بلفاریت چیست؟ هر آن‌چه که باید در مورد این بیماری چشمی بدانید

بلفاریت یا پلک‌آماس، به گروهی از فرآیندهای بیماری التهابی پلک می‌گویند که افراد زیادی را در جهان درگیر می‌کند.

به‌طور کلی به التهاب پلک‌ها بلفاریت می‌گویند. بلفاریت معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کند و در لبه‌ی پلک‌ها خود را نشان می‌دهد. بلفاریت هنگامی اتفاق می‌افتد که غدد چربی ریز که در نزدیکی پایه مژه‌ها هستند مسدود شده و باعث تحریک و قرمزی پلک می‌شوند. چندین بیماری و عوامل مختلف می‌توانند باعث وقوع بلفاریت شوند. بلفاریت یک بیماری مزمن بوده و درمان آن‌ هم تقریباً دشوار است. بلفاریت می‌تواند باعث ایجاد حالت ناخوشایندی در بیمار شود؛ اما معمولاً آسیبی به بینایی افراد نمی‌زند و مسری هم نیست.

بلفاریت را می‌توان از نظر ساختاری به دو نوع به بلفاریت قدامی و خلفی تقسیم کرد. بلفاریت قدامی به التهابی متمرکز در اطراف پوست، مژه‌ها و فولیکول‌های مژه می‌گویند؛ در حالی‌که نوع خلفی شامل دهانه‌های غدد میبومین، غدد میبومین، صفحه تارسال (صفحه نگهدارنده) و محل اتصال بلفارو-ملتحمه است. بلفاریت قدامی معمولاً بیشتر به انواع استافیلوکوک و سبوره تقسیم می‌شود. بلفاریت با سایر بیماری‌ها ویژگی‌های مشترکی دارد یا اصطلاحاً با آن‌ها هم‌پوشانی دارد و همین موضوع باعث می‌شود تا با آن‌ها اشتباه گرفته شود یا هم‌زمان با آن‌ها رخ دهد. بلفاریت معمولاً با بیماری‌های سیستمیک مانند روزاسه، اتوپی، دراماتیت سبوره‌ای و همچنین بیماری‌های چشمی مانند سندروم خشکی چشم، شالازیون، تریشیاز، اکتروپیون، انتروپیون، التهاب ملتحمه و کراتیت (التهاب قرنیه) هم‌پوشانی دارد. پاتوفیزیولوژی بلفاریت غالباً شامل استعمار باکتریایی در پلک‌ها می‌شود. این امر باعث حمله‌ی مستقیم میکروبی به بافت‌ها شده و به سیستم ایمنی بدن نیز آسیب می‌زند و به واسطه‌ی تولید سموم باکتریایی، آنزیم‌ها و مواد زائد موجب آسیب به نواحی اطراف چشم می‌شود. اگر فرد پیش‌تر به دراماتیت سبوره‌ای مبتلا باشد یا به اختلال غدد میبومین دچار شده باشد، استعمار میکروبی بیشتر خواهد بود.

بلفاریت یکی از شایع‌ترین اختلالات چشمی در جهان به‌شمار می‌رود. بر اساس تخمین‌های زده شده توسط مؤسسات پژوهشی معتبر در جهان، حدود ۸۶ درصد از افرادی که خشکی چشم دارند، به‌طور هم‌زمان به بلفاریت نیز مبتلا هستند. این روز‌ها ۲۵ میلیون آمریکایی از بلفاریت رنج می‌برند. هنوز ارتباطی میان بلفاریت و مرگ و میر ناشی از بیماری‌های چشمی یافت نشده است؛ اما برخی بیماری‌ها مانند لوپوس اریتماتوس سیستمیک که کشنده هستند، ممکن است در مسیر توسعه‌ی خود بلفاریت را نیز به همراه بیاورند. پس بلفاریت به خودی خود کشنده نیست؛ اما عوارضی دارد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به از دست دادن عملکرد بینایی (در مراحل پیشرفته و غیرقابل درمان) و عدم توانایی انجام فعالیت‌های روزمره اشاره کرد. بلفاریت اگر درمان نشود، در روند توسعه‌ی خود می‌تواند باعث بیماری‌هایی نظیر تریشیاز، اکتروپیون و انتروپیون شود و به پلک‌ها آسیب جدی برساند. وقتی بلفاریت رخ می‌هد، سیستم ایمنی بدن پاسخ التهابی می‌دهد؛ در نتیجه پلک‌ها ملتهب می‌شوند. این التهاب می‌تواند باعث ایجاد زخم شده و صافی سطح لبه‌ی پلک‌ها را از بین ببرد. این التهاب حتی می‌تواند باعث آستیگماتیسم نامنظم شده و وضوح بینایی را تحت تأثیر قرار دهد و اگر این التهاب شدید باشد، سوراخ قرنیه ایجاد می‌شود.

به‌طور کلی اختلاف نژادی تأثیری در بروز بلفاریت ندارد؛ اما افرادی که پوست روشنی دارند بیش از سایرین در معرض روزاسه هستند و متخصصان نیز بر این باور هستند که پوست روشن این افراد باعث می‌شود که ساده‌تر شناسایی شوند وگرنه افراد با پوست تیره نیز به همین اندازه در معرض خطر ابتلا به روزاسه هستند. روزاسه یا آکنه پوستی روزاسه، یکی از بیماری‌های شایع بوده که موجب بلفاریت خلفی می‌شود. در مورد جنسیت نیز گفته می‌شود که زن و مرد تفاوتی ندارند و درصد ابتلا به بلفاریت در هر دو جنس یکسان است؛ اما افراد مسن بالای ۵۰ سال بیش از سایرین در معرض خطر این بیماری هستند.

پیش‌آگهی

به‌طوری کلی، پیش‌آگهی برای بیماران مبتلا به بلفاریت، خوب تا عالی است. بلفاریت فقط در درصد اندکی از بیماران باعث بروز عوارض جدی می‌شود. برای اکثر افراد این بیماری بیش از آن‌که تهدیدی برای سلامتی آنان باشد، صرفاً یک بیماری علامتی است. بیمارانی که به بلفاریت مزمن مبتلا می‌شوند، بیش از حد اذیت می‌شوند و توانایی انجام کارهای روزمره خود را تا حد قابل توجهی از دست خواهند داد. برای این دسته از افراد، شناخت روند فروکش و از بین رفتن بیماری بسیار مهم است و مدیریت آن از طریق یک برنامه‌ی درمانی طولانی مدت به بیماران کمک می‌کند تا به‌طور موفقیت آمیزی بیماری را شکست دهند.

دلایل بیماری

دلایل مختلفی برای بروز بیماری بلفاریت عنوان شده‌اند که عبارتند از:

• عفونت باکتریایی پلک
• اختلال در عملکرد غده میبومین
• خشکی چشم
• عفونت قارچی پلک
• شپش مژه
• درماتیت سبوره‌ای

همان‌طوری که پیش‌تر نیز گفته شد، بلفاریت و خشکی چشم هم‌زمان رخ می‌دهند و همین باعث ایجاد سردرگمی می‌شود و افراد نمی‌دانند که خشکی چشم باعث بلفاریت شده است یا بلفاریت باعث خشکی چشم. وقوع این دو بیماری با یکدیگر آن‌قدر رایج است که برخی پزشکان و متخصصان گمان می‌کنند که این دو بیماری، بخشی از یک مشکل مزمن چشمی به‌نام «سندرم بلفاریت خشکی چشم» یا «DEBS» هستند. براساس گفته‌های حامیان این نظریه، خشکی چشم یکی از آخرین نشانه‌های بلفاریت بوده و درمان بلفاریت باعث از بین رفتن خشکی چشم خواهد شد. بلفاریت معمولاً با رشد بیش از حد باکتری‌هایی همراه است که در گوشه‌ی پلک‌ها یا در پایه مژه‌ها زندگی می‌کنند. با گذشت زمان، این باکتری‌ها تکثیر می‌شوند و ساختاری به‌نام «بایوفیلم» ایجاد می‌کنند. این بایوفیلم یا زیست‌لایه، به محیطی سمی تبدیل خواهد شد (مانند پلاک‌هایی که روی دندان شکل می‌گیرند). نوعی انگل مژه یا مایت مژه به نام دمودِکس (Demodex) در این ناحیه زندگی کرده و از بایوفیلم تغذیه می‌کند. به‌نوعی بایوفیلم باعث رشد بیش از حد این مایت‌ها شده و باعث بدتر شدن التهاب پلک می‌شود. باکتری‌های موجود در بایوفیلم، موادی به‌نام اگزوتوکسین تولید می‌کنند که باعث التهاب غدد ترشح کننده‌ی چربی (غدد میبومین) در پلک‌ها می‌شود. این امر، وضعیتی به‌نام اختلال عملکرد غده میبومین را به‌وجود می‌آورد که باعث ناراحتی و خشک شدن چشم می‌شود.

انواع بلفاریت

این بیماری انواع مختلفی دارد که هرکدام راه ابتلا و علائم متفاوتی دارند. پس در ادامه با ما همراه باشید تا به شما انواع این بیماری را معرفی نماییم:

قدامی

در این نوع از بیماری، دیواره‌های خارجی در لبه پلک که محل اتصال مژه‌ها به یکدیگر نیز است، درگیر التهاب می‌شود. در بلفاریت قدامی عفونت‌های ریز و پوسته پوسته شدن ناحیه اطراف چشم از اصلی ترین دلایل ابتلا به بیماری هستند.

به باکتری‌هایی که در بروز بیماری دخیل هستند «استافیلوکوک» می‌گویند.

خلفی

در این نوع از بلفاریت، بیشتر دیواره‌های داخلی پلک درگیر می‌شوند که تماس مستقیم با سطح چشم دارند. اصلی‌ترین دلیل بروز نوع خلفی، عملکرد نادرست غدد چربی موجود در پلک است که این غدد میبومین نامیده می‌شوند.

وظیفه میبومین ترشح چربی در چشم و نرم کردن چشم است. از بیماری‌هایی که در بروز خلفی دخیل هستند، می‌توان آکنه، شوره سر و روزاسه را نام برد که تاثیر بسیاری در بروز بیماری دارند.

علائم بلفاریت

التهاب پلک به‌سادگی قابل تشخیص است؛ زیرا باعث ایجاد درد در نواحی پلک‌ها شده و می‌تواند در بینایی افراد اختلال ایجاد کند. به‌ هر حال این بیماری نیز همچون سایر بیماری‌های شناخته شده دارای علائمی است که برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• خارش پلک‌ها
• متورم شدن پلک‌ها
• پلک‌های قرمز یا ملتهب
• احساس سوزش در چشم
• پلک‌های چرب
• احساسی شبیه به این‌که چیزی در چشم است
• چشمان قرمز
• چشمان خیس
• پوسته‌ پوسته شدن نواحی اطراف مژه‌ها یا چشم
• حساسیت به نور

توجه داشته باشید که این علائم می‌توانند نشان دهنده‌ی عفونت جدی چشم باشند، شما باید برای بررسی بیشتر علائم، پس از اقدامات اولیه به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص بیماری

یک پزشک عمومی یا پزشک متخصص چشم می‌تواند التهاب را تشخیص دهد. گاهی اوقات یک معاینه‌ی ساده هم برای تشخیص بلفاریت کافی است. پزشک متخصص چشم می‌تواند به کمک ابزار بزرگ‌نمایی چشم پزشکی شرایط چشم را بررسی کند. این بررسی، شرایط التهاب چشم و همچنین وضعیت حضور باکتری‌ها و ویروس‌ها را مشخص می‌کند. اگر در چشم افراد التهابی مشاهده شود، پزشک سعی می‌کند چشم را تمیز کرده و از هر مایعی که چشم ترشح می‌کند، نمونه‌برداری کرده و آن را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند.

درمان بلفاریت

خوب است بدانید بیماری بلفاریت، هیچ درمان قطعی و تضمینی ندارد و در صورت درمان هم امکان بازگشت دوباره بیماری بسیار زیاد است. شما تنها با تمیز نگه داشتن پلک‌ها و شست و شوی چشم، می‌توانید تا حد زیادی جلوی بیماری را بگیرید.

با توجه به تشخیص پزشک، ممکن است پزشک برای شما قطره‌های آنتی بیوتیک تجویز کند یا این که برای شوره چشم شما، شامپوهای ضد شوره تجویز نماید. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان از شامپوهای ضد شوره سر، برای شست و شوی پلک استفاده نکنید.

نخستین کاری که معمولاً بیشتر افراد انجام می‌دهند اعمال کمپرس گرم و شستشوی چشم است. این کار را باید اصولی انجام داد و شستشوی چشم با آب خالی کفایت نمی‌کند. برای شستشوی چشم می‌بایست از محصولات بهداشتی نظیر فوم‌های شستشوی چشم، شامپوهای شستشوی چشم یا پدهای تخصصی تمیز کننده‌ی چشم استفاده کنید. پزشک ممکن است با توجه به شرایط التهاب چشم، درمان‌های دیگری را به شما پیشنهاد دهد. نکته‌ای که بیماران باید در نظر بگیرند این است که بلفاریت درمان فوری ندارد و پزشکان هم باید نسبت به بیماران تعهد داشته باشند. در واقع پزشکان باید به‌منظور جلوگیری از هزینه‌های اضافی و همچنین اتلاف وقت، یک برنامه‌ی درمانی طولانی مدت را برای بیماران مبتلا به بلفاریت تنظیم کنند و فرآیند درمان را با حوصله و مرحله به مرحله انجام دهند تا اطمینان حاصل کنند که بیماری مجدداً باز نمی‌گردد یا باعث بروز سایر بیماری‌ها نمی‌شود. درمان بلفاریت شامل سه مرحله می‌شود که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

اولین‌کار، اعمال گرما بر ترشحات غدد موجود در پلک است. این کار باعث می‌شود که مواد موجود در غدد چربی به نقطه‌ی ذوب خود نزدیک شوند و حالت مایع به خود بگیرند. این کار برای تخلیه و پاک کردن مجاری ترشحی ضروری است. معمولاً به بیماران گفته می‌شود که از کمپرس آب گرم استفاده کرده و آن را مکرراً روی چشم ملتهب بگذارند. اگر کیسه مخصوص کمپرس آب گرم در اختیار ندارید، می‌توانید پارچه یا پدهای گاز استریل را با آب گرم خیس کرده و روی چشم ملتهب بگذارید. در نظر داشته باشید که آب نباید بیش از حد گرم باشد؛ زیرا ممکن است باعث سوختگی در نواحی اطراف چشم شود.

دومین کار، پاک کردن پلک‌ها و شستشوی آن‌ها است. شستشوی چشم‌ها به منظور پاک کردن مواد چسبنده مانند شوره‌ها، کلرات و پوسته‌ها ضروری است و باعث می‌شود که دهانه‌های غدد پاک شوند. شتسشوی چشم را می‌توان به کمک پدهای تخصصی پاک کننده‌ی چشم یا گوش پاک کن انجام داد. بسیاری از افراد به اشتباه از آب گرم شیر به جای آب جوشانده شده‌ی مقطر استفاده می‌کنند که باید در نظر داشته باشند این‌کار می‌تواند به چشم آن‌ها آسیب برساند. بسیاری از پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که چند قطره شامپوی کودک را با آب مخلوط کنند و از محلول به‌دست آمده برای شستشوی چشم استفاده کنند که این امری اشتباه است و بیماران باید به‌جای این کار، از شامپوهای مخصوص شستشوی چشم استفاده کنند. توجه کنید که باید فقط شستشوی حاشیه‌ی پلک‌ها انجام شود و از شستن بخش‌های داخلی پلک جداً خودداری کنید.

سومین کار، استفاده از یک پماد یا قطره آنتی‌بیوتیکی و مالش حاشیه پلک با آن خواهد بود. پس از آن‌که کارهای بالا انجام شدند، لازم است که از این پمادها یا قطره‌ها استفاده کنید. پمادها و قطره‌هایی که معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند باسیتراسین، پلی‌میکسین B، اریترومایسین و سولفاستامید هستند. البته می‌توان برای دوره‌های کوتاه مدت از ترکیبات پماد آنتی‌بیوتیک-کورتیکواستروئید استفاده کرد؛ اما به‌دلیل خطرات مرتبط با استروئیدهای چشمی، استفاده از آن‌ها برای طولانی مدت مناسب نخواهد بود.

در برخی شرایط خاص، بیماران ممکن است به درمان‌های بیشتری نیاز داشته باشند. موارد مقاوم‌تر بلفاریت معمولاً به آنتی‌بیوتیک خوراکی پاسخ می‌دهند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های گروه تتراسایکلین در کاهش علائم در بیماران با بلفاریت شدید و مبتلایان به آکنه روزاسه مفید خواهد بود. باور متخصصان بر این است که تتراسایکلین، داکسی‌سایکلین و مینوسایکلین علاوه بر کاهش باکتری‌ها، می‌توانند باعث تغییر متابولیسم و کاهش اختلال عملکرد غدد شوند. استفاده از مترونیدازول و ماینوسایکلین موضعی هنوز هم در دست مطالعه است و توصیه نمی‌شود. اگر حین درمان بلفاریت عوارضی همچون شالازیون، تریشیاز، اکتروپیون و انتروپیون ظاهر شوند، به جراحی نیاز خواهد بود. این روزها روش‌های درمانی نوینی مانند پالس درمانی حرارتی و MiBoFlo در دسترس هستند که در شرایط خاص می‌توان از آن‌ها برای درمان مبتلایان به بلفاریت استفاده کرد. در روش پالس درمانی حرارتی، دستگاهی به‌نام LipiFlow روی چشم‌ها قرار می‌گیرد و دمای همگن ۴۰.۵ درجه‌ی سلسیوس را روی سطوح جلویی و خلفی پلک‌ها اعمال می‌کند. سپس پالس‌های اعمال شده از سوی دستگاه، به آرامی مواد آلوده و غلیظ را از غدد میبومین خارج می‌کنند.

عوارض احتمالی بلفاریت

از دست دادن مژه‌ها یکی از عوارض بالقوه‌ی بلفاریت است. این اتفاق به دلیل ایجاد زخم در فولیکول‌های مو رخ می‌دهد که باعث رشد نادرست مژه‌ها می‌شود. همچنین زخم گسترده در پلک‌ها هم می‌تواند از رشد مژه جلوگیری کند. یکی از عوارض کوتاه مدت بلفاریت، چشم صورتی است. برخی از عوارض طولانی مدت بلفاریت عبارتند از:

• جای زخم روی پلک
• گل مژه
• چشم صورتی مزمن

این بیماری عوارض بسیاری دارد که می‌توانند آسیب‌های جدی به چشم برسانند که در ادامه چند مورد را با هم بررسی خواهیم کرد:

گل مژه

گل مژه آسیبی است که به شکل التهاب های قرمز رنگ روی پلک نمایان می‌شود که دلیل اصلی آن بروز عفونت در غدد میبومین یا حتی ریشه مژه‌ها است.

این توده‌های قرمز رنگ معمولا با درد همراه بوده و بسیار آزاردهنده هستند. گل مژه ممکن است در لبه بیرونی یا درونی پلک ایجاد شود که در اغلب موارد گل مژه به سمت پوست پلک و در لبه بیرونی ایجاد می‌شود.

شالازیون

شالازیون بیماری است که به صورت یک توده ایجاد می­‌شود. شالازیون برخلاف گل مژه، اصلا عفونی نیست و در اثر انسداد غدد میبومین در لبه های پلک ایجاد می‌شود.

اگرچه این توده‌ها عفونی نیستند؛ اما بروز عفونت در این توده‌ها دور از انتظار نیست و در صورتی که مراقبت‌های لازم انجام نشود، احتمال بروز عفونت بسیار است. از نشانه‌های عفونی شدن شالازیون، می‌توان به دردناک شدن و تغییر رنگ توده به سمت قرمز رنگ اشاره کرد.

خشکی چشم

اختلال در بخش چربی اشک، باعث ریزش غیر طبیعی اشک یا حتی ایجاد خشکی چشم می‌شود.

نداشتن اشک به اندازه کافی می‌تواند باعث ایجاد عفونت در قرنیه چشم شود. به این صورت که توده‌های موجود روی پلک و یا حتی مژه‌ها، اگر تماسی با قرنیه چشم داشته باشند بروز عفونت قرنیه حتمی است؛ زیرا قرنیه بسیار حساس است.

ممکن است پس از ابتلا به این بیماری، غدد چربی پلک‌ها نیز آلوده و مسدود شوند که این امر می‌تواند باعث ایجاد عفونت زیر پلک‌های بیماران شود. عفونت چشمی اگر درمان نشود، می‌تواند باعث آسیب دائمی چشم و کاهش بینایی شود. ایجاد زخم زیر پلک‌ها هم می‌تواند سطح صاف و ظریف چشم را خراشیده کرده و باعث ایجاد زخم در قرنیه‌ی چشم شود.

پیشگیری از بلفاریت

التهاب چشمی بسیار ناخوشایند و دردناک است. متأسفانه این بیماری همواره قابل پیشگیری نیست؛ اما شما می‌توانید با انجام یک‌سری کارها، شانس ابتلا به آن را کاهش دهید. حتماً صورت خود را به‌طور منظم بشویید و سعی کنید پیش از خوابیدن، آرایش چشمان خود را پاک کنید. از دست زدن به چشم‌ها با دستان آلوده و همچنین مالیدن پلک‌ها خودداری کنید؛ زیرا باعث گسترس بیماری در چشمان شما خواهد شد. اگر در نواحی پلک خود احساس درد دارید یا نواحی پلک‌های شما قرمز بوده و ترشح بیش از حد دارد، حتماً به چشم پزشک مراجعه کرده و چشمان خود را کنترل و بررسی کنید. شوره‌ی مژه‌ها را جدی بگیرید؛ چراکه کنترل کردن شوره‌ی مژه‌ها به کاهش خطر ابتلا به بلفاریت کمک می‌کند. اگر مژه‌های شما بیش از حد شوره می‌زند، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا شامپوی شستشوی چشم مخصوص به شما معرفی کند.