فهرست...
خواب، پدیده‌ای است که برای هزاران سال ذهن فلاسفه و اندیشمندان بزرگی را به خود مشغول کرده است و همه به دنبال یافتن معنای خواب دیدن هستند.
خواب‌ها یا رویاها، داستان‌ها و تصاویری هستند که ذهن ما هنگام خواب ایجاد می‌کند. آن‌ها می‌توانند سرگرم کننده، خنده‌دار، عاشقانه، ناراحت کننده، ترسناک و گاهی عجیب و غریب باشند.
آن‌ها منبع رازی همیشگی برای دانشمندان، پزشکان و روان‌شناسان هستند. چرا رویاها روی می‌دهند؟ چه چیزی باعث آن‌ها می‌شود؟ آیا می‌توانیم آن‌ها را کنترل کنیم؟ رویاها می‌خواهند چه چیزی را به ما بفهمانند؟ اگر این پرسش‌ها در ذهن شما نیز ایجاد شده‌اند، حتماً با مجله دانستنی کیمازی همراه باشید تا مسئله رویا و خواب دیدن را موشکافانه بررسی کنیم و از نظریه‌ها، علل و کاربردهای رویاپردازی آگاه شویم.
علت خواب دیدن چیست؟
چندین نظریه در مورد این‌که چرا ما خواب می‌بینیم وجود دارد. آیا رویا فقط بخشی از چرخه خواب است یا اهداف دیگری را دنبال می‌کند؟
توضیحات احتمالی عبارتند از:
- نمایان‌گر خواسته‌ها و آرزوهای ناخودآگاه.
- تفسیر سیگنال‌های تصادفی از مغز و بدن در هنگام خواب.
- تجمیع و پردازش اطلاعات جمع‌آوری شده در طول روز.
- به‌عنوان نوعی روان درمانی کار می‌کند.
بر اساس شواهد و روش‌های پژوهشی جدید، پژوهش‌گران حدس زده‌اند که خواب دیدن عملکردهای زیر را انجام می‌دهد:
- پردازش مجدد حافظه آفلاین، که در آن مغز وظایف یادگیری و حافظه را تقویت می‌کند و هوشیاری آگاهانه را پشتیبانی و ثبت می‌کند.
- آماده شدن برای تهدیدات احتمالی آینده.
- شبیه‌سازی شناختی تجربیات زندگی واقعی؛ زیرا رویا دیدن یک زیر سیستم از شبکه پیش‌فرض بیداری (بخشی از ذهن در طول رویا پردازی فعالیت دارد) است.
- کمک به توسعه قابلیت‌های شناختی.
- بازتاب عملکرد ذهنی ناخودآگاه به روش روان‌کاوی.
- یک حالت آگاهی منحصر به فرد که شامل تجربه حال، پردازش گذشته و آماده شدن برای آینده است.
- فضایی روان‌شناختی که در آن می‌توان مفاهیم غافلگیرکننده، متضاد یا بسیار پیچیده را توسط خود رویا جمع کرد. مفاهیمی که هنگام بیداری نگران کننده خواهند بود و نیاز به تعادل روانی و آرامش را برآورده می‌کند.
در مورد رویا دیدن ناشناخته‌های بسیاری وجود دارد و طبیعتاً مطالعه آن‌ها در آزمایشگاه دشوار است؛ اما فناوری و تکنیک‌های پژوهشی جدید ممکن است به بهبود درک ما از رویاها کمک کنند.
مراحل خواب
در چرخه خواب پنج مرحله خواب وجود دارد:
مرحله ۱: خواب سبک، حرکت آهسته چشم و کاهش فعالیت ماهیچه‌ها. این مرحله ۴ تا ۵ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد.
مرحله ۲: حرکت چشم‌ها متوقف می‌شود و امواج مغزی کندتر می‌شوند و گاهی موج‌های سریع به‌نام دوک‌های خواب پدیدار می‌شوند. این مرحله ۴۵ تا ۵۵ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد.
مرحله ۳: امواج مغزی بسیار کند، موسوم به امواج دلتا شروع به ظهور می‌کنند که با امواج کوچک‌تر و سریع‌تر آمیخته می‌شوند. این مرحله ۴ تا ۶ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد.
مرحله ۴: مغز امواج دلتا را تقریباً به طور انحصاری تولید می‌کند. به سختی می‌توان فردی را در مراحل ۳ و ۴ بیدار کرد در مجموع، این دو مرحله را «خواب عمیق» می‌نامند. در مرحله ۴ هیچ حرکت چشم یا فعالیت عضلانی وجود ندارد. افرادی که خواب عمیق بیدار شده‌اند، نمی‌توانند بلافاصله خود را تنظیم کنند و اغلب بعد از بیدار شدن از خواب برای چند دقیقه احساس بی‌نظمی می‌کنند. این ۱۲ تا ۱۵ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد.
مرحله ۵: این مرحله به‌عنوان حرکت سریع چشم یا (REM) شناخته می‌شود. تنفس سریع‌تر، نامنظم و کم عمق می‌شود؛ چشم‌ها به سرعت در جهات مختلف تکان می‌خورند و ماهیچه‌ها به‌طور موقت فلج می‌شوند. ضربان قلب افزایش می‌یابد، فشار خون بالا می‌رود و مردان دچار نعوظ آلت تناسلی می‌شوند. هنگامی که افراد در هنگام خواب REM بیدار می‌شوند، اغلب داستان‌های عجیب و غیر منطقی را توصیف می‌کنند. این‌ها رویا هستند. این مرحله ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل زمان خواب را شامل می‌شود.
علوم اعصاب توضیحاتی را در ارتباط با مرحله حرکت سریع چشم (REM) در خواب ارائه می‌دهد که احتمالاً دلیل اصلی رویا دیدن ما است.
رویاها چه هستند؟
رویا، یک تجربه‌ی عجیب است که تمام بشریت آن را تجربه می‌کنند. رویا می‌تواند به‌عنوان یک حالت هوشیاری توصیف شود که با وقایع حسی، شناختی و عاطفی در هنگام خواب مشخص می‌شود. رویاپرداز کنترل بسیار اندکی بر محتوا، تصاویر بصری و فعال سازی حافظه دارد.
هیچ حالت شناختی خاصی وجود ندارد که به اندازه وسیع مورد مطالعه قرار گرفته باشد و در عین حال به اندازه خواب دیدن اطلاعات اندکی از آن فهمیده باشیم. بین رویکردهای عصب‌شناسی و روان‌کاوی در تجزیه و تحلیل رویاها تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد.
دانشمندان علوم اعصاب به ساختارهای دخیل در تولید رویاها، سازماندهی رویاها و روایت پذیری علاقه‌مند هستند. با این‌حال، روان‌کاوی بر معنای رویاها تمرکز می‌کند و آن‌ها را در چهارچوب سابقه‌ی روابط در رویاپرداز قرار می‌دهد.
گزارشات رویاها معمولاً مملو از تجربیات احساسی و زنده است که شامل موضوعات مختلف، نگرانی‌ها، چهره‌های رویایی و اشیایی است که با زندگی بیداری مطابقت دارد. این عناصر، از ظاهر هیچ چیز، یک واقعیت جدید ایجاد می‌کنند و تجربه‌ای با بازه زمانی و ارتباطات واقعی ایجاد می‌کنند.
کابوس‌ها
کابوس‌ها، خواب‌های ناراحت کننده‌ای هستند که باعث می‌شوند فرد هنگام خواب دیدن، تعدادی از احساسات مزاحم و ناخوشایند را حس کند. واکن‌شهای رایج به یک کابوس شامل ترس و اضطراب است.
کابوس‌ها می‌توانند در بزرگ‌سالان و کودکان رخ دهند و علل آن عبارتند از:
- فشار
- ترس
- ضربه
- مشکلات عاطفی
- بیماری
- استفاده از برخی داروها یا روش‌های درمانی
رویاهای شفاف
رویای شفاف، یعنی هنگامی که رویاپرداز آگاه است که در حال خواب دیدن است. افراد در این حالت ممکن است تا حدودی رویای خود را کنترل کنند. این میزان کنترل می‌تواند بین انواع رویاهای شفاف متفاوت باشد. آن‌ها اغلب هنگامی رخ می‌دهند که فرد خوابیده ناگهان متوجه می‌شود که در حال خواب دیدن است.
برخی افراد به‌طور تصادفی رویای شفاف را تجربه می‌کنند، در حالی‌که برخی دیگر گزارش داده‌اند که می‌توانند ظرفیت خود را برای کنترل رویاهایشان افزایش دهند.
تفاسیر
آنچه قبل از به خواب رفتن در ذهن ما می‌گذرد، می‌تواند بر محتوای رویاهای ما تأثیر بگذارد. به‌عنوان مثال، در زمان امتحان، دانش آموزان ممکن است در مورد محتوای کلاس‌ها در خواب رویا ببینند. افرادی که در رابطه‌ی زناشویی هستند، ممکن است خواب شریک زندگی خود را ببینند. توسعه دهندگان وب ممکن است کد برنامه‌نویسی را ببینند.
این مشاهدات جانبی نشان می‌دهند که عناصر روزمره، در گذر از بیداری به خواب، دوباره در تصویری شبیه رویاها ظاهر می‌شوند.
شخصیت‌ها
پژوهش‌گران، شخصیت‌هایی که در رویا ظاهر می‌شوند و همچنین نحوه شناسایی آن‌ها توسط رویاپردازان را بررسی کرده‌اند. مطالعه‌ای که روی گزارش‌های مربوط به رویا دیدن ۳۲۰ بزرگ‌سال انجام شد نشان داد:
- ۴۸ درصد از شخصیت‌ها نماینده شخص حقیقی شناخته شده برای رویاپرداز بودند.
- ۳۵ درصد شخصیت‌ها با توجه به نقش اجتماعی رویاپرداز (به‌عنوان مثال، پلیس) یا رابطه با رویاپرداز (مانند یک دوست) مشخص شدند.
- ۱۶ درصد از شخصیت‌های رویایی شناخته نشدند.
در میان شخصیت‌های نام برده شده:
- ۳۲ درصد از نظر ظاهری قابل تشخیص بودند.
- ۲۱ درصد با رفتاری که داشتند شناسایی شدند.
- ۴۵ درصد از طریق چهره شناسایی شدند.
- ۴۴ درصد از آن‌ها صرفاً نماینده فردی آشنا بودند.
در ۱۴ درصد از گزارش‌های مربوط به رویاپردازان، وجود عناصر عجیب و غریب در خواب گزارش شده است. مطالعه دیگری رابطه بین احساس رویایی و شناسایی شخصیت رویایی را مورد بررسی قرار داد.
محبت و شادی معمولاً با شخصیت‌های شناخته شده مرتبط بودند و برای شناسایی شخصیت‌ها مورد استفاده قرار گرفتند؛ حتی اگر این ویژگی‌های احساسی با ویژگی‌های حالت بیداری ناسازگار بود. یافته‌ها نشان می‌دهند که قشر خلفی‌جانبی پیش‌پیشانی مغز که با حافظه کوتاه مدت در ارتباط است، در حالت خواب کم‌تر از زمان بیداری فعالیت می‌کند و این در حالی است که نواحی پالئوکورتکس و دستگاه لیمبیک فعال‌تر هستند.
خاطرات
مفهوم «سرکوب» به زیگموند فروید بر می‌گردد. فروید معتقد بود که خاطرات نامطلوب می‌توانند در ذهن سرکوب شوند. رویاها با بازگرداندن این خاطرات، سرکوب را آسان‌تر می‌کنند. یک مطالعه نشان داد که خواب به افراد در فراموش کردن خاطرات ناخواسته کمک نمی‌کند. در عوض، خواب REM حتی ممکن است با سرکوب داوطلبانه خاطرات مقابله کرده و آن‌ها را برای بازیابی، در دسترس قرار دهد.
دو نوع اثر زمانی موقتی، چگونگی ادغام خاطرات در رویاها را مشخص می‌کنند:
اثر باقی‌مانده از روز: شامل ترکیب فوری رویدادها از روز قبل است.
اثر تأخیر در رویاها: شامل مشارکت‌های تأخیری در حدود یک هفته پیش است.
یافته‌های یک مطالعه نشان می‌دهد که پردازش خاطرات به صورت چرخه‌ای از رویاها، حدود ۷ روز طول می‌کشد و این فرآیندها به عملکردهای سازگاری عاطفی-اجتماعی و تقویت حافظه کمک می‌کنند.
تأخیر رویایی
تأخیر در رویاها زمانی است که تصاویر، تجربیات یا افرادی که در خواب ظاهر می‌شوند، تصاویر، تجربیات یا افرادی هستند که اخیراً آن‌ها را دیده‌اید؛ شاید روز قبل یا یک هفته قبل.
ایده این است که انواع خاصی از تجربیات، یک هفته طول می‌کشد تا در حافظه بلند مدت رمزگذاری شوند و برخی از تصاویر حاصل از فرآیند تثبیت، در یک رویا ظاهر می‌شوند. گفته می‌شود رویدادهایی که در زمان بیداری تجربه شده‌اند در ۱ تا ۲ درصد از گزارشات مربوط به خواب دیدن وجود دارند. اگرچه ۶۵ درصد از گزارشات مربوط به خواب دیدن، جنبه‌هایی از تجربیات اخیر زندگی در حالت بیداری را منعکس می‌کنند.
اثر تأخیر رویایی در رویاهایی که در مرحله REM رخ می‌دهند گزارش شده است؛ اما در مرحله ۲ خواب رخ نمی‌دهد.
انواع حافظه و رویاپردازی
دو نوع حافظه وجود دارد که می‌توانند اساس یک رویا را تشکیل دهند. این دو حافظه عبارتند از:
- خاطرات اتوبیوگرافی (خودزندگی‌نامه) یا خاطرات طولانی مدت درباره خود.
- خاطرات اپیزودیک، که خاطرات مربوط به قسمت‌ها یا رویدادهای خاص هستند.
مطالعه‌ای که انواع مختلف حافظه را در محتوای رویایی در میان ۳۲ شرکت کننده مورد بررسی قرار داد، موارد زیر را شناسایی کرد:
- یک رویا (۰.۵ درصد) حاوی یک حافظه اپیزودیک بود.
- بیشتر رویاهای مورد مطالعه (۸۰ درصد) شامل ترکیبات کم تا متوسط ویژگی‌های حافظه اتوبیوگرافی بودند.
پژوهش‌گران بر این باور هستند که خاطرات مربوط به تجربیات شخصی، در طول خواب به صورت تکه تکه و گزینشی تجربه می‌شوند. هدف از این کار ممکن است ادغام این خاطرات در حافظه طولانی مدت باشد.
فرضیه‌ای که بیان می‌کند رویا منعکس کننده تجربیات زندگی بیداری است به مطالعاتی که رویاهای بیماران روانی و بیماران مبتلا به اختلالات خواب را مورد بررسی قرار داده است، استناد می‌کند. به‌طور خلاصه، علائم و مشکلات روزانه آدم‌ها، در رویاهای آن‌ها منعکس می‌شود.
در سال ۱۹۰۰ میلادی، فروید دسته‌ای از رویاها را توصیف کرد که امروزه با نام «رویاهای بیوگرافی» شناخته می‌شوند. بسیاری از نویسندگان با فروید توافق نظر دارند که برخی از رویاهای آسیب‌زا، در واقع عملکرد بهبودی را انجام می‌دهند.
در یک مقاله فرض بر این است که جنبه اصلی رویاهای آسیب‌زا، انتقال تجربه‌ای است که فرد رویایی در خواب دارد؛ اما نمی‌فهمد. این می‌تواند به فرد در بازسازی و کنار آمدن با آسیب‌های گذشته کمک کند.
تم‌ها
موضوعات رویاها را می‌توان با سرکوب افکار ناخواسته و در نتیجه افزایش وقوع آن تفکر سرکوب شده در رویا پیوند داد. پژوهش‌گران در جریان یک آزمایش از افرادی که همواره خواب راحت داشتند، درخواست کردند که ۵ دقیقه پیش از خواب، تفکری ناخواسته را سرکوب کنند. نتایج نشان داد که هرچه فرد سعی کند تفکری ناخواسته را بیشتر سرکوب کند، این تفکر در رویا برجسته‌تر خواهد بود مغز تمایل دارد که در مورد آن تفکر سرکوب شده رویا ببیند. همچنین نتایج دلالت بر این دارند که سرکوب فکر ممکن است منجر به افزایش قابل توجه علائم اختلال روانی شود.
پژوهش نشان داده است که محرک‌های خارجی ارائه شده در هنگام خواب می‌توانند بر محتوای احساسی رویاها تأثیر بگذارند. به‌عنوان مثال، در یک مطالعه مشخص شد که اگر فرد پیش از خواب گل رز بو کند، محتوای خواب او مثبت است؛ اما اگر پیش از خواب بویی شبیه به تخم مرغ گندیده را استشمام کند، محتوای خواب منفی بوده و حتی احتمال دیدن کابوس وجود دارد.
پژوهش‌گران چهارچوب یا تم اکثر خواب‌ها را مورد بررسی قرار داده‌اند و آن‌ها را لیست کرده‌اند. بر اساس اطلاعات دریافت شده از سوی داوطلبان، ۵۵ تم مختلف برای رویاهای معمولی وجود دارد. این تم‌ها عبارتند از:
- مدرسه، معلمان و تحصیل
- تعقیب یا تعقیب شدن
- تجربیات جنسی
- افتادن
- خیلی دیر رسیدن
- دیدن مرگ فردی که زنده است
- شخصی که هم اکنون مرده، در خواب زنده است
- پرواز یا معلق بودن در هوا
- عدم موفقیت در امتحان
- در آستانه سقوط بودن
- فلج شدن موقت ناشی از ترس
- حمله فیزیکی
- برهنه بودن
- خوردن غذای خوشمزه
- شنا كردن
- زندانی شدن
- حشرات یا عنکبوت
- کشته شدن
- از دست دادن دندان
- بسته بودن، مهار شدن یا عدم توانایی حرکت
- لباس نامناسب بر تن داشتن
- دوباره بچه بودن
- تلاش برای تکمیل یک کار با موفقیت
- ناتوانی در یافتن توالت، یا خجالت ناشی از دستشویی کردن
- کشف یک اتاق جدید در خانه
- داشتن دانش برتر یا توانایی ذهنی
- از دست دادن کنترل وسیله نقلیه
- آتش
- جانوران وحشی و خشن
- دیدن چهره‌ای بسیار نزدیک به شما
- مارها
- داشتن قدرت جادویی
- حضور در اتاقی که خود فرد در آن خوابیده است
- پیدا کردن پول
- سیل یا امواج جزر و مدی
- کشتن کسی
- خود را مرده می‌بینید
- نیمه بیدار بودن و فلج شدن در رختخواب
- مردم به طرز تهدید آمیزی رفتار می‌کنند
- دیدن خود در آینه
- تغییر یافتن جنسیت
- خفه شدن، قادر به نفس کشیدن نیستید
- ملاقات با خدا به نوعی
- مشاهده سقوط یک جسم پرنده
- زلزله
- دیدن فرشته
- بدن شما قسمتی حیوان، قسمتی موجود انسانی است
- گردباد یا بادهای شدید
- حضور در فیلم
- دیدن فرازمینی‌ها
- سفر به سیاره‌ای دیگر
- حیوان بودن
- دیدن یوفوها (اجرام پرنده ناشناس)
- دیدن کسی که سقط جنین می‌کند
- تبدیل شدن به یک شی‌ء
برخی از تم‌های معمولی در خواب‌ها، در طول زمان تغییر می‌کنند. به‌عنوان مثال، بین سال‌های ۱۹۵۶ تا ۲۰۰۰، گزارش‌های مربوط به پرواز کردن در خواب به شکل چشمگیری افزایش یافت. این بازتاب دهنده‌ی افزایش مسافرت با هواپیما در این بازه‌ی زمانی است.
تم‌ها چه معنایی دارند؟
روابط: برخی فرض کرده‌اند که دسته‌ای از رویاهای معمولی، از جمله قرار گرفتن در معرض خطر، افتادن یا تعقیب شدن، مربوط به درگیری‌های بین فردی است.
مفاهیم جنسی: دسته‌ی دیگری که شامل پرواز، تجربیات جنسی، پیدا کردن پول و خوردن غذای خوشمزه است، با انگیزه‌های جنسی و شهوت مرتبط است.
ترس از آبروریزی: گروه سوم، رویاهایی مانند برهنه شدن، خراب کردن امتحان، دیر رسیدن، از دست دادن دندان‌ها و لباس نامناسب بر تن داشتن را شامل می‌شود. این دسته با نگرانی‌های اجتماعی و ترس از آبروریزی مرتبط است.
فعالیت مغزی و نوع خواب‌ها
در مطالعات مربوط به تصویربرداری عصبی از فعالیت مغزی در هنگام خواب REM، دانشمندان دریافتند که توزیع فعالیت مغزی نیز ممکن است با ویژگی‌های خاصی از خواب مرتبط باشد.
چندین ویژگی عجیب رویاهای معمولی، شباهت‌هایی با سندروم‌های عصبی-روانی شناخته شده‌ای که پس از آسیب مغزی رخ می دهند، دارند؛ مانند تشخیص اشتباه و توهم برای چهره‌ها و مکان‌ها.
رویاها و احساسات
رویاها در افرادی که انواع مختلفی از سردرد را تجربه می‌کردند، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد افراد مبتلا به میگرن، رویاهایی که شامل طعم و بویایی می‌شوند را بیش از سایرین تجربه می‌کنند. این ممکن است نشان دهد که برخی از ساختارهای مغزی، مانند آمیگدال و هیپوتالاموس، در مکانیسم‌های میگرن و همچنین در بیولوژی خواب و رویا دخالت دارند.
موسیقی در رویاها به‌ندرت در محافل علمی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. با این‌حال، در مطالعه‌ای که روی ۳۵ موسیقی‌دان حرفه‌ای و ۳۰ فرد معمولی انجام شد، مشخص شد که افراد موسیقی‌دان حرفه‌ای، در مقایسه با دیگران، دو برابر بیشتر رویاهای موسیقی را تجربه کردند. فراوانی رویاهای موسیقی به سن شروع آموزش موسیقی مربوط می‌شد؛ اما به فعالیت‌های روزمره موسیقی مربوط نمی‌شد.
درد
نشان داده شده است که احساسات دردناک واقعی و موضعی را می‌توان در روياها يا از طريق تلفيق مستقيم يا از خاطرات دردناکی که داشته‌ایم، تجربه كرد. با این‌حال، فراوانی رویاهای مربوط به درد در افراد سالم کم است.
در یک مطالعه، پژوهش‌گران با ۲۸ مصدوم که دچار سوختگی شده بودند، در هفته‌ی اول بستری شدن در بیمارستان برای ۵ روز متوالی گفت‌وگو کردند و در مورد خواب‌هایی که طی این مدت دیده‌اند، سوالاتی پرسیدند.
نتایج این مطالعه نشان داد:
- ۳۹ درصد از این افراد خواب‌های دردناک را تجربه کردند.
- از بین کسانی که رویاهای دردناک را تجربه کرده‌اند، ۳۰ درصد از کل رویاهای آن‌ها مربوط به درد بوده است.
- افرادی که رویاهای دردناک را تجربه کرده بودند، نشانه‌هایی از کاهش خواب، کابوس بیشتر، مصرف بیشتر داروهای ضد اضطراب و نمرات بالاتر در مقیاس تأثیر رویداد را از خود بروز دادند.
- افرادی که رویاهای دردناک را می‌دیدند، گزارش دادند که در طول درمان خود نیز درد بیشتری را تجربه می‌کنند.
بیش از نیمی از این افراد، رویاهای دردناک گزارش نکرده‌اند. با این‌حال، این نتایج می‌تواند نشان دهد که رویاهای دردناک در افرادی که در حال حاضر از درد خاصی رنج می‌برند، نسبت به داوطلبان عادی با فراوانی بیشتری رخ می‌دهد.
خود آگاهی
یک مطالعه، از طریق رصد نوار مغزی، فعالیت گاما در لوب گیجگاهی را با میزان آگاهی در رویاها مرتبط می‌داند. این مطالعه نشان داد که برانگیختن باند پایین گاما در طول خواب REM، بر فعالیت مداوم مغز تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد آگاهی در خواب می‌شود. پژوهش‌گران به این نتیجه رسیده‌اند که مرتبه بالاتر هوشیاری، مربوط به نوسانات در حدود فرکانس ۲۵ تا ۴۰ هرتز است.
روابط
پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که بین سبک دلبستگی عاشقانه افراد و محتوای کلی رویاها، ارتباط مستقیمی وجود دارد.
نتایج ارزیابی ۶۱ شرکت کننده در آزمایش که به مدت ۶ ماه یا بیشتر در رابطه عاشقانه بودند، نشان داد که هرچه فرد به شریک زندگی خود دلبستگی بیشتری داشته باشد و در رابطه احساس امنیت کند، میزان رویاهایی که درباره شریک زندگی خود می‌بیند افزایش می‌یابد. این یافته‌ها، درک ما را از بازنمایی‌های ذهنی افزایش می‌دهند.
مرگ در رویاها
پژوهش‌گران محتوای رویاهای گروه‌های مختلف افراد را در یک مرکز روان‌پزشکی مقایسه کردند. شرکت کنندگان یک از گروه‌ها، سابقه اقدام به خودکشی داشتند. رویاهای افراد حاضر در این گروه با سه گروه کنترل در این مرکز، مقایسه شده بود. افراد حاضر در سایر گروه‌ها حداقل یکی از موارد زیر را تجربه کرده بودند:
- افسردگی و افکار خودکشی
- افسردگی بدون فکر کردن به خودکشی
- انجام یک عمل خشونت آمیز بدون خودکشی
کسانی که خودکشی کرده یا اقدام به خشونت کرده بودند، احتمالاً خواب‌هایی با محتوای مربوط به مرگ و خشونت مخرب می‌دیدند. یکی از عوامل تلثیرگذار بر این موضوع، میزان افسردگی افراد بود.
سمت چپ و راست مغز
به نظر می‌رسد نیم‌کره‌های راست و چپ مغز به طرق مختلف در شکل‌گیری رویاها نقش دارند. پژوهش‌گران در یک مطالعه به این نتیجه رسیدند که به نظر می‌رسد نیم‌کره چپ منشاء رویا است و نیم‌کره راست شفافیت، تجسم و سطح فعال‌سازی رویا را تنظیم می‌کند.
مطالعه‌ای روی نوجوانان ۱۰ تا ۱۷ ساله انجام شد، نشان داد کسانی که چپ دست بودند، بیشتر رویاهای شفاف را تجربه می‌کردند و رویاهای دیگر را نیز به خاطر می‌آوردند.
فراموش کردن رویاها
مطالعات مربوط به فعالیت‌های مغزی نشان می‌دهند که اکثر افراد بالای 10 سال هر شب بین ۴ تا ۶ بار خواب می‌بینند؛ اما برخی افراد به‌ندرت خواب دیدن را به یاد می‌آورند. اغلب گفته می‌شود که ۵ دقیقه پس از یک رویا، مردم ۵۰ درصد محتوای آن را فراموش کرده‌اند و ۱۰ دقیقه بعد، میزان فراموشی رویا به ۹۰ درصد افزایش می‌یابد.
بیشتر رویاها در زمان بیدار شدن از خواب فراموش می‌شوند؛ اما دقیقاً مشخص نیست که چرا به خاطر سپردن رویاها بسیار سخت است.
اقداماتی که ممکن است به بهبود یادآوری رویاها کمک کنند عبارتند از:
- بیدار شدن طبیعی و نه با زنگ هشدار
- تا آن‌جا که ممکن است هنگام بیدار شدن روی رویا تمرکز کنید
- هنگام بیدار شدن از خواب تا آن‌جا که امکان دارد رویای خود را بنویسید
- ضبط رویاها را به عادتی روزمره تبدیل کنید
چه کسی رویاها را به خاطر می‌آورد؟
عواملی وجود دارند که به‌طور بالقوه می‌توانند روی میزان تحریف نشدن رویا و واضح بودن آن در افرادی که رویاهای خود را به خاطر می‌آورند، تأثیر بگذارد
سن: با گذشت زمان، فرد به احتمال زیاد تغییراتی در زمان خواب، ساختار و فعالیت نوار مغزی تجربه می‌کند.
شواهد نشان می‌دهند که توانایی یادآوری رویا در جوانی ساده‌تر است و از آغاز بزرگ‌سالی به تدریج کاهش می‌یابد و از وضوح رویاها نیز کاسته می‌شود. این تکامل در مردان سریع‌تر از زنان اتفاق می‌افتد و تفاوت جنسیتی در محتوای رویاها وجود دارد.
جنسیت: مطالعه رویاهایی که توسط ۱۰۸ مرد و ۱۱۰ زن تجربه شده، هیچ تفاوتی بین میزان پرخاش‌گری، دوستی، جنسیت، شخصیت‌های مرد، اسلحه یا لباس‌هایی که در محتوا وجود دارد، نشان نداد. با این‌حال، رویاهای زنان بیشتر از مردان شامل اعضای خانواده، نوزادان، کودکان و محیط‌های داخلی می‌شود.
اختلالات خواب: یادآوری خواب در بیماران مبتلا به بی‌خوابی ساده‌تر است و رویاهای آن‌ها نشان دهنده استرس مربوط به وضعیت آن‌ها است. رویاهای افراد مبتلا به نارکولپسی خیلی ناخوشایندتر است.
ارتباط میان یادآوری رویاها و سبک زندگی سالم
در یک مطالعه بررسی شد که آیا به یاد آوردن رویا و محتوای آن بیان‌گر روابط اجتماعی فردی است که رویا می‌بیند یا خیر. داوطلبان شرکت کننده در این آزمایش که همگی دانشجو بودند، از نظر میزان دلبستگی، به یاد آوردن رویا، محتوای رویا و سایر اقدامات روان‌شناختی ارزیابی شدند.
شرکت کنندگانی که در احساس دلبستگی ناامن بالایی داشتند، می‌توانستند بیش از سایرین کارهای زیر را انجام دهند:
- یادآوری یک رویای خاص
- پیوسته رویا دیدن
- تجربه‌ی تصاویری قوی که احساسات قدرت‌مندی را در رویاهای آن‌ها ایجاد می‌کند
داوطلبان مسن که میزان دلبستگی آن‌ها شدیدتر بود و به‌عنوان شیفته و دل‌باخته طبقه‌بندی شدند، می‌توانستند بیش از سایرین کارهای زیر را انجام دهند:
- یادآوری یک رویای خاص
- رویاها را با دقت بیشتری توضیح می‌دادند به‌گونه‌ای که قابل فهم باشد
چه کسی خواب می‌بیند؟
همه خواب می‌بینند، اگرچه ممکن است ما رویاهای خود را به خاطر نیاوریم. ممکن است رویاهای ما در زمان‌های مختلف زندگی یا در تجربه‌های مختلف تغییر کنند.
رویاهای کودکان
در پژوهشی که رویاهای اضطرابی را در ۱۰۳ کودک ۹ تا ۱۱ ساله بررسی کرد، موارد زیر مشاهده شدند:
- دختران بیشتر از پسران رویاهایی حاوی اضطراب می‌دیدند، اگرچه آن‌ها نمی‌توانستند رویاهای خود را به‌طور دقیق به یاد آورند.
- دختران بیشتر از پسرها در مورد از دست دادن شخص دیگر، زمین خوردن، موقعیت‌های آشفته اجتماعی، حیوانات کوچک یا پرخاش‌گر، اعضای خانواده و سایر زنان رویا می‌بینند.
بارداری
مطالعاتی که رویاهای زنان باردار و غیر باردار را با هم مقایسه کرده‌اند، موارد زیر را نشان می‌دهند:
شخصیت‌هایی که نماد نوزاد و کودک هستند، در رویای زنانی که باردار نبودند کم‌تر دیده شد. در بین کسانی که باردار بودند، این تصاویر در اواخر سه ماهه سوم بیشتر از اوایل سه ماهه سوم دیده می‌شد.
- در دوران بارداری، رویاها بیشتر شامل موضوعات بارداری، زایمان و جنین می‌شد.
- خواب‌های مربوط به زایمان کردن در اواخر سه ماهه سوم بیشتر از اوایل سه ماهه سوم دیده شدند.
- گروهی که باردار بودند، عناصر بیمارگونه بیشتری در خواب خود داشتند در حالی‌که سایرین این‌گونه نبودند.
سرپرستان
افرادی که به خانواده یا افرادی که بیماری‌های طولانی مدت دارند، رسیدگی می‌کنند، اغلب رویاهایی را در رابطه با آن فرد یا افراد می‌بینند.
مطالعه‌ای که روی رویاهای بزرگ‌سالان انجام شد، نشان داد:
- بیماران به وضوح در رویاهای مراقبین یا سرپرستان حضور داشتند و رویاها به‌طور معمول، واقع‌بینانه بودند.
- در خواب، مراقب معمولاً در حد معمول با بیمار ارتباط برقرار می‌کرد؛ اما از ناتوانی در کمک به بیمار به میزان دلخواه ناامید بود.
غم و اندوه
اعتقاد عموم بر این است که رویاهای ناخوشایند در افرادی که دوران غم و اندوه را پشت سر می‌گذارند شایع است. یک مطالعه با تجزیه و تحلیل کیفیت رویا و همچنین پیوند رویاهای ناخوشایند با دوران غم و اندوه، نشان داد که رویاهای ظالمانه:
- در سال اول سوگواری بیشتر دیده می‌شوند
- در افرادی که علائم اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کردند بیشتر دیده می‌شدند
مطالعه‌ی دیگری روی ۲۷۸ نفر انجام شد که به تازگی عزیزی را از دست داده بودند و هنوز برای او سوگوار بودند. نتایج این مطالعه به این شکل بود:
- ۵۸ درصد از افراد، خواب دیدن عزیزان فوت شده خود را با سطوح مختلف گزارش کردند.
- اکثر شرکت کنندگان رویاهایی داشتند که هم خوشایند بودند و هم خوشایند و هم آزاردهنده. تعداد کمی از آن‌ها رویاهای کاملاً مزاحم را گزارش کردند.
- موضوعات رایج زویاها شامل خاطرات یا تجربیات دلپذیر گذشته بود. در این رویاها شخص متوفی عاری از بیماری بود و فرد مرده در زندگی پس از مرگ راحت و در آرامش ظاهر می‌شد و شخص متوفی پیامی را ارسال می‌کرد.
- ۶۰ درصد از این افراد احساس می‌کردند که رویاهای آن‌ها بر روند داغ‌دیدگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
آیا همه خواب‌های رنگی می‌بینند؟
پژوهش‌گران در مطالعه‌ای تجربی دریافتند که:
- حدود ۸۰ درصد از شرکت کنندگان زیر ۳۰ سال رویای رنگی می‌بینند.
- در ۶۰ سالگی، ۲۰ درصد گفتند که رویای رنگی می‌بینند.
تعداد افرادی که در سنین ۲۰، ۳۰ و ۴۰ سالگی رویاهای رنگی می‌بینند، از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۹ افزایش یافت. پژوهش‌گران حدس زدند که تلویزیون رنگی می‌تواند در تفاوت نسلی رویاها نقش داشته باشد.
مطالعه دیگری با استفاده از پرسش‌نامه نشان داد که افراد مسن بیشتر از افراد جوان‌تر خواب‌های سیاه و سفید می‌بینند.
افراد مسن گزارش داده‌اند که هر دو رویای رنگی و رویای سیاه و سفید آن‌ها به یک اندازه واضح بوده است. با این‌حال، شرکت کنندگان جوان‌تر گفتند که رویاهای سیاه و سفید آن‌ها کیفیت پایین‌تری دارد.
آیا رویا می‌تواند آینده را پیش‌بینی کند؟
به نظر می‌رسد برخی از رویاها رویدادهای آینده را پیش‌بینی می‌کنند. برخی از پژوهش‌گران ادعا می‌کنند که شواهدی در دست دارند که این امر امکان‌پذیر است؛ اما شواهد کافی برای اثبات آن وجود ندارد. بیشتر اوقات، به نظر می‌رسد این امر ناشی از تصادف، یک حافظه اشتباه یا ذهن ناخودآگاه است که اطلاعات شناخته شده را به هم متصل می‌کند.
رویاها ممکن است به افراد کمک کنند تا در مورد احساسات، اعتقادات و ارزش‌های خود اطلاعات بیشتری کسب کنند. تصاویر و نمادهایی که در خواب ظاهر می‌شوند دارای معانی و ارتباطاتی هستند که مخصوص هر شخص است. افرادی که به دنبال رویاهای خود هستند، باید به این فکر کنند که هر قسمت از رویاها به‌عنوان یک فرد برای آن‌ها چه معنایی دارد.
کتاب‌ها یا راهنماهایی که معانی خاص و کلی به تصاویر و نمادها می‌دهند، ممکن است مفید نباشند.
ترک دارو
اگر فردی به تازگی استفاده از دارو یا ماده‌ی مخدر خاصی را کنار گذاشته است، ممکن است که رویاهای مرتبط با آن‌ها را ببیند. یک مطالعه، محتوای رویای این افراد را دنبال می‌کرد و نشان داد:
تقریباً ۹۰ درصد افراد در ماه اول پس از ترک، رویاهای مربوط به مواد مخدر را گزارش کردند.
تقریباً ۶۱ درصد افراد پس از ۶ ماه، عمدتاً رویاهای مربوط به امتناع از مصرف دارو و مواد مخدر دیدند.
بینایی و کم شنوایی
افرادی که به‌طور مادرزاد نابینا هستند یا در اثر حادثه یا بیماری بینایی خود را از دست داده‌اند، در مقایسه با افراد بینا، تصورات بصری کم‌تری دارند.
افرادی که از بدو تولد قادر به دیدن نبوده‌اند، تجربه‌هایی مانند شنوایی، لامسه، چشایی و بویایی را بیشتر از افراد بینا در خواب تجربه کرده بودند.
به نظر نمی‌رسد که توانایی دیدن بر محتوای رویایی احساسی و موضوعی تأثیر بگذارد.
کسانی که توانایی‌های دیگری دارند
یک مطالعه کوچک خاطرات رویایی ۱۴ فرد دارای اختلال را مورد بررسی قرار داد. چهار نفر از این افراد با پاراپلژی متولد شده بودند و ۱۰ نفر قادر به شنیدن یا صحبت کردن نبودند.
ناشنوایی: حدود ۸۰ درصد از گزارشات مربوط به خواب شرکت کنندگان مبتلا به ناشنوایی، هیچ نشانه‌ای از اختلال آن‌ها را نشان نمی‌دهد.
بسیاری در رویای خود می‌توانستند صحبت کنند و عده دیگری نیز می توانستند در خواب زبان گفتاری را درک کرده و بفهمند.
پاراپلژی: پاراپلژی یک اختلال مادرزادی است که باعث می‌شود نوزاد از ناحیه پا فلج باشد. گزارشات مربوط به خواب افراد مبتلا به پاراپلژی نشان می‌دهد که شرکت کنندگان اغلب در رویاهایشان راه می‌رفتند، می‌دویدند یا شنا می‌کردند. هیچ کدام از آن‌ها در زندگی واقعی این کارها را انجام نداده بودند.
در مطالعه‌ی دیگری، گزارش‌های مربوط به خواب دیدن ۱۵ نفر که به دلیل آسیب نخاعی یا با پاراپلژی متولد شده بودند یا بعداً در زندگی به آن مبتلا شدند، مورد بررسی قرار گرفت.
گزارش‌های آن‌ها نشان داد که ۱۴ شرکت کننده مبتلا به پاراپلژی خواب‌هایی را دیدند که در آن‌ها از نظر جسمی فعال بودند و آن‌ها به اندازه ۱۵ شرکت کننده دیگر که دچار پاراپلژی نبودند، رویای پیاده‌روی دیده بودند.
پژوهش دیگری نشان داده است که مغز از نظر ژنتیکی توانایی ایجاد تجربیاتی را دارد که زندگی را تقلید می‌کند؛ از جمله عملکرد کامل اندام‌ها و حواس.
افرادی که بدون شنوایی متولد می‌شوند یا قادر به حرکت نیستند، به احتمال زیاد این قسمت‌های مغز را بیشتر سرکوب می‌کنند؛ زیرا در خواب کارهایی را انجام می‌دهند که نمی‌توانند هنگام بیداری انجام دهند.
