شوره سر چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

شوره سر، یکی از مشکلات پوستی رایج است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند و علت‌های مختلفی برای وقوع آن شناسایی شده‌اند.

شوره سر اساساً زمانی اتفاق می‌افتد که تکه‌های کوچک پوست خشک، از پوست سر جدا می‌شوند. ممکن است این پوسته‌ها را در مو‌های خود یا روی شانه‌های خود مشاهده کنید. شوره سر نیز ممکن است باعث خارش پوست سر شما شود. این یک مشکل رایج است؛ اما آن‌قدر‌ها هم که به نظر می‌رسد ساده نیست. تعریف شوره سر در واقع بسیار دشوار است؛ زیرا با درماتیت سبورئیک (شکل مزمن اگزما) و سایر بیماری‌های پوستی که منجر به پوسته پوسته شدن پوست سر می‌شوند، هم‌پوشانی دارد.

علائم و نشانه‌های شوره سر

یکی از نشانه‌های آشکار شوره‌ی سر، حضور تکه‌های کوچک و بزرگ پوسته‌های سفید روی پوست سر است که از پوست مرده تشکیل شده‌اند و در مو‌های شما قرار می‌گیرند. بر اساس اطلاعات ارائه شده در کتابچه راهنمای مرک (Merck Manual)، علائم دیگر شوره سر عبارتند از:

• گاهی اوقات، پوست سر ممکن است خارش داشته باشد
• پوسته‌های چرب یا خشک روی پوست سر
• برجستگی‌های متمایل به زرد تا قرمز در امتداد خط مو (در موارد شدید)

علل و عوامل خطر شوره سر

شوره سر ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود.

درماتیت سبورئیک: به گفته کالج آمریکایی استئوپاتی درماتولوژی، اگر یک مورد بد شوره سر دارید، احتمالاً یک مورد خفیف از درماتیت سبورئیک (SD) است. انجمن ملی اگزما خاطرنشان می‌کند که SD یک شکل مزمن اگزما است که بر مناطقی از بدن که بیشترین میزان سبوم یا روغن را ترشح می‌کنند، تأثیر می‌گذارد.

افرادی که پوست چرب دارند اغلب بیشتر در معرض شوره سر هستند. دلیل: مخمری به نام Malassezia globosa از روغن‌های روی پوست سر تغذیه می‌کند. دکتر امی مک مایکل، رئیس بخش پوست در دانشکده ویک فارست خاطرنشان کرد که بدن برخی افراد این تجزیه روغن را به عنوان یک عامل تحریک‌ کننده در نظر می‌گیرد؛ بنابراین پوست سر با افزایش سرعت تجدید سلول‌های پوست، به این قضیه واکنش نشان می‌دهد و باعث ایجاد شوره سر می‌شود. برای کسانی که شوره سر ندارند، یک ماه کامل طول می‌کشد تا سلول‌های جدید پوست، روی پوست سر بالغ شوند، بمیرند و از بین بروند. بر اساس گزارشی در مجله Journal of Medical Chemistry منتشر شد، برای کسانی که شوره سر دارند، این روند تنها در دو الی هفت روز اتفاق می‌افتد.

مدت‌ها تصور می‌شد که مخمر M. globosa عامل خطر اصلی برای شوره سر است؛ اما هنوز رابطه علت و معلولی میان این دو به‌طور قطعی ثابت نشده است.

درماتیت تماسی: درماتیت تماسی، نوعی تحریک پوستی است که توسط یک ماده حساسیت‌زا یا محرک ایجاد می‌شود و منجر به راش خارش‌دار و احتمالاً دردناک می‌شود. در مورد شوره سر، این واکنش روی پوست سر رخ می‌دهد. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی انجمن پوست آمریکا، این اتفاق معمولاً به دلیل استفاده از محصولات مراقبت از مو یا رنگ‌ها رخ می‌دهد.

پوست خشک: اگر هوای سرد زمستانی پوست شما را در تمام نقاط از جمله پوست سر خشک می‌کند، ممکن است خشکی پوست دلیل شوره سر شما باشد. وقتی پوست خشک باعث شوره سر می‌شود، پوسته‌ها معمولاً کوچکتر و کم‌تر از پوسته‌های ناشی از SD چرب هستند.

تقریباً هر کسی ممکن است به شوره سر مبتلا شود؛ اما برخی عوامل می‌توانند شما را بیشتر در معرض خطر قرار دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:

عادت‌های شامپو زدن: دکتر مک مایکل می‌گوید برای کسانی که در معرض خطر شوره سر هستند، شستشوی مکرر می‌تواند وضعیت را بدتر کند. استراحت‌های طولانی مدت می‌تواند منجر به تجمع روغن شود که آن هم در نهایت می‌تواند منجر به شوره سر شود.

سن: بر اساس یک بررسی منتشر شده در دسامبر ۲۰۱۵، شوره سر اغلب در سن بلوغ شروع می‌شود و در حدود ۲۰ سالگی به اوج خود می‌رسد و در بین افراد بالای ۵۰ سال شیوع کم‌تری خواهد داشت.

جنسیت: هورمون‌های آندروژن جنسی، مانند تستوسترون، فعالیت غدد چربی را تحریک می‌کنند. روغن بیشتر به معنای افزایش احتمال واکنش التهابی و شوره سر است. به همین دلیل مردان بیشتر از زنان به شوره سر مبتلا می‌شوند.

سیستم ایمنی ضعیف: درماتیت سبورئیک در افرادی که تحت عمل پیوند عضو قرار گرفته‌اند و مبتلایان به HIV یا ایدز، هپاتیت C یا پانکراتیت الکلی شایع‌تر است. برای مثال، ۳۰ تا ۸۳ درصد از مبتلایان به اچ‌آی‌وی، بیماری درماتیت سبورئیک را گزارش داده‌اند.

شرایط عصبی و روانی: بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، صرع، آسیب مغزی تروماتیک و آسیب نخاعی از جمله شرایطی هستند که خطر ابتلا به SD از جمله شوره سر را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، سیستم عصبی خود مختار ضعیفی دارند. سیستم عصبی خود مختار به کنترل مواردی مانند ترشح غدد چربی کمک می‌کند. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی انجمن بیماری پارکینسون آمریکا، اختلال در سیستم عصبی خود مختار، می‌تواند منجر به تولید بیش از حد چربی شود که این در نهایت منجر به شوره سر خواهد شد.

سابقه سایر اختلالات پوستی: داشتن اگزما، رزاسه، پسوریازیس یا آکنه می‌تواند باعث درماتیت سبورئیک یا تشدید آن شود.

پوست چرب: اگر به طور طبیعی پوست چرب دارید، در معرض خطر ابتلا به درماتیت سبورئیک هستید.

مالیدن روغن روی پوست سر: دکتر مک مایکل خاطرنشان می‌کند روغن‌های خاصی که روی پوست سر مالیده می‌شوند، می‌توانند پوست سر را بپوشانند و آن را نرم‌تر کنند؛ اما واکنش پوسته پوسته شدن و خارش را بدتر می‌کنند.

شوره سر چگونه تشخیص داده می‌شود؟

یک متخصص پوست معمولاً می‌تواند شوره سر را به سادگی با نگاه کردن به پوست سر شما تشخیص دهد. اگر شوره شما به درمان پاسخ نمی‌دهد، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است نمونه‌برداری از پوست سر را به منظور رد سایر مشکلات احتمالی انجام دهد.

مدت زمان شوره سر

شوره سر ناشی از درماتیت سبورئیک، یک بیماری مزمن است که نیاز به درمان مکرر یا طولانی مدت دارد. در مورد شوره سر که از درماتیت تماسی، پوست خشک یا عادات شامپو زدن ناشی می‌شود، تغییر عادات می‌تواند پوسته‌ها را نسبتاً سریع از بین ببرد.

درمان و گزینه‌های دارویی برای شوره سر

شوره سر اغلب یک بیماری مزمن؛ اما قابل درمان است. گزینه‌های درمانی عبارتند از:

شامپوی ملایم بدون نسخه: برای کاهش چربی و تجمع سلول‌های پوست، روزانه مو‌ها را با یک شامپوی ملایم بشویید و پوست سر را به آرامی ماساژ دهید تا پوسته‌های آن شل شوند و بریزند.

شامپوی شوره سر بدون نسخه: اگر شامپوی ملایم کمک نمی‌کند، شامپوی شوره سر بدون نسخه را امتحان کنید. به گفته کالج پوست آمریکا، بهتر است بین دو یا سه عدد از این شامپو‌هاداشته باشید تا اگر یکی از آن‌ها کار نکرد، دیگری را استفاده کنید. برای موارد خفیف تا متوسط شوره سر، به دنبال شامپو‌های شوره سری باشید که حاوی مواد فعال زیر هستند:

• سلنیوم سولفید: این ماده ضد قارچ، مرگ سلول‌های پوست را کند می‌کند. این ماده فعال را می‌توان در شامپو‌های مختلفی یافت.
• پریتیون زینک: این یک ترکیب ضد باکتری و ضد قارچ است که در اکثر شامپوهای ضد شوره یافت می‌شود.
• سالیسیلیک اسید: این ماده‌ی مؤثر برای از بین بردن پوسته‌ها و داشتن پوست سالم‌تر به شما کمک می‌کند و می‌توان آن را در شامپوهای شوره سر یافت.
• کلیمبازول: کلیمبازول یک عامل ضد قارچی موضعی است که معمولاً در درمان عفونت‌های قارچی پوستی انسان مانند شوره و اگزما استفاده می‌شود.
• کتوکونازول: نیزورال، یک شامپوی درمانی است که حاوی کتوکونازول ضد قارچی است. می‌توان این شامپو را بدون نسخه تهیه کرد.
• تار: شامپو‌های بر پایه تار یا کل تار (زغال سنگ قیری)، مانند نوتروژنا T/Gel، هم به عنوان آنتی بیوتیک و هم به عنوان ضد قارچ عمل می‌کنند؛ اما اگر مو‌های بلوند، سفید یا خاکستری دارید، شامپوی تار می‌تواند باعث تغییر رنگ شود. این شامپوی درمانی می‌تواند پوست سر را نسبت به نور خورشید بسیار حساس کند.

شرکت کیمیا کالای رازی، برای درمان شوره‌ی سر سه شامپوی مختلف را به بازار عرضه کرده است که هر یک از آن‌ها حاوی موادی هستند که در بالا معرفی کردیم. نخستین محصول، شامپو ضد شوره سلنیوم سولفاید آسادرم است که در ترکیبات خود، سلنیوم سولفاید ۱ درصد دارد. دومین محصول، شامپو ضد شوره پریتیون زینک آسادرم است که در ترکیبات خود، پریتیون زینک ۱ درصد دارد. سومین و آخرین محصول، شامپو ضد شوره کلیمبازول آسادرم است که در ترکیبات خود کلیمبازول ۲ درصد دارد. این محصولات می‌توانند به درمان شوره سر کمک کنند.

درمان شوره سر با نسخه

اگر استفاده منظم و مناسب از شامپوهای بدون نسخه برای چند هفته، شوره سر را کاهش نداد، از متخصص پوست خود بپرسید که آیا لازم است از یک شامپو ضد قارچی قوی یا یک لوسیون موضعی کورتیکواستروئید استفاده کنید یا خیر. یک جایگزین برای کورتیکواستروئید‌ها جهت درمان شوره سر، دسته‌ای از دارو‌ها به نام مهارکننده‌های کلسینورین هستند. طبق گفته مرکز بهداشت هاروارد، داروهایی مانند پروتوپیک (تاکرولیموس موضعی) و الیدل (پیمکرولیموس موضعی)، با کمک به سرکوب پاسخ ایمنی، به درمان شوره سر کمک می‌کنند.

درمان‌های جایگزین و مکمل

روغن درخت چای: بر اساس یک مطالعه تصادفی کوچک که نتایج آن در مجله Journal of the American Academy of Dermatology منتشر شد، شامپو‌های حاوی روغن درخت چای یا مواد موضعی حاوی ۵ درصد روغن درخت چای (ضدعفونی‌کننده، آنتی بیوتیک و ضد قارچ) می‌توانند درمانی ایمن و مؤثر برای شوره سر باشند.

چربی‌های سالم: افزایش مصرف اسید‌های چرب امگا ۳، مانند اسید‌های چرب موجود در ماهی سالمون، ماهی تن و ماهی خال مخالی، به تنظیم تولید چربی روی پوست کمک می‌کند.

رویکرد‌های اضافی برای درمان شوره سر

آفتاب گرفتن: دوره‌های کوتاه آفتاب گرفتن می‌توانند به کاهش تولید مخمر در پوست سر کمک کنند. اما اگر از یک شامپو شوره سر مبتنی بر تار (قیر) نیز استفاده می‌کنید، از قرار گرفتن در معرض مستقیم نور خورشید خودداری کنید؛ زیرا پوست سر شما به نور خورشید حساس است.

استفاده از محصولات مرتبط با مو را کنار بگذارید: ژل‌های حالت‌دهنده، اسپری‌ها، پماد‌ها و موارد دیگر می‌توانند روی مو و پوست سر تجمع کنند و باعث افزایش چربی و شوره سر شوند.

پیشگیری از شوره سر

شما می‌توانید از علائم و نشانه‌های شوره سر جلوگیری کنید؛ اما هیچ درمان قطعی برای شوره سر وجود ندارد. اگر پوست سر شما چرب است، شستشوی روزانه با شامپوی مخصوص یا با یک پاک‌کننده ملایم، همراه با ماساژ ملایم پوست سر، ممکن است در موارد خاص به جلوگیری از شوره سر کمک کند. اگر از شامپوی شوره سر استفاده می‌کنید، با متخصص پوست خود در مورد دفعات استفاده صحبت کنید. در نهایت، افزایش دریافت امگا ۳، قرار گرفتن کوتاه در معرض نور خورشید و عدم استفاده از محصولات مرتبط با مو نیز می‌توانند به جلوگیری از شوره سر کمک کنند.

پژوهش و آمار: چند نفر دچار شوره سر می‌شوند؟

بر اساس پژوهش‌های انجام شده در گذشته، شوره سر تقریباً ۵۰ درصد از جمعیت عمومی بزرگسالان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد.

شوره سر در مردان بیشتر از زنان است.

شرایط مرتبط شوره سر

گاهی اوقات چیزی که فکر می‌کنید شوره سر است، صرفاً بقایای یک محصول مانند ژل مو یا اسپری مو است. در مواقع دیگر، ممکن است یکی از این شرایط باشد:

کلاهک گهواره‌ای: از نظر فنی، درماتیت سبورئیک، کلاهک گهواره‌ای و شوره سر همه یکسان هستند. کلاهک گهواره‌ای بر نوزادان بین ۲ هفته تا ۱۲ ماه تأثیر می‌گذارد. کلاهک گهواره‌ای، لکه‌های قرمز یا زرد پوسته‌ای چرب و پوسته پوسته را روی پوست سر ایجاد می‌کند. بثورات پوسته پوسته می‌توانند روی صورت، ناحیه پوشک و سایر نواحی بدن هم ظاهر شوند.

پسوریازیس پوست سر: حدود ۵۰ درصد از افرادی که پسوریازیس پلاکی دارند، در برخی مواقع، شعله‌ور شدن پوست سر را تجربه می‌کنند. در این وضعیت روی پوست سر، ممکن است لکه‌های قرمز، پوست خشک پوسته پوسته شوره مانند، پوسته‌های سفید نقره‌ای و خشکی داشته باشید. آکادمی پوست آمریکا خاطرنشان می‌کند که پسوریازیس پوست سر اغلب با خارش همراه است و خارش آن از خفیف تا شدید متغیر است.

قارچ کچلی سر: به این عفونت قارچی بسیار مسری، کرم حلقوی پوست سر و ساقه مو نیز گفته می‌شود. علائم این قارچ ممکن است شامل ظهور لکه‌های خارش‌دار، پوسته پوسته و ایجاد طاسی روی سر باشد. قارچ کچلی سر در کودکان نوپا و کودکان در سن مدرسه شایع‌تر است.