کوواک 2؛ با نسل بعدی واکسن کووید 19 آشنا شوید

دانشمندان و شرکت‌های داروسازی بزرگ، توانستند با موفقیت واکسن‌هایی را علیه بیماری کووید ۱۹ توسعه دهند. اکثر این واکسن‌ها در مبارزه و پیشگیری از بیماری اثربخشی خوبی داشته‌اند.

اگرچه واکسن‌های توسعه داده شده عملکرد مناسبی را از خود نشان داده‌اند؛ اما ویروس SARS-CoV-2 یک ویروس RNA است که اغلب اوقات تمایل دارد جهش پیدا کند. همین موضوع باعث می‌شود که با هر جهش ویروس، اثربخشی واکسن‌ها بر علیه آن کاهش یابد و نتوانند از افراد در برابر سویه‌های جدید محافظت کنند. علاوه بر این، ایمنی ایجاد شده توسط واکسن بر علیه ویروس، با گذشت زمان کاهش می‌یابد و این موضوع برای افرادی که پیش‌تر به کووید ۱۹ مبتلا شده‌اند نیز صدق می‌کند.

آن‌چه که در بدن ما در برابر کووید ۱۹ ایمنی ایجاد می‌کند، آنتی‌بادی‌های خنثی کننده (Nabs) هستند. این آنتی‌بادی‌ها چه پس از ابتلا به بیماری و چه پس از واکسیناسیون، در بدن تولید می‌شوند و از افراد در برابر بیماری تا مدت زمان محدودی محافظت می‌کنند. متأسفانه سطح این آنتی‌بادی‌ها در بدن پایدار نیست و با گذشت زمان کاهش می‌یابد. به همین دلیل، برای ایجاد محافظت طولانی مدت در برابر ویروس، باید دوزهای تقویتی واکسن را در بازه‌های زمانی مشخصی تزریق کرد.

همه‌ی ما می‌دانیم که واکسن‌های کووید ۱۹ در مدت زمان کوتاهی ساخته شدند و دانشمندان در این مدت زمان محدود، نمی‌توانستند واکسنی را توسعه دهند که ۱۰۰ درصد مؤثر باشد و اثربخشی ماندگاری داشته باشد. ما همچنان به واکسنی مؤثر بر علیه این بیماری نیاز داریم؛ واکسنی که اثربخشی بسیار بالایی داشته باشد و از طرفی بتواند در برابر کووید ۱۹، ایمنی ماندگاری ایجاد کند که در طولانی مدت کاهش نیابد. با توجه به اهمیت این موضوع، دانشمندانی از استرالیا، ایالات متحده آمریکا و سوئیس واکسن جدیدی را بر علیه بیماری کووید ۱۹ توسعه داده‌اند. این واکسن جدید با نام CoVac-2 یا کوواک ۲ شناخته می‌شود و بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، با اثربخشی بسیار بالایی که دارد، از افراد در برابر تمامی سویه‌های ویروس محافظت می‌کند. نسخه پیش‌چاپ یافته‌های این دانشمندان در پایگاه bioRxiv منتشر شده و باید توسط سایر دانشمندان جهان نیز بررسی و ارزیابی شود.

کوواک ۲، واکسن جدیدی بر علیه کووید ۱۹

پیش‌تر گفته شده بود که آگونیست‌های (ماده شیمیایی موجود در یک سلول که با اتصال به گیرنده‌های همان سلول، باعث واکنش و پاسخ سلول می‌شود) TLR-7 و TLR-8 (گیرنده‌های ناقوسی شکل) در پاسخ ایمنی بدن در برابر ویروس‌ها نقش دارند. در واکسن کوواکسین (COVAXIN) هند، از Alhydroxiquim-II (نخستین داروی کمکی در واکسن بر علیه بیماری‌های عفونی) به‌عنوان فعال کننده آگونیست‌های TLR-7 و TLR-8 استفاده شده که اتفاقاً اثربخش هم بوده است. در واکسن کوواک ۲، ترکیبی از Alhydroxiquim-II و پروتئین اسپایک ویروس SARS-CoV-2 استفاده شده است تا در فرد میزبان پاسخ ایمنی بسیار قوی بر علیه بیماری ایجاد کند. پروتئین‌های اسپایک، در سطح ویروس هستند و از جمله مهم‌ترین ابزارهای ویروس برای ورود به سلول‌ به‌شمار می‌روند.

واکسن کوواک ۲ روی موش‌ها آزمایش‌ شده است. کارایی این واکسن و ایمنی‌زایی آن با دو عامل کنترلی مقایسه شد. نخست این‌که در واکسن فقط پروتئین اسپایک به تنهایی استفاده شده باشد (SPK) و دوم این‌که از داروی کمکی Alhydrogel نیز در کنار پروتئین اسپایک استفاده شود (SPK^alum).

کوواک ۲ و تولید آنتی‌بادی‌های خنثی کننده

دو هفته پس از تزریق دوز اول واکسن کوواک ۲ به موش‌ها، دانشمندان شاهد افزایش سطح آنتی‌بادی‌های خنثی کننده در پلاسمای آن‌ها بودند. سطح آنتی‌بادی‌های خنثی کننده همچنان پایدار باقی ماند و افت نکرد و ۲۵۲ روز پس از واکسیناسیون به اوج خود رسید. کوواک ۲ حتی در مقایسه با عوامل کنترلی SPK و SPK^alum عملکرد بهتری را از خود نشان داد.

وقتی که در واکسن از داروی کمکی AHQ-II استفاده شد و فقط به موش‌ها تزریق شد، سطوح آنتی‌بادی‌های خنثی کننده نقریباً نزدیک ۱۰۰۰ برابر افزایش یافت. خواص ایمنی‌زایی AHQ-II از داروهای کمکی دیگری مانند Matrix-M و AS03 که در واکسن‌های کووید ۱۹ استفاده می‌شوند بسیار بهتر است.

کوواک ۲ و ایمنی لنفوسیت T

لنفوسیت‌های T قاتل و موادی مانند اینترفرون گاما (IFN-γ)، فاکتور نکروز توموری آلفا (TNF-α) و اینترلوکین ۲ (IL-2) در پاسخ ایمنی بدن ما نقش دارند. مجموعه تمایزی ۴ مثبت ⁺(CD4)، لنفوسیت‌های T قاتل ترشح کننده اینترفرون گاما (IFN-γ)، فاکتور نکروز توموری آلفا (TNF-α) و اینترلوکین ۲ (IL-2) به‌طور مشترک و هم‌زمان با عنوان سلول‌های چند منظوره CD4⁺-T شناخته می‌شوند.

سطوح سلول‌های چند منظوره CD4⁺-T که در واکسن کوواک ۲ در پاسخ به پروتئین اسپایک تحریک می‌شوند، به‌طور دقیق اندازه‌گیری شد. پژوهش‌گران دریافتند که سطح سلول‌های چند منظوره CD4⁺-T در موش‌هایی که با کوواک ۲ واکسینه شده‌اند، در مقایسه با موش‌هایی که فقط عوامل کنترلی را دریافت کرده بودند، بسیار بالاتر است. علاوه بر این، سطح سلول‌های اختصاصی B و سلول‌های T کمک کننده فولیکول (Tfh) نیز در موش‌های واکسینه شده با کوواک ۲ به میزان قابل توجهی افزایش یافته بود.

اثربخشی واکسن کوواک ۲ بر سویه‌های ویروس

اثر خنثی کننده آنتی‌بادی‌های تولید شده در موش‌ها در پاسخ به واکسن کوواک ۲، در برابر نسخه اصلی کووید ۱۹ (ووهان) و سویه‌های آلفا و بتا مورد آزمایش قرار گرفته است. دانشمندان دریافتند که آنتی‌بادی‌های خنثی کننده در برابر تمام سویه‌های نام برده، بسیار مؤثر بوده‌اند. اما در حین آزمایش مشخص شد که اثربخشی آن‌ها در برابر سویه بتا اندکی کاهش می‌یابد. اثر خنثی کننده آنتی‌بادی‌ها در برابر تمام سویه‌های ویروس در اسب‌ها و خرگوش‌ها نیز مشاهده شد.

واکسن‌های فعلی کووید ۱۹ در برابر سویه بتا اثربخشی بسیار پایینی دارند. واکسنی با ترکیب پروتئین اسپایک نوع بتا و داروی کمک کننده AHQ-II با نام CoVac-351 ساخته شد و تأثیر آن به‌عنوان دوز تقویتی مورد بررسی قرار گرفت. این دوز تقویتی به موش‌هایی تزریق شده بود که ۸ ماه قبل توسط کوواک ۲ واکسینه شده بودند. دانشمندان پس از تزریق CoVac-351 به موش‌های از قبل واکسینه شده، مشاهده کردند که سطح سلول‌های چند منظوره ⁺Th1 CD4 به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد. علاوه بر این، مشخص شد که آنتی‌بادی‌های خنثی کننده موجود در پلاسمای این موش‌ها، کاملاً در برابر سویه‌های آلفا، بتا و دلتا ایمنی ایجاد می‌کنند.

آنتی‌بادی‌های خنثی کننده موجود در پلاسمای موش‌هایی که دوز تقویتی را دریافت کرده بودند در مقایسه با آنتی‌بادی‌های خنثی کننده موش‌هایی که دوز تقویتی را دریافت نکرده بود عملکرد بهتری داشتند. اثربخشی این آنتی‌بادی‌ها در برابر سویه بتا بسیار بالا بود. علاوه بر این، به‌نظر می‌رسد که این آنتی‌بادی‌ها در برابر سویه دلتا نیز عملکرد بسیار خوبی داشته باشند؛ اما اثربخشی آن‌ها در برابر ویروس اصلی (ووهان) به مقدار بسیار ناچیزی کم‌تر بود.

یک واکسن بسیار خوب بر علیه کووید ۱۹

کوواک ۲ یکی از بهترین واکسن‌های کاندید بر علیه کووید ۱۹ به‌شمار می‌رود زیرا:

• باعث افزایش سطح آنتی‌بادی‌های خنثی کننده می‌شود و سطح آن‌ها را تا ۸ ماه پس از واکسیناسیون نیز بالا نگه می‌دارد و پایدار است و از طرفی در برابر سویه‌های مختلف ویروس ایمنی ایجاد می‌کند.
• این واکسن بر علیه سویه‌های مختلف ویروس مؤثر است و این اثربخشی با تزریق یک دوز تقویتی بیشتر هم خواهد شد.
• در مرحله‌ی بالینی، عملکرد بسیار بهتری در مقایسه با واکسن‌های کووید ۱۹ موجود دارد.
• این واکسن ایمن است، ایمنی‌زایی بالایی دارد و به‌دلیل ساختار ساده‌ای که دارد، می‌توان آن را در مقیاس‌های گسترده به‌سادگی تولید کرد.