هپاتیت، یکی از مشکلاتی است که هزاران نفر را در سراسر جهان گرفتار می‌کند و ابتلای به آن به دلایل مختلفی رخ می‌دهد.

هپاتیت به شرایطی التهابی می‌گویند که در کبد رخ می‌دهد. هپاتیت معمولاً در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود؛ اما شرایط دیگری هم وجود دارند که می‌توانند باعث بروز هپاتیت در کبد شوند. به‌عنوان مثال، هپاتیت خود ایمنی و هپاتیتی که در نتیجه مصرف داروها، مخدرها، سموم و الکل ایجاد می‌شود، در این دسته از شرایط قرار می‌گیرند. هپاتیت خود ایمنی، به شرایطی گفته می‌شود که در نتیجه‌ی آن، بدن آنتی‌بادی‌هایی بر علیه بافت کبد تولید می‌کند و به آن آسیب می‌رساند.

کبد، در قسمت بالای سمت راست شکم قرار دارد و توسط دنده‌ها محافظت می‌شود. کبد یکی از مهم‌ترین اعضای بدن است که وظایف مهمی را در بدن بر عهده دارد که می‌تواند متابولیسم بدن را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مهم‌ترین وظایف کبد عبارتند از:

• تولید صفرا که برای فرآیند هضم غذا بسیار ضروری است.
• فیلتر کردن تمامی سموم از بدن.
• دفع بیلی‌روبین (محصول تجزیه گلبول‌های قرمز خون)، کلسترول، هورمون‌ها، داروها و مخدرها.
• تجزیه کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها.
• فعال کردن آنزیم‌ها (پروتئین‌های مخصوصی که برای عملکردهای بدن ضروری هستند).
• ذخیره کردن گلیکوژن (شکلی از قند)، مواد معدنی و ویتامین‌هایی نظیر E ،D ،A و K.
• سنتز پروتئین‌های خون، مانند آلبومین.
• سنتز عوامل انعقادی.

بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC)، هم اکنون ۴.۴ میلیون آمریکایی از هپاتیت B و C رنج می‌برند. این سازمان دولتی تخمین زده که میلیون‌ها نفر دیگر نیز در این کشور به هپاتیت مبتلا هستند؛ اما ممکن است که هنوز خبر نداشته باشند.

درمان‌های مختلفی برای هپاتیت وجود دارد و نوع درمانی که مورد استفاده قرار می‌گیرد به نوع هپاتیت بستگی دارد. می‌توان با تغییر در سبک زندگی و رعایت برخی نکات غذایی و دارویی، از بروز بسیاری از اشکال هپاتیت جلوگیری به‌عمل آورد.

انواع هپاتیت

هپاتیت غیر ویروسی به دو دسته‌ی هپاتیت خود ایمنی و هپاتیت الکلی تقسیم می‌شود؛ اما عامل ایجاد هپاتیت‌های شناخته شده A ،B ،C ،D و E عفونت ویروسی کبد است. به این دسته از هپاتیت‌ها که عامل ویروسی دارند «هپاتیت ویروسی» گفته می‌شود. هر نوع از این هپاتیت‌ها توسط ویروس متفاوتی ایجاد می‌شود و ویروس یکسانی ندارند. هپاتیت A همیشه یک بیماری حاد و کوتاه مدت است؛ اما این در حالی است که هپاتیت B ،C و D به احتمال زیاد مداوم و مزمن می‌شوند. هپاتیت E معمولاً حاد است و به‌ویژه در زنان باردار می‌تواند خطرساز شود. در ادامه به بررسی انواع مختلف هپاتیت، روش تشخیص و درمان آن‌ها می‌پردازیم.

هپاتیت خود ایمنی

همان‌طوری که پیش‌تر نیز گفته شد، هپاتیت به شرایطی التهابی می‌گویند که در کبد رخ می‌دهد. جدای از انواع ویروسی، هپاتیت یک عامل غیر ویروسی نیز دارد که اگر رخ دهد به آن هپاتیت نوع خود ایمنی می‌گویند. هپاتیت خود ایمنی یا AIH، یک اختلال مزمن نادر است و هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به کمک آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های بافت کبد حمله می‌کند و باعث التهاب کبد می‌شود.

AIH یا هپاتیت خود ایمنی، نوعی بسیار نادر از هپاتیت است که می‌تواند افراد مختلف از تمام سنین، نژادها و جنسیت‌ها را مبتلا کند؛ اما این نوع از هپاتیت در زنان ۴ برابر بیشتر از مردان دیده می‌شود. هپاتیت خود ایمنی معمولاً با دیگر بیماری‌های خود ایمنی مانند تیروئیدیت، بیماری سلیاک و روماتیسم هم‌پوشانی دارد. تقریباً از هر چهار نفری که به بیماری هپاتیت خود ایمنی مبتلا می‌شود یک نفر از آن‌ها به‌طور هم‌زمان به دیگر بیماری‌های مربوط به سیستم ایمنی بدن نیز مبتلا خواهد شد. بیماری هپاتیت خود ایمنی اگر به موقع تشخیص داده نشود و برای درمان آن اقدامی صورت نگیرد، می‌تواند به‌سرعت به سیروز (بیماری کبدی مرحله آخر) تبدیل شود و مرگ را به‌دنبال داشته باشد. خود هپاتیت AIH به دو دسته گونه ۱ و گونه ۲ تقسیم می‌شود.

گونه ۱ هپاتیت خود ایمنی

این نوع از هپاتیت خود ایمنی که به آن «هپاتیت خود ایمنی کلاسیک» نیز گفته می‌شود، برای نخستین‌بار در دهه‌ی ۵۰ میلادی توصیف شد و حضور آن با وجود آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای (ANAs) در جریان خود مشخص گردید. در یک سیستم ایمنی سالم با عملکرد طبیعی، بدن آنتی‌بادی‌ها را در پاسخ به عامل تهدید کننده‌ی خارجی مانند ویروس، تولید می‌کند تا بتواند با آن مقابله کند. آنتی‌بادی‌ها به عامل تهدید (در این‌جا منظور آنتی‌ژن‌ها هستند) متصل می‌شوند و از تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کنند. در بیماری‌های خود ایمنی، بدن آنتی‌بادی‌های خودکاری مانند آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای (ANAs) را تولید می‌کند که به آنتی‌ژن‌های طبیعی بدن که در سطح تمامی سلول‌ها وجود دارند متصل می‌شوند و همین موضوع باعث التهاب در سلول می‌شود.

گونه ۲ هپاتیت خود ایمنی

به‌دنبال شناسایی هپاتیت خود ایمنی کلاسیک، بیمارانی با همان بیماری کبدی مزمن اما با سرم خونی متفاوت شناسایی شدند. در خون این بیماران، دو آنتی‌ژن خاص ضد کبدی یا ASM (اشاره به آنتی‌بادی ضد ماهیچه‌های صاف) شناسایی شد. پس از این کشف، پژوهش‌گران موضوع گونه‌ی ۲ هپاتیت خود ایمنی را مطرح کردند. گونه ۲ هپاتیت خود ایمنی در کودکان شایع‌تر است و در همان دوره‌ی کودکی تشخیص داده می‌شود. گونه ۲ هپاتیت خود ایمنی دارای دوره‌ی بالینی شدیدی بوده و بیماری نیز حاد است.

با این حال، پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که در بزرگ‌سالی، این دو گونه از هپاتیت خود ایمنی از نظر نشان‌گرهای زیستی بیماری، تظاهرات بالینی و پیشرفت و بافت‌شناسی کبد قابل تشخیص نیستند. این موضوع باعث شده که پزشکان و متخصصان، در بزرگ‌سالان طبقه‌بندی خاصی برای هپاتیت خود ایمنی در نظر نگیرند و واژه AIH‌ را به تنهایی استفاده کنند.

نشانه‌های هپاتیت خود ایمنی

نشانه‌های هپاتیت خود ایمنی در همه‌ی افراد یکسان نیست و ممکن است که این بیماری در برخی افراد هیچ نشانه‌ای نداشته باشد، در برخی فقط نشانه‌های اندکی ظاهر شوند و در برخی دیگر از افراد، نشانه‌ها به شدیدترین حالت ممکن ظهور کنند. همان‌طوری که گفته شد، در برخی افراد نشانه‌ای از بیماری دیده نمی‌شود. بیماری در بدن این افراد تا مراحل آخر پیش می‌رود و سپس خود را آشکار می‌سازد. روند توسعه‌ی بیماری در این افراد معمولاً آهسته است. دسته‌ای دیگر از افراد هستند که بیماری را به شکلی سریع‌تر تجربه می‌کنند و علائم در بدن آن‌ها مشخص می‌شود.

برخی از شایع‌ترین نشانه‌های هپاتیت خود ایمنی عبارتند از:

• احساس خستگی و ضعف
• میالژی (درد عضلانی) که به هنگام صبح شدیدتر است
• اشتهای کم یا بی‌اشتهایی کامل به همراه کاهش وزن
• علائم گوارشی مانند معده درد، حالت تهوع، استفراغ و اسهال
• بثورات پوستی همراه با خارش (خفیف یا شدید)

پس از گذشت مدتی، بیماری وارد مراحل بعدی می‌شود که علائم شدیدتری ظاهر می‌شوند. این علائم، نمایان‌گر مراحل خطرناک بیماری هستند:

• زردی
• تجمع مایع در پاها، پنجه‌ی پا یا مچ پا (ورم پا یا اِدِم پا)
• آب آوردن شکم (اَسیت)
• کبودی و بزرگ‌شدن عروق خونی در پوست (آنژیوم عنکبوتی)
• ادرار تیره
• استئاتوره یا اسهال چرب (چربی اضافی در مدفوع نشان دهنده‌ی این است که بدن آنزیم‌های مورد نیاز برای هضم مؤثر مواد غذایی را تولید نمی‌کند)

تشخیص هپاتیت خود ایمنی

تشخیص زود هنگام و درمان AIH امری بسیار مهم و ضروری است؛ اما از آن‌جایی که این بیماری با سایر بیماری‌های خود ایمنی هم‌پوشانی دارد، بنابراین علائم اولیه‌ی آن اختصاصی و قابل تشخیص نیستند و همین موضوع باعث می‌شود که تشخیص بیماری امری چالش برانگیز باشد. تشخیص این بیماری به ترکیبی از مشاهدات بافت‌شناسی، بالینی، بیوشیمیایی و ایمونولوژیکی و حذف سایر اشکال هپاتیت مانند ویروسی و الکلی نیاز دارد.

انجمن آمریکایی مطالعه‌ی بیماری‌های کبدی یا به اختصار AASLD، توصیه می‌کند که تشخیص بیماری از طریق سرولوژی (آزمایش آنتی‌بادی) و بیوپسی (بافت برداری) کبد انجام شود. شاخص‌های کلیدی برای تشخیص این بیماری عبارتند از:

• سطح آنتی‌بادی ضد هسته‌ای ۱.۴۰ یا بالاتر
• سطح آنتی‌بادی ضد ماهیچه‌های صاف ۱.۴۰ یا بالاتر
• ایمونوگلوبین بالاتر از سطح نرمال
• بافت‌شناسی کبد از طریق بیوپسی سازگار با هپاتیت
• عدم وجود هپاتیت ویروسی

دلیل ابتلای افراد به هپاتیت خود ایمنی

علت اصلی ابتلای افراد به هپاتیت خود ایمنی ناشناخته است؛ اما عوامل ژنتیکی و محیطی در ابتلا به بیماری و توسعه‌ی آن نقش مهمی دارند. پژوهش‌گران بر این باور هستند که AIH نیز همانند بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی، در اثر عوامل محیطی در فردی که از نظر ژنتیکی آسیب‌پذیر است ایجاد می‌شود. محرک‌های محیطی این‌چنینی می‌توانند از نوع ویروسی یا مرتبط با داروها باشند؛ حتی ممکن است که شبیه آنتی‌ژن‌ها ظاهر شده و با یکدیگر تداخل داشته باشند. قرار گرفتن مکرر در برابر این محرک‌های محیطی می‌تواند زمینه را برای بروز بیماری AIH در فردی که از نظر ژنتیکی آسیب‌پذیر است، آماده کند.

درمان هپاتیت خود ایمنی

پس از تشخیص AIH، بلافاصله برای کاهش پاسخ خود ایمنی بدن، تسکین علائم و همچنین کاهش خطر عوارض جدی‌تر مانند سیروز کبدی، باید از درمان‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده شود. در نخستین مرحله‌ی درمان، از کورتیکواستروئیدها استفاده می‌شود که التهاب کلی را کاهش می‌دهند. درمان معمولاً با دوز بالاتر شروع می‌شود و تا زمانی‌ که کم‌ترین دوز مؤثر تعیین نشده است، روند کاهش دوز دارو ادامه می‌یابد. پاسخ به دوز از طریق آزمایش خون اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش بر کاهش آنزیم‌های کبدی ALT و AST نظارت می‌کند.

پس از درمان به کمک کورتیکواستروئیدها، بسیاری از بیمارانی که از قبل به HIV مبتلا هستند یک دوره‌ی بهبودی را طی می‌کنند که در جریان آن، سطح داروها کاهش می‌یابد و سطح آنزیم‌های کبدی نیز به‌طور دقیق کنترل می‌شود. اگر داروها پیشرفت بیماری را آهسته یا متوقف نکنند و عوارضی مانند سیروز کبدی برگشت ناپذیر یا نارسایی کبدی ایجاد شده باشد، تنها گزینه‌ی درمانی پیوند کبد خواهد بود.

هپاتیت الکلی

بیماری کبدی الکلی یا ALD، اصطلاحی عمومی است که برای اشاره به آسیب‌های ایجاد شده در بافت کبد به واسطه مصرف بیش از حد الکل مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف بیش از حد الکل باعث بروز طیف گسترده‌ای از بیماری‌های کبدی می‌شود که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به استئاتوز (بیماری کبد چرب)، سیروز و هپاتیت الکلی (AH) اشاره کرد. AH نوع شدیدتر ALD است و معمولاً با ادامه‌ی مصرف الکل تا مرحله‌ی سیروز کبدی پیشرفت می‌کند.

در صورت قطع مصرف الکل، هپاتیت الکلی (AH) نیز فروکش می‌کند؛ اما اگر سیروز کبدی رخ دهد، آسیب وارد شده به کبد برگشت‌ ناپذیر خواهد بود. بیماری کبدی الکلی، شایع‌ترین دلیل پیوند کبد در ایالات متحده است. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مؤسسه ملی در سوء استفاده از الکل و اعتیاد به الکل (NIAAA)، هپاتیت الکلی توسط فاکتورهای زیر تشخیص داده می‌شود:

• پس از گذشت ۶ روز الی ۶ ماه از زمان مصرف شدید الکل، زردی شروع شود.
• سطح بیلی‌روبین سرم (به غلظت بیلی‌روبین در خون اشاره دارد) بیش از ۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) باشد و این در حالی است که مقدار طبیعی آن ۱.۲ گرم در دسی‌لیتر است.
• افزایش سطح آسپارتات آمینوترانسفر (AST) از محدوده طبیعی ۵ الی ۴۰ واحد در هر لیتر سرم به ۵۰ الی ۴۰۰ واحد در لیتر. AST نام آنزیمی است که بیشتر در کبد یافت می‌شود و در صورت آسیب دیدن کبد، در خون آزاد می‌شود.
• نسبت AST/ALT (نسبت بین غلظت AST و آلانین آمینوترانسفراز (آنزیم دیگری که نشان‌دهنده آسیب کبدی است)) ۱.۵ یا بیشتر باشد.
• هیچ عامل ویروسی برای هپاتیت شناسایی نشود.

از نظر بالینی، شایع‌ترین نشانه‌ی هپاتیت الکلی، دیده شدن زردی است؛ اما دیگر نشانه‌ها مانند بی‌اشتهایی، خستگی، حالت تهوع و استفراغ نیز ممکن است وجود داشته باشند. به دلیل از دست دادن اشتها، سوء تغذیه در افراد مبتلا به هپاتیت الکلی بسیار شایع است.

دلیل ابتلای افراد به هپاتیت الکلی

هپاتیت الکلی یک بیماری کاملاً قابل پیشگیری است و تنها زمانی فرد به آن مبتلا می‌شود که میزان مصرف الکل بالاتر از توانایی پردازشی کبد باشد. کبد، به‌دلیل دارا بودن سه سامانه‌ی آنزیمی برای اکسیداسیون الکل، اصلی‌ترین بخش بدن برای پردازش الکل است. این سامانه‌ها عبارتند از: الکل دهیدروژناز سیتوزولیک (ADH)، سیستم میکروزومی اکسید کننده اتانول (MEOS) و سیستم کاتالاز پراکسیزومال. محصول نهایی هر سه سیستم، متابولیتی واکنشی به‌نام استالدهید است که به روش‌های مختلفی به بافت کبد آسیب می‌رساند.

یکی از مکانیسم‌ها، ایجاد رادیکال‌های آزاد و مهار دفاع آنتی‌اکسیدانی است. رادیکال‌های آزاد، مولکول‌هایی هستند که در بیرونی‌ترین مدار خود، یک یا چندین الکترون جفت نشده دارند و همین موضوع باعث می‌شود آن‌ها به شدت واکنش‌پذیر باشند. بدن انسان به‌طور طبیعی رادیکال‌های آزاد را طی فرآیند‌های سوخت و ساز درونی مانند تولید انرژی، ‌به‌وجود می‌آورد. بدن علاوه بر تولید طبیعی رادیکال‌های آزاد، آن‌ها را در واکنش به عوامل محیطی و سبک زندگی نیز تولید می‌کند. از جمله‌ی این عوامل محیطی و سبک زندگی می‌توان قرار گرفتن در معرض نور خورشید، سیگار کشیدن، مصرف الکل و… را نام برد. هنگامی که رادیکال‌های آزاد زیادی در بدن وجود داشته باشند، حالتی به نام «استرس اکسیداتیو» رخ می‌دهد. این عدم تعادل، به دلیل افزایش تولید رادیکال‌های آزاد یا کاهش روند دفاعی آنتی اکسیدان در بدن ایجاد می‌شود. رادیکال‌های آزاد نقش مهمی در عملکرد طبیعی فیزیولوژیکی بدن دارند و به سلامتی فرد کمک می‌کنند؛ اما اگر بدن انسان بیش از حد رادیکال آزاد تولید کند، سلامت فرد با خطر جدی مواجه خواهد شد. آنتی اکسیدان‌ها در بدن وظیفه‌ی مهار کردن فرآیندی به‌نام اکسیداسیون را بر عهده دارند. اکسیداسیون فرآیندی در بدن انسان است که منجر به تولید رادیکال‌های آزادی می‌شود که می‌توانند به سلول‌ها آسیب وارد کنند. آنتی اکسیدان‌ها به صورت ایمن با این رادیکال‌های آزاد تعامل پیدا می‌کنند و آن‌ها را پیش از آن‌که به پروتئین‌ها، لیپید‌ها و DNA آسیب بزنند، خنثی می‌کنند.

بنابراین الکل از طریق دگرگون کردن متابولیسم کبد به‌طور غیرمستقیم به آن آسیب می‌رساند. با این‌حال، الکل می‌تواند به‌طور مستقیم و با تغییر حرکت سایر آنزیم‌ها و انتقال پروتئین‌ها به سلول‌های کبد آسیب برساند. هنوز مشخص نیست که دقیقاً مصرف چه میزان الکل باعث آسیب دیدن کبد می‌شود و حتی ممکن است از فردی به فرد دیگر تفاوت داشته باشد. بر اساس مطالعه‌ای که روی افراد ۲۰ ساله تا ۸۰ ساله انجام شد، مشخص گردید که بیماری هپاتیت الکلی بیشتر در افراد ۴۰ تا ۶۰ ساله دیده می‌شود. اگر فردی روزانه حداقل ۲۰ الی ۴۰ گرم الکل مصرف کند، روند توسعه‌ی بیماری هپاتیت الکلی در بدن او آغاز خواهد شد. بیمارانی که به هپاتیت الکلی مبتلا بوده‌اند گزارش دادند که به مدت پنج سال روزانه حداقل ۸۰ گرم الکل مصرف کرده‌اند.

شواهدی قوی در دسترس هستند که نشان می‌دهند حساسیت ژنتیکی در ایجاد اختلال سوء مصرف الکل نقشی کلیدی دارد؛ اما با این‌حال هنوز مشخص نیست که ژنتیک تا چه اندازه در پیشرفت بیماری هپاتیت الکلی نقش دارد. تنها درصد اندکی از افرادی که به الکل اعتیاد شدید دارند به بیماری AH مبتلا می‌شوند؛ اما با وجود این، عوامل زیر در ابتلای افراد به بیماری AH نقش تعیین کننده‌ای دارند.

جنسیت

نحوه‌ی جذب و متابولیزه کردن الکل در خانم‌ها با آقایان تفاوت دارد؛ به همین دلیل آن‌ها در برابر بیماری AH آسیب‌پذیرتر بوده و بیش از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. سطح آب بدن خانم‌ها کم‌تر از آقایان است و از طرفی مقادیر چربی بدن آن‌ها بیشتر از مردان است؛ بنابراین آن‌ها پس از مصرف مقادیر الکل مشابه آقایان، غلظت بالاتری از الکل را در جریان خون نسبت به مردان به‌دست می‌آورند. همچنین بدن آن‌ها الکل را سریع‌تر از بدن آقایان از خون متابولیزه می‌کند.

چاقی

به دلیل هم‌افزایی بین الکل و چربی بدن، چاقی به شکل قابل توجهی خطر ابتلا به AH را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال، اسیدهای چرب حاصل از بافت چربی (چربی سلولی) در التهاب کبد نقش دارند و سایتوکین التهابی موجود در بافت چربی با التهاب در بافت کبد رابطه تنگاتنگی دارد.

نژاد و قومیت

در ایالات متحده پژوهش‌هایی برای مقایسه شدت بیماری AH و سیروز کبدی در بیماران سفید پوست و بیماران رنگین پوست انجام شده است. در جریان این پژوهش مشخص شد که بیماران آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی مبتلا به سیروز کبدی نسبت به بیماران سفید پوست دو برابر بوده‌اند. همچنین مشخص شد که شانس توسعه‌ی سیروز کبدی در بیماران اسپانیایی تبار که به AH مبتلا هستند، بیش از بیماران سفید پوست و بیماران آفریقایی-آمریکایی مبتلا به AH است.

پیشگیری از هپاتیت الکلی

تنها راه جلوگیری از بروز بیماری AH، قطع کامل مصرف الکل است؛ اما کاهش مقادیر مصرفی الکل هم می‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به AH شود. همچنین کاهش مصرف داروها و مواد سمی برای کبد نیز می‌تواند خطر ابتلا به AH را کاهش دهد. گفته می‌شود که اقدامات درمانی و پیشگیرانه‌ی هپاتیت نوع C نیز می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به AH مؤثر باشد.

هپاتیت نوع A

هپاتیت نوع A به التهاب ویروسی کبد گفته می‌شود. هپاتیت نوع A عامل ویروسی دارد و منبع توسعه‌ی آن عاملی خارجی است. این بیماری بیشتر در مناطق فقیرنشین و فاقد بهداشت و آب مناسب شیوع می‌یابد. هپاتیت نوع A در کشورهای ثروت‌مند و توسعه‌یافته‌ای مانند بریتانیا و ایالات متحده بسیار نادر است و بیشتر در کشورهای جهان سومی در حال توسعه مانند کشورهای آفریقایی و برخی از کشورهای آسیایی دیده می‌شود. ویروس HAV که عامل بیماری هپاتیت نوع A است بیشتر از طریق آب و غذای آلوده منتقل می‌شود؛ همچنین اگر با فرد آلوده به هپاتیت نوع A ظرف غذا و آب مشترک داشته باشید، احتمال مبتلا شدن وجود دارد.

اگر فردی به هپاتیت نوع A مبتلا باشد و پس از رفتن به توالت دستان خود را نشسته باشد و به غذا دست بزند، می‌تواند سایر افرادی را که از آن غذا می‌خورند، به بیماری آلوده کند. حلزون صدف‌دار اگر از مناطقی که آب دریا با آب فاضلاب ترکیب شده است صید شود، می‌تواند منبعی برای بیماری هپاتیت نوع A باشد. این بیماری عفونی می‌تواند از طریق رابطه جنسی (به‌خصوص رابطه مقعدی) از فردی آلوده به فردی دیگر منتقل شود. همچنین این بیماری میان افراد معتادی که از سوزن مشترک آلوده استفاده می‌کنند بسیار شایع است. هپاتیت نوع A می‌تواند از طریق سبزیجات و میوه‌هایی که در آب آلوده شسته شده‌اند به بدن افراد منتقل شود.

نشانه‌های هپاتیت نوع A

۳ الی ۶ هفته پس از وارد شدن ویروس به بدن، نشانه‌های بیماری ظاهر می‌شوند. نخستین علائم بیماری عبارتند از:

• تب خفیف که معمولاً بالاتر از ۳۹.۵ درجه سلسیوس نیست
• حالت تهوع
• خستگی و ضعف
• از دست دادن اشتها
• اسهال
• درد شکم
• درد مفاصل و ماهیچه‌ها

تقریباً ۱۰ روز بعد، ممکن است این علائم بهبود یابند؛ اما نشانه‌های مربوط به کبد بلافاصله ظاهر می‌شوند. برخی از این نشانه‌ها عبارتند از: زردی، خارش پوست، ادرار تیره، مدفوع کم‌رنگ و درد در کبد. در اکثر افراد، علائم در عرض ۲ تا ۶ ماه از بین می‌روند و کبد به‌طور کامل بهبود می‌یابد. این علائم در بزرگ‌سالان شدیدتر از کودکان هستند.

تشخیص هپاتیت نوع A

اگر فردی با فرد آلوده در ارتباط بوده و نشانه‌هایی مانند زردی در او دیده می‌شوند، باید فوراً به هپاتیت نوع A مشکوک شد. شناسایی اصلی عفونت به کمک آزمایش خون مشخص می‌شود.

در این آزمایش که به‌دنبال آنتی‌بادی‌های ویروس است، اگر واکنش مثبت به آنتی‌بادی‌ها نشان داده شود، تشخیص هپاتیت نوع A تأیید می‌شود. همچنین آزمایش‌های عملکرد کبد نیز انجام می‌شوند تا مشخص شود کبد چقدر درست کار می‌کند. برای دیدن کبد از سونوگرافی استفاده می‌شود و حتی ممکن است برای بررسی سلامت بافت کبد، بیوپسی انجام شود.

درمان هپاتیت نوع A

برای درمان هپاتیت نوع A داروی خاصی وجود ندارد و نیازی هم به دارو نیست. اگر دارویی برای بیماران تجویز می‌شود به این دلیل است که تا زمان فروکش کردن عفونت، علائم تسکین یابند. هپاتیت نوع A به‌صورت طبیعی درمان می‌شود و اگر علائم باعث ناراحتی بیماران می‌شوند، بهتر است که این افراد به استراحت بپردازند. افراد بیمار، در طول دوران بهبودی بهتر است که کارهای زیر را انجام دهند:

• استفاده از مسکن‌ها جهت کاهش درد
• استراحت
• مصرف دارویی برای جلوگیری از تهوع و استفراغ
• خودداری از مصرف الکل و داروهای مضر برای این‌که کبد بتواند استراحت کند

پیشگیری از هپاتیت نوع A

برای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت نوع A واکسن وجود دارد. در بسیاری از کشورها تزریق واکسن هپاتیت نوع A برای کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه ضروری است. واکسن هپاتیت نوع A دو مرحله‌ای بوده و برای بزرگ‌سالان نیز در دسترس است. اقداماتی که می‌توان برای جلوگیری از شیوع هپاتیت نوع A انجام داد شامل شستن دست‌ها پس از استفاده از توالت و عدم استفاده مشترک از مسواک، کارد و چنگال یا حوله است. علاوه بر این، در صورت ارائه واکسیناسیون و آنتی‌بادی ظرف دو هفته پس از قرار گرفتن در معرض ویروس‌، می‌توان از عفونت جلوگیری کرد.

هپاتیت نوع B

هپاتیت نوع B ‌یک عفونت کبدی تهدید کننده زندگی است که توسط ویروس هپاتیت B یا HBV ایجاد می‌شود. هپاتیت نوع B یک مشکل سلامتی جهانی است و می‌تواند باعث بروز عفونتی مزمن شده و افراد را در معرض خطر بالای مرگ ناشی از سیروز و سرطان کبد قرار دهد. برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت نوع B، واکسنی کاملاً ایمن و مؤثر در دسترس است که می‌تواند از بدن ۹۸ تا ۱۰۰ درصد در برابر هپاتیت نوع B محافظت کند. پیشگیری از هپاتیت نوع B از ایجاد عوارضی نظیر بیماری‌های مزمن و سرطان کبد جلوگیری می‌کند.

هپاتیت نوع B‌ در منطقه غرب اقیانوس آرام و منطقه آفریقا بیشترین شیوع را دارد؛ به‌طوری‌که در این نواحی به ترتیب ۱۱۶ میلیون و ۸۱ میلیون نفر به‌طور مزمن به بیماری آلوده هستند. از دیگر مناطق آلوده‌ی جهان می‌توان به منطقه مدیترانه شرقی با ۶۰ میلیون بیمار، منطقه آسیای جنوب شرقی با ۱۸ میلیون بیمار، قاره اروپا با ۱۴ میلیون بیمار و قاره آمریکا با ۵ میلیون بیمار اشاره کرد.

در مناطق بسیار بومی، هپاتیت نوع B بیشتر هنگام تولد از مادر به فرزند (انتقال حاملگی) یا از طریق قرار گرفتن در معرض خون آلوده (انتقال سری) منتقل می‌شود. در این نواحی انتقال بیماری از کودکی آلوده به کودک دیگر در ۵ سال اول زندگی بسیار شایع است. همچنین هپاتیت نوع B از طریق آسیب ایجاد شده توسط سوزن، خالکوبی، پیرسینگ و قرار گرفتن در معرض خون و مایعات آلوده مانند بزاق دهان، مایعات قاعدگی و واژن و منی منتقل می‌شود. انتقال ویروس همچنین ممکن است از طریق استفاده مجدد از سوزن‌ها و سرنگ‌های آلوده یا اشیاء تیز در محیط‌های مراقبت‌های بهداشتی، در اجتماع یا در بین افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند رخ دهد. انتقال ویروس از طریق رابطه جنسی در افراد واکسینه نشده‌ای که شرکای جنسی متعدد دارند، شایع‌تر است.

عفونت هپاتیت نوع B در بزرگ‌سالی در کم‌تر از ۵ درصد موارد باعث بروز بیماری مزمن می‌شود؛ اما این در حالی است که اگر نوزاد یا کودک در همان ابتدای زندگی به هپاتیت نوع B مبتلا شود، در ۹۵ درصد مواقع به یک بیماری مزمن تبدیل خواهد شد. بر همین اساس، در برنامه‌های واکسیناسیون، نوزادان و کودکان در اولویت هستند. ویروس هپاتیت نوع B می‌تواند دست‌کم تا ۷ روز خارج از بدن زنده بماند. در طول این مدت، ویروس می‌تواند وارد بدن فرد واکسینه نشده شود و باعث بروز بیماری در وی گردد. دوره‌ نهفتگی بیماری هپاتیت نوع B بین ۳۰ تا ۱۸۰ روز است. ممکن است این ویروس ظرف ۳۰ تا ۶۰ روز پس از عفونت تشخیص داده شود؛ اما همچنان از بین نرود و به یک بیماری مزمن تبدیل شود. احتمال بروز این اتفاق در نوزادان و کودکان بسیار بیشتر خواهد بود.

نشانه‌های هپاتیت نوع B

اکثر افراد در هنگام ابتلا به بیماری هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. با این‌حال، برخی از افراد دارای بیماری حاد با علائم هستند که چندین هفته طول می‌کشد. شایع‌ترین نشانه‌های بیماری هپاتیت نوع B عبارتند از:

• تهوع و استفراغ
• خستگی بیش از حد
• از دست دادن اشتها
• درد عضلانی و درد در همه‌ی نقاط بدن
• سردرد
• نشانه‌هایی از زردی مانند زردی پوست و چشم
• ادرار تیره

افرادی که به هپاتیت نوع B حاد مبتلا می‌شوند، در نهایت ممکن است دچار نارسایی حاد کبدی شوند که می‌تواند به منجر به مرگ شود. بیماری هپاتیت نوع B‌ اگر مزمن شود، عوارض طولانی مدت خواهد داشت. گروهی از افراد به بیماری‌های پیشرفته کبدی مانند سیروز و کارسینوم سلول‌های کبدی مبتلا می‌شوند که باعث مرگ و میر بالا می‌شود.

ابتلای هم‌زمان به ویروس HBV و HIV

حدود یک درصد از افرادی که (۲.۷ میلیون نفر) به ویروس هپاتیت نوع B (ویروس HBV) مبتلا می‌شوند، به‌طور هم‌زمان به ویروس HIV نیز مبتلا هستند. از سال ۲۰۱۵، سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ای درمانی را بدون در نظر گرفتن مرحله‌ی بیماری، برای این افراد توصیه کرده است. تنوفوویر، یکی از داروهایی است که برای این افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد و شامل ترکیبات درمانی توصیه شده به‌عنوان درمان خط اول برای عفونت HIV است. همچنین این دارو در برابر HBV نیز فعال است.

تشخیص هپاتیت نوع B

از نظر بالینی نمی‌توان تمایزی میان هپاتیت نوع B با سایر انواع هپاتیت که عامل ویروسی دارند، قائل شد. بنابراین، تأیید آزمایشگاهی ضروری است. برای تشخیص و نظارت بر افراد مبتلا به هپاتیت نوع B چندین آزمایش خون در دسترس است و از آن‌ها می‌توان برای تشخیص عفونت‌های حاد و مزمن استفاده کرد. سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است که هنگام انتقال خون، آزمایش هپاتیت B انجام شود تا از سالم بودن خون اطمینان حاصل شود و از انتقال ناخواسته‌ی ویروس جلوگیری به‌عمل آید. هپاتیت نوع B‌ به کمک آزمایش خون و آنتی‌بادی‌هایی که بدن در برابر ویروس تولید کرده است تشخیص داده می‌شود. برای بررسی عملکرد خوب کبد، اسکن سونوگرافی نیز انجام می‌شود.

پیشگیری و درمان هپاتیت نوع B

سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند تمامی نوزادان بلافاصله پس از تولد، واکسن هپاتیت نوع B را دریافت کنند و این کار را ظرف ۲۴ ساعت پس از به دنیا آمدن بچه باید انجام داد. این واکسن ۲ یا ۳ دوز دارد که در فواصل ۴ هفته‌ای تزریق می‌شوند و پس از کامل شدن تزریق، ایمنی ۹۸ یا ۱۰۰ درصدی ایجاد می‌کند. محافظت ایجاد شده توسط واکسن تا ۲۰ سال ماندگار است. سازمان بهداشت جهانی به افرادی که جدول تزریق واکسن آن‌ها کامل است و هر ۳ دوز را دریافت کرده‌اند، توصیه کرده است که از تزریق واکسن تقویت کننده خودداری کنند. سازمان بهداشت جهانی علاوه بر تزریق واکسن به نوزادان، به مادران باردار نیز پیشنهاد می‌کند که به‌منظور جلوگیری از انتقال بیماری از مادر به فرزند هنگام تولد، از داروهای پیشگیری‌ کننده از انتقال ویروس استفاده کنند.

برای درمان هپاتیت نوع B حاد هیچ درمان خاصی وجود ندارد؛ بنابراین مراقبت از این بیماران صرفاً با هدف تعادل تغذیه‌ای مناسب و جایگزینی مایعات از دست رفته در اثر اسهال و استفراغ انجام می‌شود. در این شرایط، افراد باید از مصرف داروهای غیر ضروری مانند استامینوفن، پاراستامول و داروهای ضد استفراغ خودداری کنند.

عفونت مزمن هپاتیت نوع B را می‌توان با داروهایی از جمله داروهای ضد ویروسی خوراکی درمان کرد. درمان دارویی می‌تواند از سرعت توسعه‌ی سیروز کبدی بکاهد و میزان ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهد. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۲ تا ۲۵ درصد از افراد مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت نوع B با توجه به شرایط و معیارهای خاصی نیاز به درمان دارویی دارند. سازمان بهداشت جهانی استفاده از داروهای خوراکی تنوفوویر یا انتکاویر را به‌عنوان قوی‌ترین داروها برای سرکوب ویروس هپاتیت نوع B توصیه کرده است. اکثر افرادی که درمان هپاتیت نوع B را آغاز می‌کنند، باید تا آخر عمر آن را ادامه دهند.

در کشورهای ضعیف و توسعه نیافته یا در حال توسعه، اکثر افراد مبتلا به سرطان کبد در عرض چند ماه پس از تشخیص بیماری می‌میرند. در کشورهای پیشرفته ثروت‌مند، بیمار می‌تواند خیلی زود به بیمارستان مراجعه کرده و به جراحی و شیمی درمانی دسترسی دارد که می‌تواند طول عمر را چند سال افزایش دهد. در این کشورها پیوند کبد نیز در افراد مبتلا به سیروز کبدی یا سرطان کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد اما درصد موفقیت آن متغیر است.

هپاتیت نوع C

هپاتیت نوع C نیز عمانند سایر انواع ویروسی بیماری هپاتیت توسط عامل ویروسی ایجاد می‌شود. ویروس HCV عامل اصلی بروز بیماری هپاتیت نوع C است. عفونت‌های حاد هپاتیت نوع C معمولاً بدون علامت هستند و بیشتر آن‌ها منجر به یک بیماری تهدید کننده زندگی نخواهند شد. حدود ۳۰ درصد افراد مبتلا به هپاتیت نوع C در مدت ۶ ماه پس از ابتلا به بیماری به صورت خودبه‌خود درمان می‌شوند و نیاز به داروی خاصی ندارند. ۷۰ درصد باقیمانده، دچار عفونت مزمن HCV می‌شوند و از بین این افراد بین ۱۵ الی ۳۰ درصد پس از گذشت ۲۰ سال به سیروز کبدی مبتلا می‌شوند. HCV در تمام نقاط جهان دیده می‌شود و محدود به ناحیه‌ی خاصی نیست. بیشترین مبتلایان به این بیماری در منطقه مدیترانه شرقی و اروپا هستند و در هر ناحیه ۱۲ میلیون نفر به HCV مزمن مبتلا هستند. متخصصان تخمین می‌زنند که در منطقه جنوب شرقی آسیا و منطقه غربی اقیانوس آرام، حدود ۱۰ میلیون نفر به بیماری HCV مزمن آلوده هستند. ۹ میلیون نفر در آفریقا و ۵ میلیون نفر در قاره آمریکا با این بیماری مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند.

ویروس هپاتیت نوع C، ویروسی است که از طریق خون منتقل می‌شود؛ اما انتقال ویروس از طریق مایعات بدنی نیز شایع است. در شرایط زیر، ویروس HCV می‌تواند منتقل شود:

• استفاده‌ی مجدد از تجهیزات پزشکی یا ضدعفونی کردن نامناسب آن‌ها در مراکز بهداشتی (وسایلی مانند سرنگ و سوزن‌های بخیه).
• انتقال خون و فرآورده‌های خونی بدون انجام فرآیند غربال‌گری.
• تزریق مواد مخدر از طریق تجهیزاتی که میان چند نفر مشترک هستند.

ویروس HCV می‌تواند از طریق مادر آلوده به فرزند نیز منتقل شود. یکی دیگر از راه‌های کم‌تر رایج انتقال ویروس HCV، برقراری رابطه‌ی جنسی با فرد آلوده است. هپاتیت نوع C از طریق شیر مادر، غذا، آب یا بغل کردن، بوسیدن و به اشتراک گذاری غذا و نوشیدنی با فرد آلوده، منتقل نخواهد شد.

نشانه‌های هپاتیت نوع C

در نخستین مراحل بیماری، هیچ نشانه‌ای دیده نخواهد شد و علائم بیماری زمانی خود را نشان می‌دهند که کبد به شکل قابل توجهی آسیب دیده باشد. هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، ممکن است خفیف و مبهم باشند و معمولاً از بیماری‌های دیگر تقلید می‌کنند. این موضوع باعث بروز مشکل خواهد شد؛ زیرا ممکن است فرد آلوده بدون اطلاع از وضعیت خود در حال انتقال و انتشار بیماری باشد. علائم این بیماری همانند بیماری آنفولانزا است و شامل تب، خستگی، ضعف، از دست دادن اشتها، افسردگی و… می‌شود.

۶ ماه نخست، دوره‌ی عفونت حاد است. حدود ۳۰ درصد از افراد آلوده می‌توانند با موفقیت با عفونت مبارزه کرده و به‌طور کامل درمان شوند؛ اما در ۷۰ درصد باقی‌مانده، ویروس سال‌ها در بدن می‌ماند تا این‌که باعث ایجاد هپاتیت نوع C مزمن می‌شود. اگر عوامل خطر آفرین دیگری مانند مصرف الکل وجود داشته باشند، حدود ۱۰ الی ۴۰ درصد از افراد مبتلا به هپاتیت نوع C مزمن چند سال پس از عفونت اولیه دچار زخم کبد می‌شوند.

تشخیص هپاتیت نوع C

از آن‌جایی که عفونت HCV در مراحل نخست معمولاً بدون علامت است؛ بنابراین افراد خیلی دیرتر متوجه وجود عفونت در بدن خود می‌شوند. در افرادی که به عفونت مزمن HCV مبتلا می‌شوند، عفونت غالباً تشخیص داده نمی‌شود؛ زیرا تا چند دهه پس از عفونت بدون علائم و بدون آسیب جدی کبدی باقی می‌ماند. عفونت HCV در دو مرحله تشخیص داده می‌شود:

مرحله اول: آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد HCV با آزمایش سرولوژی، افرادی را که به این ویروس آلوده شده‌اند شناسایی می‌کند.

مرحله دوم: اگر نتیجه آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد HCV مثبت باشد، آزمایش اسید نوکلئیک برای اسید ریبونوکلئید HCV جهت تأیید عفونت مزمن مورد نیاز است؛ زیرا حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به HCV به‌طور خودجوش با پاسخ ایمنی قوی بدون نیاز به درمان خاصی عفونت را برطرف می‌کنند. ممکن است نتیجه آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد HCV این افراد حتی پس از بهبودی نیز مثبت باشد.

پس از تشخیص عفونت مزمن HCV در فرد، برای تعیین میزان آسیب کبدی (فیبروز و سیروز) یک ارزیابی کلی مورد نیاز است. این ارزیابی را می‌توان با بیوپسی کبد یا از طریق انواع آزمایش‌های غیرتهاجمی انجام داد. درجه آسیب کبدی برای هدایت تصمیمات درمانی و مدیریت بیماری استفاده می‌شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند از مشکلات سلامتی ناشی از عفونت جلوگیری کرده و از انتقال ویروس نیز جلوگیری کند.

پیشگیری و درمان هپاتیت نوع C

در حال حاضر واکسن مؤثری بر علیه هپاتیت نوع C ساخته نشده است؛ بنابراین برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری باید از قرار گرفتن در معرض ویروس در محیط‌های بهداشتی خودداری کرد.

اقدامات پیشگیرانه‌ی اولیه که توسط سازمان بهداشت جهانی توصیه شده‌اند عبارتند از:

• استفاده از وسایل بهداشتی نو و ضد عفونی شده
• رعایت نکات ایمنی هنگام استفاده از تیغ و وسایل تیز
• رعایت نکات بهداشتی هنگام تماس با زباله
• آزمایش خون‌های اهدا شده جهت تشخیص ویروس HBV ،HCV و HIV
• پرهیز از رابطه جنسی پر خطر مقعدی

عفونت HCV همیشه نیاز به درمان ندارد؛ زیرا پاسخ ایمنی قوی بدن برخی از افراد، عفونت را پاک می‌کند. با این‌حال، هنگامی که عفونت HCV مزمن می‌شود، باید اقدامات درمانی لازم جهت درمان کامل انجام شوند. سازمان بهداشت جهانی، درمان با داروهای ضد ویروسی پان ژنوتیپ با اثربخشی مستقیم (DAA) را برای افراد بالای ۱۲ سال توصیه می‌کند. داروهای DAA می‌توانند اکثر افراد مبتلا به عفونت HCV را درمان کنند و با توجه به وجود یا عدم وجود سیروز کبدی، مدت زمان درمان معمولاً کوتاه است. داروهای DAA پان ژنوتیپ در بسیاری از کشورهای پیشرفته و متوسط گران قیمت هستند؛ اما قیمت این داروها در کشورهای کم درآمد و در حال توسعه به دلیل معرفی نسخه عمومی، کاهش چشمگیری داشته است.

دسترسی به درمان‌های مربوط به HCV در حال گسترش بوده اما هنوز هم بسیار محدود است. از ۵۸ میلیون نفری که در سراسر جهان به عفونت HCV مبتلا بودند تنها ۲۱ درصد از آن‌ها (۱۵.۲ میلیون نفر) توانسته بودند به کمک آزمایش‌های لازم از بیماری خود آگاه شوند و تا پایان سال ۲۰۱۹ تنها ۹.۴ میلیون نفر از افرادی که عفونت HCV مزمن داشتند به کمک داروهای DAA درمان شدند.

هپاتیت نوع D

هپاتیت نوع D یک عفونت ویروسی کبدی است که توسط ویروس هپاتیت D یا HDV ایجاد می‌شود و کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. HDV در سال ۱۹۷۷ میلادی در بیماران مبتلا به هپاتیت نوع B شناسایی شد. هپاتیت نوع D با نام «هپاتیت دلتا» نیز شناخته می‌شود و فقط در افرادی که از قبل به هپاتیت نوع B مبتلا هستند رخ می‌دهد. هپاتیت نوع D در صورت عدم وجود ویروس هپاتیت نوع B رخ نمی‌دهد. ابتلای هم‌زمان به HDV-HBV به‌دلیل پیشرفت خیلی سریع به سمت سرطان سلول‌های کبدی و مرگ ناشی از آن، به‌عنوان شدیدترین و خطرناک‌ترین نوع هپاتیت ویروسی مزمن شناخته می‌شود.

HDV ماهیتی کبدی دارد و تکثیر ویروس در سلول‌های کبدی باعث مسمومیت سلولی و آسیب کبدی می‌شود. نکروز (بافت‌مردگی) و التهاب کبدی ناشی از HDV مشابه‌ آسیب‌شناسی سایر هپاتیت‌های حاد و ویروسی است. HDV می‌تواند از طریق انتقال خون، مایع منی و ترشحات واژن و تزریق داروهای درون وریدی با استفاده از سوزن آلوده، در خون پخش شود. احتمال انتقال این بیماری از مادر به فرزند بسیار اندک است. عفونت HDV می‌تواند باعث ایجاد فعالیت التهابی حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (طولانی مدت) شود که عموماً از طریق تزریق داخل وریدی ظاهر می‌شود و به‌صورت خودکار در سلول‌های کبدی تکثیر می‌شود؛ اما برای تکثیر شدن به آنتی‌ژن سطحی هپاتیت نوع B یا HBsAg نیاز دارد. مرگ سلول‌های کبدی به دلیل اثرات مستقیم سمیت سلولی (سیتوتوکسیک) ایجاد شده توسط HDV یا به واسطه پاسخ ایمنی بدن میزبان رخ می‌دهد.

گفته می‌شود ۵ درصد از افرادی که آزمایش تشخیص آنتی‌ژن سطحی هپاتیت نوع B آن‌ها مثبت بوده، به HDV نیز آلوده شده‌اند. منطقه مدیترانه، بخش‌های خاصی از آسیا و آفریقا و برخی مناطق در جنوب آمریکا از جمله مناطقی هستند که بیشترین شیوع عفونت HDV را دارند.

ویروس HDV شامل یک ژنوم RNA و آنتی‌ژن هپاتیت نوع D یا HDAg می‌شود و پوششی لیپوپروتئینی از HBV دارد. آنتی‌ژن‌های هپاتیت نوع D از نظر اندازه به دو نوع بلند و کوتاه تقسیم می‌شوند و تکثیر ویروسی نیز در سلول‌های کبدی انجام می‌شود. آنتی‌ژن‌های کوتاه ویروس هپاتیت نوع D، تکثیر ویروسی را از طریق اتصال مستقیم به RNA ویروس HDV آغاز می‌کنند. آنتی‌ژن‌های طولانی ویروس هپاتیت نوع D وظیفه هدایت مجموعه ویروسی و همچنین مهار کردن تکثیر ویروس را بر عهده دارند. ویروس پس از ادغام با پوشش لیپوپروتئینی HBV، به‌طور کامل جمع شده و سپس در سلول‌های کبدی منتشر می‌شود. سنتز HBsAg، تنها عملکرد کمکی مورد نیاز HDV از HBV است. HDV برای تکمیل و مونتاژ ویریون به HBsAg نیاز دارد. مجموعه‌ی نوکلئوپروتئین HDV که در هسته تشکیل شده، به درون سیتوپلاسم تخلیه می‌شود و سپس توسط HBsAg پوشانده می‌شود تا روند مورفوژنز (ریخت‌زایی) ویریون را تکمیل کند. پوشش HBsAg ویریون HDV برای چسبندگی سلولی و همچنین تکثیر HDV به سایر سلول‌های کبدی بسیار مهم و ضروری است.

انواع عفونت و نشانه‌ها

در مورد بیماری هپاتیت نوع D، دو الگوی اصلی عفونتی وجود دارد: عفونت هم‌زمان HDV (کواینفکشن) و سوپراینفکشن (سوار شدن عفونت ثانویه بر عفونتی دیگر).

وقوع هم‌زمان HDV و HBV را عفونت هم‌زمان می‌نامند. عفونت ناشی از آن کواینفکشن نامیده می‌شود و خود محدود کننده بوده و ماهیت حاد دارد. دوره نهفتگی هپاتیت نوع D حاد تقریباً تا ۲ ماه است. در ۵ درصد افراد، عفونت‌های هم‌زمان ناشی از HBV و HDV می‌تواند منجر به بروز هپاتیت نوع D مزمن شود. علائم این نوع عفونت معمولاً شبیه به سایرین بوده و از نظر بالینی غیرقابل تشخیص است. این علائم که به‌صورت حاد یا خفیف معمولاً ۳ تا ۷ هفته پس از عفونت اولیه ظاهر می‌شوند عبارتند از: تب، خستگی، از دست دادن اشتها، حالت تهوع، استفراغ، ادرار تیره، مدفوع کم‌رنگ و زردی چشم.

هنگامی که فردی از قبل به هپاتیت نوع B مبتلا باشد و بعد به هپاتیت نوع D مبتلا شود، می‌گویند حالت سوپراینفکشن رخ داده است. تقریباً ۸۰ درصد از بیمارانی که با این پدیده مواجه می‌شوند، بعداً از عفونت هپاتیت نوع D مزمن رنج می‌برند. همچنین سوپراینفکشن ممکن است منجر به هپاتیت فولمینانت (نارسایی برق‌آسای کبدی) شود. میزان مرگ و میر مبتلایان هپاتیت فولمینانت بسیار بالاست و سیروز کبدی و هپاتوسلولار کارسینوما (سرطان اولیه کبد) در بیماران مبتلا به هپاتیت نوع D مزمن گزارش شده است. در مجموع، میزان مرگ و میر هپاتیت نوع D حدود ۲۰ درصد بیشتر از هپاتیت نوع B است.

تشخیص هپاتیت نوع D

همان‌طوری که گفته شد، نشانه‌های این هپاتیت با سایر انواع هپاتیت مشترک است؛ بنابراین بدون انجام آزمایش خون و دیگر آزمایش‌های خاص، نمی‌توان به‌سادگی وجود بیماری را تأیید کرد. عفونت HDV از طریق سطوح بالای ایمونوگلوبولین G یا IgG و ایمونوگلوبولین M یا IgM تشخیص داده می‌شود و با شناسایی RNA ویروس HDV در سرم، وجود ویروس در بدن کاملاً تأیید خواهد شد. با‌ این‌حال، تشخیص HDV به‌طور گسترده در دسترس نیست و استانداردی برای سنجش RNA ویروس HDV وجود ندارد و این در حالی است که وجود یک استاندارد برای نظارت بر پاسخ به درمان ضد ویروسی امری ضروری است.

پیشگیری و درمان هپاتیت نوع D

تا به این لحظه، سازمان بهداشت جهانی توصیه‌ی خاصی برای پیشگیری از هپاتیت نوع D ارائه نکرده است. می‌توان از شیوع هپاتیت نوع D با رعایت نکات توصیه شده برای هپاتیت نوع B جلوگیری به عمل آورد. تزریق واکسن HBV به هنگام تولد نوزادان، استفاده از داروهای ضد ویروسی پیشگیری کننده برای زنان باردار واجد شرایط، تزریق ایمن در محیط‌های بهداشتی و غربال‌گری خون پیش از تزریق، از جمله اقداماتی هستند که از ابتلا به ویروس HBV جلوگیری می‌کنند و همین موضوع باعث جلوگیری از ابتلا به ویروس HDV خواهد شد. البته باید این نکته‌ی مهم را در نظر داشت که واکسیناسیون هپاتیت B برای افرادی که قبلاً به HBV آلوده شده‌اند، در برابر HDV محافظت ایجاد نمی‌کند.

به‌طور کلی برای درمان هپاتیت نوع D، پگ اینترفرون آلفا توصیه می‌شود. صرف‌نظر از پاسخ بدن بیمار، درمان باید حداقل ۴۸ هفته طول بکشد. این ویروس تمایل دارد که پاسخ ضعیفی به درمان بدهد؛ اما با وجود این، درمان باعث جلوگیری از پیشرفت بیماری خواهد شد. این درمان با عوارض جانبی قابل توجهی همراه است و نباید در بیماران مبتلا به سیروز کبدی بازگشت ناپذیر، بیماران دارای شرایط روانپزشکی فعال و افراد مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی انجام شود.

هپاتیت نوع E

هپاتیت نوع E به التهاب کبدی ایجاد شده توسط ویروس هپاتیت E یا HEV گفته می‌شود. ویروس HEV ‌شامل ژنوتیپ‌های ۱، ۲، ۳ و ۴ می‌شود. ژنوتیپ‌های ۱ و ۲ فقط در انسان‌ها شناسایی شده‌اند و ژنوتیپ‌های ۳ و ۴ در حیواناتی نظیر خوک‌ها، گرازهای وحشی و گوزن دیده شده که باعث بیماری خاصی در آن‌ها نمی‌شود. ژنوتیپ‌های ۳ و ۴ گاه و بی‌گاه در انسان‌ها نیز دیده شده‌اند.

این ویروس در مدفوع افراد آلوده وجود دارد و از طریق روده وارد بدن انسان می‌شود. ویروس HEV عمدتاً از طریق آب آلوده منتقل می‌شود. عفونت HEV معمولاً خود محدود کننده بوده و طی ۲ تا ۶ هفته برطرف می‌شود. گاهی اوقات در اثر ابتلا به HEV‌ یک بیماری جدی به‌نام هپاتیت فولمینانت (نارسایی برق‌آسای کبدی) ایجاد می‌شود که می‌تواند کشنده باشد. عفونت هپاتیت E در سراسر جهان یافت می‌شود و در کشورهای ضعیف توسعه نیافته که به آب آشامیدنی سالم، بهداشت و خدمات بهداشتی عمومی دسترسی ندارند، بسیار شایع است. در این کشورها هم این بیماری هم به‌صورت پراکنده و هم گسترده شیوع پیدا می‌کند. شیوع بیماری معمولاً در اثر مصرف آب آلوده رخ می‌دهد و می‌تواند تا چند صد هزار نفر را تحت تأثیر قرار دهد. تصور می‌شود که موارد اسپورادیک (تک‌گیر) بیماری مربوط به آلودگی آب است. در این نواحی معمولاً ژنوتیپ ۱ ویروس دیده می‌شود و ژنوتیپ ۲ آن بسیار نادر است. در مناطقی که آب و فاضلاب بهداشتی بهتری دارند، عفونت هپاتیت نوع E به‌ندرت رخ می‌دهد و فقط گاهی مواردی پراکنده دیده می‌شود و اکثر این موارد توسط ژنوتیپ ۳ ویروس ایجاد می‌شود. ژنوتیپ ۳ منشأ حیوانی دارد و معمولاً از طریق گوشت نپخته حیوانات (از جمله جگر حیواناتی نظیر خوک) به انسان منتقل می‌شود. در چنین وضعیتی، بیماری به آب آلوده ارتباطی ندارد.

نشانه‌های هپاتیت نوع E

این بیماری دروه نهفتگی دارد و معمولاً بین ۲ تا ۱۰ هفته به‌طول می‌انجامد. بسیاری از افراد آلوده ۳ الی ۴ هفته پس از شروع بیماری بهبود می‌یابند. در مناطقی که این بیماری بومی است، عفونت بیشتر در جوانان ۱۵ تا ۴۰ ساله دیده می‌شود. در این مناطق ممکن است کودکان نیز به بیماری مبتلا شوند؛ اما معمولاً هیچ علائمی ندارند و فقط یک بیماری خفیف بدون زردی وجود خواهد داشت.

نشانه‌های اولیه و رایج هپاتیت نوع E‌ عبارتند از:

• تب خفیف، کاهش اشتها، حالت تهوع و استفراغ که چند روز طول می‌کشد
• درد شکم، خارش، بثورات پوستی یا درد مفاصل
• زردی (رنگ زرد پوست)، ادرار تیره و مدفوع کم‌رنگ
• کبد کمی بزرگ شده و حساس

این نشانه‌ها مشابه نشانه‌های سایر انواع هپاتیت هستند و معمولاً قابل تشخیص نبوده و ۱ تا ۶ هفته نیز طول می‌کشند. در موارد نادر، ابتلا به HEV‌ یک بیماری جدی به‌نام هپاتیت فولمینانت (نارسایی برق‌آسای کبدی) ایجاد می‌کند و بیماران را به کام مرگ می‌کشاند. زنان باردار مبتلا به هپاتیت نوع E، به‌ویژه در سه ماهه دوم یا سوم در معرض خطر افزایش نارسایی حاد کبدی، از دست دادن جنین و مرگ و میر قرار دارند. حدود ۲۰ الی ۲۵ درصد از زنان بارداری که به هپاتیت نوع E مبتلا هستند در سه ماهه سوم بارداری فوت می‌کنند. عفونت هپاتیت نوع E می‌تواند مزمن باشد. این مورد بسیار نادر در افرادی دیده می‌شود که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند یا این‌که به تازگی عضو پیوندی دریافت کرده‌اند. این افراد معمولاً به ژنوتیپ‌های ۳ و ۴ ویروس HEV آلوده می‌شوند. این‌ها مواردی خاص هستند.

تشخیص هپاتیت نوع E

از نظر بالینی نمی‌توان هپاتیت نوع E را تشخیص داد؛ زیرا دارای ویژگی‌های مشترکی با انواع هپاتیت‌های ویروسی است. با این‌حال اگر پزشک از شرایط محیطی آگاه باشد و بداند که منبع آب محلی بهداشتی نیست و افراد دیگری نیز بیمار شده باشند، می‌تواند به‌وجود هپاتیت نوع E مشکوک شود. تشخیص قطعی هپاتیت نوع E به کمک آزمایش خون انجام می‌شود. اگر سطوح بالایی از ایمونوگلوبولین M یا IgM در خون فرد دیده شود، می‌توان به‌طور قطعی گفت که او به هپاتیت نوع E مبتلا است. معمولاً همین آزمایش در مناطقی که شرایط محیطی مشخصی دارند، کافی است. در این مناطق، کیت‌های آزمایش سریع برای استفاده‌های میدانی در دسترس هستند.

ممکن است آزمایش‌های دیگری نظیر واکنش زنجیره‌ای پلیمراز رونویسی معکوس (RT-PCR) نیز برای تشخیص RNA ویروس در مدفوع نیاز باشند. این روش نیاز به امکانات آزمایشگاهی تخصصی دارد و معمولاً در مناطقی که هپاتیت نوع E نادر است مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پیشگیری و درمان هپاتیت نوع E

پیشگیری، مؤثرترین راه برای مقابله با هپاتیت نوع E است. در سطح جمعیت کلان، می‌توان با اقدامات زیر از احتمال ابتلای افراد به هپاتیت نوع E کاست:

• حفظ استانداردهای کیفی برای منابع عمومی آب
• ایجاد سیستم‌های فاضلاب مناسب برای مدفوع انسان
• افراد نیز می‌توانند با حفظ شیوه‌های بهداشتی و همچنین اجتناب از مصرف آب و یخ با خلوص نامشخص، از ابتلا به هپاتیت نوع E جلوگیری به‌عمل آورند.

هیچ درمان خاصی برای دوره‌ی حاد هپاتیت نوع E وجود ندارد. مهم‌ترین کاری که افراد در این دوره باید انجام دهند، اجتناب از مصرف داروهای غیر ضروری مانند استامینوفن، پاراستامول و داروهای ضد استفراغ است. مصرف این داروها در دوره‌ی حاد بیماری باید قطع شود یا به شکل چشمگیری کاهش یابد. افراد مبتلا به هپاتیت فولمینانت و همچنین زنان باردار علامت‌دار باید حتماً در بیمارستان بستری شوند و تحت نظر مستقیم پزشک باشند. آن دسته از افرادی که به دلیل مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی به بیماری هپاتیت نوع E مزمن مبتلا شده‌اند، باید با استفاده از ریباویرین (دارویی ضد ویروسی) درمان شوند. در برخی شرایط خاص، می‌توان از اینترفرون نیز استفاده کرد.

هپاتیت نوع G

نوع کم‌تر شناخته شده‌ای از هپاتیت به‌نام هپاتیت G هم وجود دارد که با نام هپاتیت HGV یا GB ویروس C نیز شناخته می‌شود. برخی بر این باور هستند که ممکن است این نوع از هپاتیت در واقع یک نوع واقعی نباشد و وجود خارجی هم نداشته باشد؛ اما پژوهش کوچکی که انجام شد نشان داد که احتمالاً این نوع از هپاتیت می‌تواند باعث بروز بیماری شدید در کبد شود.

پژوهش‌گران بر این باور هستند که HGV‌ یا GB ویروس C، سویه‌های مختلفی از یک ویروس یکسان هستند؛ بنابراین متخصصان حوزه‌ی سلامت به آن GBV-C/HGV نیز می‌گویند. GBV-C/HGV به تازگی شناسایی شده و در حال حاضر دانشمندان روی آن مطالعه می‌کنند. هنوز روند بیماری و همچنین اطلاعات مربوط به علائم، پیشگیری و درمان آن در دسترس نیست.

سخن پایانی

هپاتیت امروزه یک مشکل جهانی است و فرقی نمی‌کند که عامل ویروسی داشته باشد یا خیر، این بیماری مسئول مرگ و میر تعداد زیادی از انسان‌ها است. متأسفانه همه‌ی بیماران مبتلا به هپاتیت ویروسی به‌طور کامل بهبود نمی‌یابند. ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به HBV و حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد از بیماران مبتلا به HCV، دچار هپاتیت مزمن می‌شوند. حدود ۰.۵ تا ۱ درصد از افراد نیز متأسفانه به هپاتیت فولمینانت مبتلا می‌شوند که نرخ کشندگی آن ۸۰ درصد است. بیماری HCV عامل اصلی پیوند کبد در جهان است.

از آن‌جایی که کبد وظیفه‌ی سم‌زدایی از مواد را بر عهده دارد، به‌واسطه‌ی عفونت‌های حاد و هپاتیت‌های مزمن به‌خطر می‌افتد و می‌تواند زندگی انسان را تهدید کند. در نتیجه اجتناب از چیزهایی که ممکن است بر عملکرد کبد آسیب دیده اثر منفی بگذارند، امری ضروری است. عادت‌هایی مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل، مصرف داروهایی که نیاز به پردازش کبد دارند و… می‌توانند سلامت کبد آسیب دیده را تهدید کنند. بیمار اگر می‌خواهد بهبود یابد باید این نکات را رعایت کند.