سکته مغزی چیست؟ علائم، درمان و هر آنچه که باید بدانید

سکته مغزی، یکی از علل اصلی مرگ و میر در جهان است و در صورت وقوع، می‌تواند ناتوان کننده و حتی کشنده باشد.

سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز مسدود شود. سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است؛ زیرا خون حامل اکسیژن است و سلول‌های مغز بدون آن در عرض چند دقیقه خواهند مرد.

سکته مغزی در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ اما خطر سکته با افزایش سن افزایش می‌یابد.

نمی‌توان از هر سکته‌ای پیشگیری کرد؛ اقدامات زیادی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر انجام دهید.

مهم است که علائم سکته مغزی را بشناسید و اگر فکر می‌کنید کسی دچار سکته شده است، با اورژانس ۱۱۵ برای مراقبت‌های پزشکی تماس بگیرید. دریافت سریع درمان ممکن است از مرگ یا ناتوانی جلوگیری کند.

در این مطلب با سکته مغزی، علائم، علل وقوع و درمان و پیشگیری آن آشنا می‌شویم. با مجله دانستنی کیمازی مگ همراه باشید.

علائم و نشانه‌های سکته مغزی

دانستن علائم و نشانه‌های سکته مغزی می‌تواند به نجات جان افراد کمک کند. نوع و شدت علائم سکته مغزی به ناحیه‌ای از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته است بستگی دارد.

علائم و نشانه‌های سکته مغزی می‌توانند بین مردان و زنان متفاوت باشد و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• بی‌حسی ناگهانی، ضعف یا ناتوانی در حرکت دادن صورت، بازو یا پا (به ویژه در یک طرف بدن)
• گیجی
• مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار
• مشکل در دیدن (یک یا هر دو چشم)
• سرگیجه، مشکل در راه رفتن، از دست دادن تعادل یا هماهنگی
• سردرد ناگهانی و شدید

مخفف FAST می‌تواند به شما کمک کند که علائم و نشانه‌های سکته مغزی را به خاطر بسپارید.

Face drooping یا افتادگی صورت: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا لبخند ناهموار است؟

Arm weakness یا ضعف بازو: از فرد بخواهید هر دو دست خود را بالا بیاورد. آیا یک دست او به سمت پایین حرکت می‌کند؟

Speech difficulty یا مشکل گفتار: آیا گفتار او نامفهوم است یا درک آن سخت است؟ از فرد بخواهید جمله ساده‌ای مانند «آسمان آبی است» را تکرار کند. آیا جمله به درستی تکرار شده است؟

Time to call 911 یا زمان تماس با ۱۱۵ است: اگر فردی هر یک از این علائم را نشان داد، حتی اگر علائم برطرف شد، با ۱۱۵ تماس بگیرید. زمان را بررسی کنید تا بتوانید به تیم اورژانس بگویید اولین‌بار چه زمانی علائم شروع شده است.

افرادی که سکته مغزی را تجربه می‌کنند، اگر یکی از اطرافیان آن‌ها علائم را تشخیص دهد و فوراً با ۱۱۵ تماس بگیرد، بهترین شانس زنده ماندن را دارند و ممکن است بعدها ناتوانی کم‌تری داشته باشند.

علل و عوامل خطر سکته مغزی

دو نوع اصلی سکته مغزی وجود دارد که علل مختلفی دارند:

سکته مغزی ایسکمیک: این سکته در اثر لخته شدن خون ایجاد می‌شود.

سکته‌های هموراژیک: این سکته در اثر خون‌ریزی در داخل یا اطراف مغز ایجاد می‌شود.

سکته‌های ایسکمیک حدود ۸۷ درصد از سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهند. آن‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که یک لخته خون وجود داشته باشد که جریان خون را به بخشی از مغز مسدود می‌کند. دو راه برای وقوع چنین اتفاقی وجود دارد:

نخست، یک لخته می‌تواند در رگ خونی گردن یا مغز که توسط تجمع پلاک تنگ شده است، تشکیل شود. پلاک، ترکیبی از چربی، کلسترول و سایر موادی است که در پوشش داخلی دیواره سرخرگ‌ها تجمع می‌یابند. ایجاد پلاک با نام آترواسکلروز یا سخت شدن شریان‌ها شناخته می‌شود.

دوم، لخته می‌تواند از قلب ایجاد شود یا از یک رگ خونی در جای دیگر بدن جدا شود و به مغز برود و در یکی از رگ‌های خونی کوچک مغز گیر کند. به این اتفاق آمبولی می‌گویند.

سکته هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی ضعیف در مغز پاره شود و به بافت مغز اطراف خون‌ریزی کند. این اتفاق، فشار بیش از حدی به سلول‌های خونی در بافت اطراف وارد می‌کند و جریان خون آن‌ها را قطع می‌کند و باعث آسیب می‌شود.

آنوریسم (یک نقطه ضعیف در دیواره رگ خونی که دچار بیرون‌زدگی می‌شود) همان‌طور که می‌تواند باعث ناهنجاری شریانی وریدی شود، می‌تواند منجر به سکته هموراژیک نیز شود.

حدود ۱۳ درصد از سکته‌های مغزی، سکته‌های هموراژیک هستند.

تعدادی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهند. عوامل خطر عمومی سکته مغزی شامل موارد زیر است:

• سن بالا (به خصوص ۵۵ سال یا بیشتر)
• سیاهپوست آمریکایی بودن
• مرد بودن
• عدم فعالیت بدنی
• مصرف زیاد الکل
• سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
• استفاده از دارو‌های محرک تفریحی (مانند کوکائین یا آمفتامین‌ها)
• اضافه وزن یا چاق بودن
• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• دیابت
• آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
• بیماری قلب و عروقی
• کووید ۱۹
• سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی یا حمله قلبی

همچنین عوامل خطر خاصی برای سکته مغزی هموراژیک وجود دارد که عبارتند از:

• فشار خون بالای کنترل نشده
• استفاده بیش از حد از دارو‌های ضد انعقاد (رقیق‌کننده‌های خون)
• تروما (مانند تصادف یا سقوط)
• آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی (رسوب پروتئین در دیواره عروق خونی)
• سکته مغزی ایسکمیک (داشتن یک مورد از علائم سکته ایسکمیک می‌تواند منجر به سکته مغزی هموراژیک شود)

سکته مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تیم پزشکی اورژانس شما سکته مغزی را بر اساس عوامل متعددی از جمله علائم، سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تشخیصی، شناسایی می‌کنند.

آزمایش‌های مغز و قلب زیر ممکن است برای کمک به تشخیص سکته استفاده شوند:

توموگرافی کامپیوتری یا CT اسکن: سی‌تی اسکن مغز، از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری از مغز شما استفاده می‌کند.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI: ام‌آرآی مغز، از آهن‌ربا و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از مغز شما استفاده می‌کند.

سونوگرافی کاروتید یا آنژیوگرافی کاروتید: این‌ آزمایش‌ها، داخل شریان‌هایی را نشان می‌دهند که خون را به مغز می‌رسانند.

اکوکاردیوگرام: این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از قلب شما استفاده می‌کند و ممکن است منبع لخته‌های خونی را که از قلب به مغز شما رسیده است، شناسایی کند.

سی‌تی اسکن مغز یا MRI ممکن است برای شناسایی سکته ایسکمیک (ناشی از لخته شدن) یا هموراژیک (ناشی از خون‌ریزی) استفاده شوند و انجام آن‌ها برای درمان سکته مغزی ضروری است.

آزمایش خون نیز ممکن است برای شناسایی سکته مفید باشد و می‌تواند سرعت لخته شدن خون را بررسی کند.

پیش آگهی سکته مغزی

سکته مغزی می‌تواند منجر به پیامد‌هایی از بهبودی کامل (بدون هیچ گونه ناتوانی پایدار) گرفته تا مرگ شود.

پس از درمان و نظارت اورژانسی، مراقبت از سکته مغزی شما بر کمک به بهبود عملکرد تا حد امکان متمرکز خواهد شد.

اگر به دلیل سکته مغزی خود ناتوانی مداومی را تجربه می‌کنید، عملکرد‌هایی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند به سمتی از مغز شما بستگی دارند که در آن سکته مغزی رخ داده است.

سکته مغزی در سمت راست مغز، تمایل دارد بر حرکت و احساس در سمت چپ بدن تأثیر بگذارد. سکته مغزی در سمت چپ مغز، تمایل دارد سمت راست بدن را تحت تأثیر قرار دهد و همچنین ممکن است بر گفتار و زبان تأثیر بگذارد.

اکثر افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند وارد یک برنامه توان‌بخشی می‌شوند که ممکن است قبل از ترک بیمارستان شروع شود. برنامه درمانی شما، سلامت کلی، درجه ناتوانی ناشی از سکته مغزی، اولویت‌های بهبودی و سبک زندگی و سیستم پشتیبانی را در نظر می‌گیرد.

مدت زمان سکته مغزی

هنگامی که شما دچار سکته می‌شوید، سلول‌های مغز در ناحیه آسیب دیده در عرض چند دقیقه پس از از دست دادن اکسیژن شروع به مردن می‌کنند.

بسیاری از گزینه‌های درمانی، زمانی مؤثرتر هستند که در اسرع وقت پس از شروع سکته مغزی داده شوند. به همین دلیل مهم است که فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی اورژانسی باشید و توجه داشته باشید که علائم سکته مغزی در چه زمانی شروع شده است.

مدت زمان استانداردی برای سکته مغزی وجود ندارد. بدون درمان، جریان خون به مغز شما ممکن است برای یک دوره زمانی متغیر، شاید به طور نامحدود مسدود شود.

درمان و گزینه‌های دارویی برای سکته مغزی

درمان سکته مغزی به نوع سکته مغزی بستگی دارد.

درمان اصلی برای سکته مغزی ایسکمیک، آلتپلاز یا tPA است که یک داروی ترومبولیتیک یا لخته شکن است. این دارو می‌تواند به سرعت لخته‌های خونی را که مانع رسیدن جریان خون به مغز می‌شوند، از بین ببرد یا حل کند. مصرف این دارو باید ظرف چند ساعت پس از اولین بروز علائم سکته شروع شود.

برای سکته مغزی ایسکمیک، پزشکان ممکن است یک روش مبتنی بر کاتتر درون عروقی را نیز انجام دهند. در این روش، یک لوله طولانی و باریک از طریق یک رگ خونی به سمت مغز شما فشار داده می‌شود تا یک لخته خون بزرگ از بین برود.

درمان سکته مغزی هموراژیک شامل کنترل فشار خون و توقف هرگونه دارویی است که می‌تواند خون‌ریزی را افزایش دهد. داروهایی مانند وارفارین و آسپرین از جمله آن‌ها هستند. همچنین ممکن است برای جلوگیری از خون‌ریزی مداوم، یک انتقال خون با فاکتور‌های انعقاد خون دریافت کنید.

علاوه بر این، سکته مغزی هموراژیک ممکن است به یک روش اندوواسکولار (که از طریق رگ خونی قابل دسترسی است) یا جراحی برای کمک به توقف و جلوگیری از خونریزی بیشتر نیاز داشته باشد.

پیشگیری از سکته مغزی

مدیریت عوامل خطر مبتنی بر سبک زندگی ممکن است به پیشگیری از سکته کمک کند. علاوه بر این، اگر در معرض خطر بالای سکته مغزی ایسکمیک هستید، ممکن است دارو‌های خاصی برای کاهش خطر برای شما تجویز شود.

اقدامات پیشگیری از سکته مغزی مبتنی بر سبک زندگی شامل موارد زیر است:

• خوردن میوه و سبزیجات زیاد
• کاهش چربی‌های اشباع شده در رژیم غذایی
• عدم استفاده از تنباکو یا سیگار کشیدن
• نوشیدن الکل در حد اعتدال (یا اصلاً)
• عدم استفاده از دارو‌های محرک تفریحی
• حفظ وزن سالم
• ورزش کافی
• کنترل فشار خون
• مدیریت دیابت
• درمان آپنه خواب

اگر قبلاً یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) که به عنوان سکته مغزی کوتاه یا سکته مغزی ایسکمیک نیز شناخته می‌شود را تجربه کرده‌اید، ممکن است پزشک دارو‌های خاصی را برای کاهش خطر سکته مغزی توصیه کند، مانند:

دارو‌های ضد پلاکت: این دارو‌ها میزان چسبندگی خون شما را کاهش می‌دهند. داروهای ضد پلاکت شامل آسپرین، دی پیریدامول و پلاویکس (کلوپیدوگرل) می‌شود.

دارو‌های ضد انعقاد: این دارو‌ها لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. هپارین و وارفارین، همراه با دارو‌های جدیدتر مانند پاراداکسا (دابیگاتران)، زارلتو (ریواروکسابان)، الیکوییز (اپیکسابان) و ساوایسا (ادوکسابان) از این دست داروها هستند.

عوارض سکته مغزی

سکته مغزی ممکن است باعث ایجاد ناتوانی موقت یا دائمی شود.

عوارض سکته مغزی بستگی به این دارد که چه قسمتی از مغز تحت تأثیر سکته قرار گرفته است و چه مدت آن ناحیه از مغز از اکسیژن محروم بوده است.

عوارض شایع سکته مغزی عبارتند از:

• فلج یا از دست دادن توانایی حرکت عضلات
• از دست دادن حافظه یا مشکلات شناختی
• مشکل در صحبت کردن یا بلعیدن
• درد یا بی‌حسی
• مشکل عاطفی یا از دست دادن انگیزه

با گذشت زمان، اکثر افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، بخشی از عملکردی را که از دست داده بودند، بازیابی می‌کنند.

برنامه‌های توان‌بخشی سکته مغزی می‌توانند کمک‌ کننده باشند؛ اما باید بدانید که این برنامه‌ها آسیب مغزی ناشی از سکته را درمان یا معکوس نمی‌کنند. در عوض، هدف از توان‌بخشی سکته مغزی، کمک به بازماندگان سکته مغزی است که تا حد امکان مستقل زندگی کنند و در عین حال با محدودیت‌های جدید سازگار شوند.

بازماندگان سکته ممکن است به درمان‌های زیر نیاز داشته باشند:

• گفتار درمانی
• فیزیوتراپی و تمرینات قدرتی
• کاردرمانی (بازآموزی مهارت‌های مورد نیاز برای زندگی روزمره)
• مشاوره یا درمان روان‌شناختی
• مددکاری اجتماعی یا مدیریت پرونده

آفازی پس از سکته مغزی

آفازی وضعیتی است که با از دست دادن ناگهانی توانایی برقراری ارتباط مشخص می‌شود و یکی از عوارض شایع سکته مغزی است. طبق گزارش انجمن ملی آفازی، تقریباً ۱ میلیون نفر در ایالات متحده مبتلا به آفازی هستند و هر سال نزدیک به ۱۸۰ هزار مورد جدید وجود دارد.

انواع مختلفی از آفازی وجود دارد. علائم آفازی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• صحبت کردن با جملات کوتاه یا ناقص
• صحبت کردن به روشی که هیچ معنایی ندارد یا گفتن کلمات غیرقابل تشخیص
• جایگزینی یک کلمه یا صدا به جای کلمه دیگر
• درک نکردن آنچه دیگران می‌گویند
• نوشتن کلمات یا جملاتی که هیچ معنایی ندارند

بی‌خوابی بعد از سکته مغزی

خواب برای سلامت عمومی و رفاه و همچنین برای یادگیری مهم است. برای بازماندگان سکته مغزی که تلاش می‌کنند مهارت‌های اولیه را دوباره یاد بگیرند، استراحت کافی حتی مهم‌تر است. این بخشی کلیدی در روند بهبودی سکته مغزی است.

اما خواب خوب اغلب می‌تواند برای افرادی که سکته کرده‌اند گریزان باشد. مطالعه‌ای که در می ‌۲۰۱۸ منتشر شد شواهدی را نشان داد که بی‌خوابی ممکن است یک عارضه جانبی طولانی مدت برای بازماندگان سکته مغزی باشد. این موضوع نشان می‌دهد که درمان بی‌خوابی ممکن است بخش مهمی از توان‌بخشی پس از سکته مغزی باشد.

به گفته کارشناسان، این پژوهش، اهمیت گنجاندن درمان اختلالات خواب مانند بی‌خوابی را در اقدامات توان‌بخشی سکته مغزی نشان می‌دهد و این کاری است که پزشکان معمولاً انجام نمی‌دهند.

پژوهش و آمار: سکته مغزی چقدر شایع است؟

هر ساله بیش از ۷۹۵ هزار نفر در ایالات متحده دچار سکته مغزی می‌شوند. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود ۶۱۰ هزار مورد از این موارد، برای اولین‌بار سکته مغزی کرده‌اند.

در ایالات متحده، یک نفر در هر ۴۰ ثانیه یک سکته مغزی می‌کند و یک نفر به‌طور متوسط هر چهار دقیقه بر اثر سکته می‌میرد. سکته مغزی پنجمین علت کلی مرگ و میر است.

بیش از نیمی از بازماندگان سکته مغزی که ۶۵ ساله و بالاتر هستند، دچار اختلال حرکتی طولانی مدت خواهند شد.

افراد مسن بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند؛ اما حدود یک سوم افرادی که به دلیل سکته مغزی در بیمارستان بستری می‌شوند، کم‌تر از ۶۵ سال سن دارند.

شرایط مرتبط با سکته مغزی

حمله ایسکمیک گذرا (TIA)، رویدادی است که به عنوان سکته کوچک شناخته می‌شود و می‌تواند نتیجه انسداد موقت ناشی از لخته شدن خون در مغز باشد. این حمله چند دقیقه طول می‌کشد و هیچ آسیب دائمی ایجاد نمی‌کند.

TIA می‌تواند علامت هشدار‌ دهنده سکته مغزی در آینده باشد. بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط CDC، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افرادی که TIA را تجربه می‌کنند، طی سه ماه آینده دچار سکته مغزی شدید خواهند شد.

TIA نیز مانند یک سکته مغزی بزرگ، یک اورژانس پزشکی است. نمی‌توان فهمید که آیا دچار TIA شده‌اید یا سکته مغزی شدید را تجربه کرده‌اید.

بیش از یک سوم افرادی که TIA دارند، در صورت عدم درمان، ظرف یک سال دچار سکته مغزی شدید خواهند شد.

سکته مغزی ایسکمیک ناشی از لخته‌های خونی است که در رگ‌های خونی که اکسیژن و مواد مغذی مغز شما را تأمین می‌کنند تشکیل می‌شوند یا به آن‌ها ‌می‌روند. لخته‌ها همچنین می‌توانند جریان خون را به سایر نواحی بدن شما مسدود کنند و باعث ایجاد شرایط زیر شوند:

• حمله قلبی
• آمبولی ریه (ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد)
• ترومبوز ورید عمقی (اغلب بازو‌ها یا پا‌ها را درگیر می‌کند)