فهرست...
ریفلاکس یک بیماری گوارشی است که بر روی دریچه بین مری و معده تاثیر می‌گذارد. این دریچه، دریچه انتهایی مری نام دارد.
عبارت ریفلاکس به بازگشت اسید و محتویات معده به مری اشاره دارد. در حالت نرمال هنگامی که شما غذا می‌خورید، دریچه انتهایی مری شما اجازه عبور مواد غذایی از مری به معده را می‌دهد و سپس بسته می‌شود تا از بازگشت مواد عذایی و اسید معده به مری جلوگیری کند. ریفلاکس هنگامی رخ می‌دهد که دریچه انتهایی مری در زمانی که باید بسته باشد، شل شود و وظیفه‌ی خود را به درستی انجام ندهد.
عوامل خطر ایجاد ریفلاکس چیست؟
بیش از 60 میلیون از افراد بالغ آمریکا در ماه حداقل یک‌بار احساس سوزش سر دل (از علائم ریفلاکس) را دارند، و بیش از 15 میلیون از افراد بالغ آمریکا هر روز احساس سوزش سر دل دارند که بخش زیادی از زنان حامله در این دسته قرار می‌گیرند. مطالعه‌های جدید نشان داده‌اند که شیوع ریفلاکس در اطفال بیش از آن چیزی است که پزشکان در گذشته تصور می‌کردند. ریفلاکس می‌تواند سبب ایجاد استفراغ شود و سرفه فرد را تشدید کند.
یکی از علت‌هایی که می‌تواند رخ دادن ریفلاکس را تسهیل کند، فتق هیاتال است که در آن دریچه انتهایی مری و قسمت فوقانی معده بالاتر از سطح دیافراگم (دیافراگم عضله‌ای است که حفره شکم را از فضای قفسه سینه جدا می‌کند) قرار می‌گیرد و وارد فضای قفسه سینه می‌شود که به دنبال آن تضعیف دریچه انتهایی مری رخ می‌دهد و احتمال رخ دادن ریفلاکس بالا می‌رود. تعداد زیادی از افرادی که فتق هیاتال دارند، از سوزش سر دل و ریفلاکس رنج نمی‌برند، اما فتق هیاتال اجازه می‌دهد که محتویات معده راحت‌تر به داخل مری برگردد.
سرفه شدید، استفراغ شدید، زور زدن و یا فشار فیزیکی شدید می‌تواند منجربه بالا رفتن فشار داخل شکمی شود و به دنبال آن فتق هیاتال رخ دهد. بسیاری از افراد در سن بالاتر از 50 سال به میزان کمی دچار فتق هیاتال می‌شوند. اگرچه فتق هیاتال به طور معمول در میان‌سالی بیشتر رخ می‌دهد، اما امکان رخ دادن آن در همه سنین وجود دارد.
فتق هیاتال به طور معمول و در صورت کوچک بود نیاز به درمان ندارد، اما اگر شدید باشد و احتمال پیچ خوردن آن و قطع جریان خون قسمتی از معده که دچار فتق شده است، وجود داشته باشد، درمان آن ضروری است. هم‌چنین اگر فرد دچار ریفلاکس شدید باشد و یا از التهاب مری رنج ببرد، درمان فتق هیاتال ضروری است. درمان فتق هیاتال به صورت جراحی انجام می‌شود و طی آن معده و دریچه انتهایی مری پایین آورده می‌شود.
علل متعدد دیگری نیز وجود دارد که از عوامل خطر ایجاد کننده ریفلاکس هستند:
- اضافه وزن و چاقی
- حاملگی
- تاخیر در تخلیه معده (گاستروپارزی)
- بیماری‌های بافت پیوندی، مانند آرتریت روماتوئید؛ اسکلوردرما یا لوپوس
هم‌چنین برخی عادت‌ها و رژیم‌های غذایی می‌توانند تسهیل کننده رخ دادن ریفلاکس باشند:
- سیگار کشیدن
- برخی مواد غذایی و نوشیدنی‌های خاص مانند شکلات، غذاهای چرب، قهوه و مشروبات الکلی
- وعده غذایی حجیم
- دراز کشیدن پس از خوردن غذا
- برخی داروهای خاص مانند آسپرین
علائم ریفلاکس
شایع‌ترین علامت ریفلاکس، سوزش سر دل است. این حس به صورت سوزش در قفسه سینه در ناحیه‌ای در حدود پشت استخوان جناق تجربه می‌شود که می‌تواند بالاتر و تا گردن هم برود. بسیاری از افراد چنین بیان می‌کنند که احساس می‌شود غذا در حال برگشت از معده به داخل مری و به سمت دهان است.
سوزش سر دل، حس فشار یا درد (البته در تجربه هر دردی در ناحیه قفسه سینه، پیش از هر چیزی و با توجه به اهمیت حیاتی قلب، باید به بیماری‌های قلبی و عروفی توجه کرد و ابتدا احتمال رخ دادن بیماری‌های قلبی و عروقی را مورد بررسی قرار داد) می‌تواند تا 2 ساعت نیز طول بکشد و معمولاً با غذا خوردن بدتر می‌شود.
علاوه بر درد و سوزش سر دل، برخی علائم دیگر نیز ممکن است تجربه شود:
- تهوع
- استفراغ
- بلع سخت
- تنفس سخت
- بوی بد دهان
- حس وجود توده در گلو
- پوسیدگی دندان‌ها
ریفلاکس هم‌چنین می‌تواند سرفه را بدتر کند، علائم آسم را تشدید کند، در هنگام خواب فرد را آزار دهد و سبب تحریک و التهاب حنجره شود.
درمان دارویی ریفلاکس
درمان ریفلاکس به این منظور انجام می‌شود که میزان ریفلاکس و آسیبی که مری به دنبال بازگشت اسید و مواد غذایی از معده می‌بیند را کاهش دهد. پزشک ممکن است با توجه به شرایط هر بیمار و علت‌های رخ دادن ریفلاکس در هر بیمار، درمان‌های مختلفی را تجویز کند.
- آنتی‌اسیدها: این داروها به خنثی نمودن اسید معده و مری (که به دنبال ریفلاکس وارد مری شده است) کمک می‌کنند احساس سوزش سر دل را تسکین می‌دهند. بسیاری از افراد که بدون نسخه پزشک و خودسرانه اقدام به مصرف آنتی‌اسیدها می‌کنند، بهبود علائم چندانی را حس نمی‌کنند. استفاده طولانی مدت از آنتی اسیدها می‌تواند با عوارضی از جمله اسهال و یبوست همراه باشد. در صورت نیاز به استفاده طولانی مدت از آنتی‌اسیدها، این اقدام باید با مشورت و دستور پزشک انجام شود.
- H2 بلاکرها: در موارد ریفلاکس و احساس سوزش سر دل طولانی مدت، ممکن است پزشک داروهایی را تجویز کند که به کاهش ترشح اسید در معده کمک می‌کنند. H2 بلاکرها از این دسته داروها هستند و از جمله آن‌ها می‌توان به سایمیتیدین، فاموتیدین و نیزاتیدین اشاره کرد.
- PPIها (مهارکننده‌های پمپ پروتون): این داروها پمپ پروتونی را که فعالیت آن برای ساخت اسید معده مورد نیاز است، مهار می‌کنند. از جمله این داروها می‌توان به امپرازول، لانزوپرازول، اس‌امپرازول (که به صورت ساشه موجود است و برای درمان ریفلاکس اطفال تجویز می‌شود) و پنتوپرازول اشاره کرد.
- پروکینتیک‌ها: در برخی موارد خاص، این داروها تجویز می‌شوند تا به تخلیه سریع‌تر معده کمک کنند. این داروها هم‌چنین می‌تواندد علائمی چون تهوع، استفراغ و نفخ را بهبود ببخشند. از جمله این داروها می‌توان به متوکلوپرامید و دمپریدون اشاره کرد.
اصلاح سبک زندگی
برخی توصیه‌ها در زمینه اصلاح سبک زندگی وجود دارد که پزشکان در بیماران مبتلا به ریفلاکس، آن‌ها را توصیه می‌کنند.
- عدم مصرف موارد غذایی و نوشیدنی‌های زمینه‌ساز ریفلاکس: از خوردن مواد غذایی که سبب شل شدن دریچه انتهایی مری می‌شود، مانند شکلات، غذاهای چرب، کافیئن و مشروبات الکلی، خودداری کنید. هم‌چنین بهتر است از مصرف مواد غذایی که سبب تحریک مخاط مری آسیب‌دیده می‌شوند، مانند فلفل و غذاهای تند، خودداری کرد.
- حجم وعده‌های غذایی را کوچک‌تر کنید: مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. هم‌چنین حداقل 2 تا 3 ساعت قبل از خوابیدن، شام خود را میل کنید، تا معده شما قبل از خواب تقریباً خالی شده باشد.
- به آرامی غذا بخورید: در هنگام میل کردن هر وعده غذایی، آرامش داشته باشید و عجله نکنید.
- غذای خود را کاملاً بجوید: وقتی غذای خود را کاملاً می‌جواید به معده خود در هضم مواد عذایی خورده شده کمک می‌کنید.
- سیگار نکشید: مصرف سیگار باعث تضعیف دریچه انتهایی مری می‌شود و ترک مصرف سیگار اهمیت بالایی در درمان ریفلاکس و بهبود علائم آن دارد.
- سر خود را بالا نگه دارید: در هنگام خوابیدن سر خود را در وضعیتی بالاتر از سطح بدن قرار دهید و سعی کنید محل خوابیدن شما شیب ملایمی داشته باشد که در نتیجه آن احتمال بازگشت غذا از معده به مری کاهش پیدا کند.
- اضافه وزن نداشته باشید: اضافه وزن و چاقی علائم ریفلاکس را بدتر می‌کند. بسیاری از افراد مبتلا به ریفلاکس که اضافه وزن داشتند، پس از کاهش وزن با بهبود علائم ریفلاکس نیز روبه‌رو شدند.
ریفلاکس شدید
اگر به ریفلاکس شدید مبتلا شدید و یا علائم شما با درمان بهبود پیدا نمی‌کند، ممکن است برای تشخیص بهتر به چند روش تشخیصی نیاز پیدا کنید که پزشک انجام آن‌ها را به شما توصیه کند.
- آندوسکوپی: در این روش پزشک با استفاده از یک لوله که در انتهای آن چراغ و دروبین نصب شده است و تصاویر را به مانیتور ارسال می‌کند، به مشاهده سطح مری شما می‌پردازد و التهاب مخاط مری یا سایر مشکل‌هایی که در سطح مری شما رخ داده باشد را مشاهده می‌کند. در این روش هم‌چنین پزشک می‌تواند از سطح مری شما نمونه بافتی تهیه کند.
- سری دستگاه گوارش فوقانی: یکی از اولین روش‌های تشخیصی که ممکن است پزشک شما انجام آن را توصیح کند، این روش است. در این روش با استفاده از اشعه ایکس به بررسی دستگاه گوارش فوقانی می‌پردازند.
- مانومتری: در این روش فشار مری و قدرت عضلانی مری (به طور خاص دریچه انتهایی مری) اندازه‌گیری می‌شود.
- بررسی pH: اگر تشخیص ریفلاکس در یک بیمار خاص راحت نباشد، پزشک ممکن است استفاده از این روش تشخیصی را توصیه کند. در این روش سطح اسید مری در زمان‌های خاص (خوردن غذا، فعالیت و خوابیدن) اندازه‌گیری می‌شود و بر اساس اطلاعات به دست آمده می‌توان با اطمینان بیشتری تشخیص ریفلاکس را قطعی کرد یا کنار گذاشت.
جراحی در ریفلاکس شدید
اگر برای بهبود علائم ریفلاکس به مصرف میزان بالایی از PPIها نیاز داشته باشید، حتی با وجود مصرف دارو هم‌چنان علائم ریفلاکس را دارید و یا فتق هیاتال دارید، ممکن است نیازمند عمل جراحی ریفلاکس باشید.
- فوندوپلیکاسیون: در این جراحی، پزشک قسمت فوقانی معده شما را بالا آورده و به دور قسمت انتهایی مری می‌پیچد و در نتیجه آن فشار در قسمت تحتانی مری افزایش پیدا می‌کند تا مانع از بازگشت محتویات معده به مری شود. این عمل جراحی از طریق لاپاراسکوپی یا به روش عمل جراحی باز قابل انجام است.
- فوندوپلیکاسیون از طریق دهان بدون برش: در این روش با استفاده از آندوسکوپ وارد مری و معده می‌شوند و عمل فوندوپلیکاسیون را با استفاده از آندوسکوپ انجام می‌دهند بدون این‌که برشی بر روی سطح شکم ایجاد شود.
- استرتا: در این روش پزشک یک لوله کوچک را وارد مری شما می‌کند و با استفاده از گرمای امواج رادیویی با فرکانس پایین، به بهبود عملکرد دریچه انتهایی مری کمک می‌کند.
- لینکس: در این عمل پزشک حلقه‌ای با مهره‌های مغناطیسی از جنس تیتانیوم را به دور محل اتصال مری به معده می‌پیچد. جاذبه مغناطیسی مهره‌های حلقه به اندازه کافی سست است که اجازه می‌دهد مواد غذایی از مری به معده منتقل شوند و این جاذبه مغناطیسی به اندازه‌ای نیز محکم است که از ریفلاکس جلوگیری می‌کند.
عوارض ریفلاکس
گاهی ریفلاکس عوارض جدی‌ای را به دنبال دارد.
- زخم مری: اسید معده‌ای که به دنبال ریفلاکس وارد مری می‌شود، می‌تواند سبب ایجاد زخم مری شود. زخم مری می‌تواند سبب ایجاد درد شود، دچار خون‌ریزی شود و بلع مواد غذایی را سخت کند.
- تنگی مری: اسید معده‌ای که به دنبال ریفلاکس وارد مری می‌شود، هم‌چنین می‌تواند به مخاط مری شما آسیب وارد کند و سبب ایجاد اسکار شود. با ادامه پیدا کردن ریفلاکس، تشکیل اسکار نیز ادامه پیدا می‌کند و با روی هم قرار گرفتن لایه‌های اسکار، مجرای مری تنگ می‌شود.
- مری بارت: ورود اسید معده با مری، سلول‌های سطحی بافت مری را تغییر می‌دهد و وضعیتی را ایجاد می‌کند که تحت عنوان مری بارت شناخته می‌شود که با احتمال بالایی برای تبدیل شدن به سرطان مری همراه است.
پیش‌آگهی ریفلاکس
اگرچه ریفلاکس می‌تواند در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کند، اما در صورت تشخیص و درمان صحیح، با بهبود علائم همراه است و به ندرت تهدیدکننده حیات است.
