصصان به این پرسش مهم پاسخ می‌دهند.
سومان داس، دانشیار پزشکی در مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت که تکامل ویروس‌ها، از جمله SARS-CoV-2 را مطالعه می‌کند، می‌گوید که ویروس‌ها دائماً در حال تکثیر هستند؛ اما فرآیند تکثیر ممکن است باعث ایجاد وقفه‌هایی شود.
وقتی ویروس‌ها از سیستم سلول میزبان برای کپی کردن مواد ژنتیکی خود استفاده می‌کنند، اشتباهاتی (اضافه‌ها، حذف‌ها و جایگزین‌های تصادفی به نام جهش) رخ می‌دهد. اگرچه اکثر جهش‌های تصادفی می‌توانند ویروس را ناپایدار و غیرقابل اطمینان کنند یا اصلاً تأثیری نداشته باشند؛ اما برخی جهش‌ها در واقع به آن مزیت رقابتی می‌دهند.
ممکن است برخی جهش‌ها به ویروس کمک کنند تا از واکسن فرار کند یا عامل بیماری‌زا را انتقال پذیرتر کند. جهش‌هایی که به ویروس کمک می‌کنند عمر طولانی‌تری داشته باشند و راحت‌تر تکثیر شوند، به‌طور طبیعی «انتخاب می‌شوند» و این یعنی باقی می‌مانند. این‌گونه است که سویه‌های جدید به‌وجود می‌آیند.
SARS-CoV-2 مانند ویروس‌های آنفولانزا، سین‌سیشیال تنفسی، انتروویروس‌ها و راینوویروس‌ها که باعث سرماخوردگی می‌شوند، اطلاعات ژنتیکی خود را روی رشته‌ای از RNA حمل می‌کند.
کیتی کیستلر، محقق فوق دکتری که تکامل ویروسی را در مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون در سیاتل مطالعه می‌کند، می‌گوید که میزان جهش در SARS-CoV-2 در مقایسه با سایر ویروس‌های RNA، قابل توجه نیست و تقریباً شبیه به آن‌ها عمل می‌کند. در واقع، نرخ جهش‌های این ویروس شبیه به نرخ جهش سایر ویروس‌های RNA مانند آنفولانزا و سایر کروناویروس‌های رایج است که علائمی شبیه سرماخوردگی ایجاد می‌کنند.
نتیجه نهایی در مورد جهش این است که SARS-CoV-2 با سرعت غیرعادی و خیلی سریع جهش نمی‌یابد؛ اما عوامل دیگری مانند قابلیت انتقال بالای ویروس، انتقال آن از یک میزبان حیوانی به انسان و توسعه درمان‌ها و واکسن‌های جدید، ممکن است تعداد سویه‌های SARS-CoV-2 را که در مدت زمان کوتاهی دیده‌ایم، افزایش داده باشند.
جسی اراسموس، ویروس‌شناس و استاد میکروبیولوژی در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن می‌گوید که جهش‌های زیاد ویروس SARS-CoV-2، ممکن است به این دلیل باشد که این ویروس، نسبت به سایر ویروس‌های رایج، انتقال‌پذیری بالاتری دارد و در نتیجه موارد بسیار بیشتری را مبتلا می‌کند و همین امر جهش‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
هر فرد جدیدی که مبتلا شود، امکان ایجاد جهش را فراهم می‌کند. سرعت جهش به ازای عفونت در ویروس عامل کووید ۱۹، مشابه سایر ویروس‌های رایج است. تفاوت اصلی این است که ویروس SARS-CoV-2 به مدت دو سال به‌طور مداوم میان افراد در گردش است و این به ویروس فرصت‌های بیشتری برای تکثیر و تولید جهش‌های سودمند می‌دهد.
تغییرات سریع SARS-CoV-2 ممکن است به جهش اخیر آن به انسان نیز مربوط باشد. تا سال ۲۰۱۹، این ویروس برای آلوده کردن یک میزبان حیوانی (به احتمال زیاد خفاش) سازگار بود. در ابتدا، ویروس باید به جای خفاش‌ها برای آلوده کردن انسان‌ها سازگار می‌شد. در مرحله‌ی انتقال ویروس از خفاش به انسان، جهش‌های مفید زیادی وجود دارد. پس از مرحله انتقال حیوان به انسان، تکامل تطبیقی ویروس کمی آهسته می‌شود.
همه‌گیری آنفولانزای H1N1 در سال ۲۰۰۹ از این الگو پیروی کرد. در طول مرحله اولیه همه‌گیری و یک یا دو سال پس از ظهور آن، می‌بینیم که میزان تغییرات عملکردی بالاتر است و سپس به سطح پایه ثابت‌تری کاهش می‌یابد. دانشمندان نمی‌دانند که تکامل SARS-CoV-2 چگونه از حالت اپیدمی به آندمیک تغییر می‌کند؛ اما بر اساس سایر ویروس‌های همه‌گیر، فرض می‌کنند که سرعت تکامل تطبیقی می‌تواند کاهش یابد.
در نهایت، تغییراتی که در SARS-CoV-2 مشاهده می‌کنیم تا حدودی ناشی از توسعه سریع واکسن‌ها و درمان‌هایی است که برای متوقف کردن آن طراحی شده‌اند. در مقایسه با روز‌های اولیه همه‌گیری، اکنون فشار انتخابی بسیار بیشتری روی ویروس برای فرار از اقدامات دارویی طراحی شده برای شکست آن وجود دارد.
اکنون ما برای مبارزه با کووید ۱۹ چندین واکسن، درمان آنتی‌بادی، پلاسما درمانی و دو دارو داریم. این فشار‌های جدید زیادی است که باعث انتخاب ویروس می‌شود. برخی از جهش‌هایی که انتخاب می‌شوند، جهش‌هایی هستند که به ویروس کمک می‌کنند تا از این چالش‌ها اجتناب کند.
