فهرست...
بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که از جذب مناسب مواد مغذی و هضم گلوتن جلوگیری می‌کند.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی بنیاد سلیاک، زمانی که افراد مبتلا به بیماری سلیاک در معرض گلوتن (یک پروتئین اتصال‌دهنده رایج در غلات و همچنین در محصولات آرایشی) قرار می‌گیرند، سیستم ایمنی بدن دچار اختلال می‌شود و به دیواره‌های روده کوچک که مسئول جذب مواد مغذی از غذا است، حمله می‌کند. افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای روده کوچک متورم و تحریک شده هستند که می‌تواند در این جذب اختلال ایجاد کند و منجر به کمبود مواد مغذی شود.
برای مدیریت علائم بیماری سلیاک، باید از قرار گرفتن در معرض گلوتن خودداری کرد.
علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک
علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک در هر فرد بسیار متفاوت است. در واقع، برخی از افراد مبتلا به این بیماری بدون علامت هستند. به‌طور کلی، این بیماری برخی علائم رایج را ایجاد می‌کند که بهتر است با آن‌ها آشنا شوید.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مؤسسه ملی دیابت و بیماری گوارشی و کلیوی (NIDDK)، مشکلات گوارشی در هر فردی که به بیماری سلیاک مبتلا است ممکن است رخ دهند؛ اما ممکن است این مشکلات در کودکان مبتلا به این بیماری بیشتر از بزرگسالان دیده شوند. در ادامه برخی از علائم گوارشی که ممکن است فرد مبتلا به بیماری سلیاک تجربه کند، آورده شده‌اند:
- درد شکم، نفخ یا گاز
- اسهال مزمن (ممکن است برای چند هفته ثابت باشد، یا برطرف و ظاهر شود)
- یبوست
- مدفوع رنگ پریده، بدبو یا روغنی
- تهوع و استفراغ
- کاهش وزن بی‌دلیل
از طرف دیگر، بیماری سلیاک می‌تواند در سایر قسمت‌های بدن نیز مشکلاتی ایجاد کند. و برخی از این علائم در بزرگسالان بیشتر از کودکان دیده می‌شوند.
علائم غیر گوارشی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کم خونی
- خستگی (خستگی شدید که با خواب از بین نمی‌رود)
- ناباروری یا سقط جنین
- دوره‌های قاعدگی از دست رفته
- افسردگی یا اضطراب
- تشنج
- آفت یا زخم داخل دهان
- درد استخوان یا مفصل
- پوکی استخوان (استخوان‌های ضعیف و متخلخل که راحت‌تر می‌شکنند)
- بثورات پوستی خارش‌دار و تاول‌دار
- ریزش مو
- گزگز یا بی‌حسی در دست یا پا
- سردرد
علل و عوامل خطر بیماری سلیاک
متأسفانه، پژوهش‌گران هنوز نتوانسته‌اند دقیقاً علت بیماری سلیاک را شناسایی کنند. با این‌حال، آن‌ها فکر می‌کنند که بیماری سلیاک با ژنتیک و عوامل محیطی ارتباط دارد.
پژوهش نشان می‌دهد که اگر یکی از اعضای خانواده (بستگان درجه یک) به بیماری سلیاک مبتلا باشد، شما نیز در معرض خطر بیشتری برای این بیماری قرار خواهید گرفت. به عنوان مثال، دانشگاه شیکاگو خاطرنشان می‌کند که اگر یکی از اقوام درجه یک فردی به بیماری سلیاک مبتلا باشد، خود آن فرد ۱ در ۲۲ شانس ابتلا به این بیماری را خواهد داشت.
در واقع، به اصطلاح «ژن سلیاک» وجود دارد. در میان افراد مبتلا به بیماری سلیاک، ۹۵ درصد دارای ژن HLA-DQ2 هستند و بیشتر بقیه ۵ درصد باقیمانده نیز دارای ژن HLA-DQ8 هستند.
به گفته وب‌سایت Family Doctor، افرادی که دارای یک اختلال ژنتیکی مانند سندرم داون یا سندرم ترنر هستند نیز بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند.
اگر اختلال خود ایمنی دیگری دارید، احتمال ابتلا به بیماری سلیاک نیز در شما بیشتر است. با توجه به اطلاعات ارائه شده از سوی بنیاد سلیاک، این شرایط عبارتند از:
- روماتیسم مفصلی
- لوپوس
- بیماری تیرویید
- سندرم شوگرن
- دیابت نوع ۱
بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تعدادی از آزمایش‌ها می‌توانند به پزشک کمک کنند تا بفهمد آیا شما به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا یک بیماری گوارشی دیگر دارید.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی بیمارستان مایو کلینیک، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق بیماری سلیاک، آزمایش‌های زیر را انجام دهد.
آزمایش خون: نمونه خون شما برای شناسایی پروتئین‌های خاصی به نام آنتی‌بادی بررسی می‌شود. تعداد برخی از آنتی‌بادی‌ها در افراد مبتلا به بیماری سلیاک افزایش می‌یابد. قبل از آزمایش خون، باید به خوردن غذا‌های حاوی گلوتن ادامه دهید. قطع گلوتن قبل از اتمام آزمایش می‌تواند تشخیص شما را به تأخیر بیندازد.
آندوسکوپی: اگر آزمایش خون نشان داد که شما ممکن است بیماری سلیاک داشته باشید، ممکن است پزشک از متخصص گوارش بخواهد که برای تأیید تشخیص شما، آندوسکوپی انجام دهد. برای انجام این آزمایش، متخصص یک لوله کوچک و انعطاف‌پذیر حاوی یک دوربین کوچک را از طریق دهان وارد سیستم گوارشی شما خواهد کرد. از طریق این لوله، پزشک بیوپسی (نمونه‌برداری) را انجام می‌دهد و یک قطعه کوچک از بافت را از دیواره روده کوچک شما خارج می‌کند. یک متخصص (معمولاً یک پاتولوژیست) این بافت را زیر میکروسکوپ مشاهده می‌کند تا ببیند که آیا روده کوچک در اثر بیماری سلیاک آسیب دیده است یا خیر.
آزمایش ژنتیکی: ممکن است پزشک شما آزمایش ژنتیکی را برای تشخیص بیماری سلیاک تجویز کند. اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای گونه خاصی از ژن‌های HLA-DQ2 یا -DQ8 هستند؛ اما بسیاری از افراد بدون بیماری سلیاک نیز این ژن‌ها را دارند؛ بنابراین بیماری سلیاک را نمی‌توان تنها با آزمایش ژنتیکی تشخیص داد.
آزمایش تراکم استخوان: اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید، احتمالاً پزشک آزمایشی را برای بررسی از دست دادن استخوان توصیه می‌کند. این ممکن است تا زمانی که یک سال از رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی نکرده باشید، رخ ندهد. این آزمایش از یک دستگاه اسکن مشابه با اشعه ایکس استفاده می‌کند. اگر اسکن از دست دادن استخوان را نشان دهد، ممکن است به مکمل‌های غذایی یا درمان‌های دیگر برای تشویق رشد استخوان نیاز داشته باشید.
طول مدت بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک بیماری مادام العمر است و چیزی نیست که افراد نتوانند از آن فرار کنند. افراد مبتلا به این بیماری باید تا آخر عمر از خوردن گلوتن خودداری کنند.
به‌طور کلی، هنگامی که افراد مبتلا به بیماری سلیاک مصرف گلوتن را متوقف کنند، علائم آن‌ها ظرف چند روز کاهش می‌یابد. روده کوچک باید در عرض چند ماه به‌طور کامل بهبود یابد، هرچند که ممکن است بهبودی کامل بدن در افراد مسن تا دو سال طول بکشد.
درمان و گزینه‌های دارویی برای بیماری سلیاک
بر اساس مطالعه‌ای که در جولای ۲۰۱۶ در مجله Nutrients منتشر شد، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن بهترین راه برای تحت کنترل نگه داشتن علائم بیماری سلیاک است.
در ابتدا، شنیدن خبر تشخیص بیماری سلیاک ممکن است سخت باشد. برای برخی، ممکن است به معنای اصلاح کامل رژیم غذایی آن‌ها باشد. یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما برای تغییر رژیم غذایی فعلی به یک رژیم غذایی بدون گلوتن کمک کند و به شما کمک کند تا همچنان به مصرف مواد مغذی و سالم ادامه دهید. متخصص تغذیه به شما آموزش می‌دهد که چگونه:
- برای شناسایی ترکیبات حاوی گلوتن از برچسب‌های مواد غذایی و محصولات استفاده کنید.
- بدانید کدام غذا‌ها به‌طور طبیعی بدون گلوتن هستند.
- منابع پنهان گلوتن را از رژیم غذایی بیابید و حذف کنید.
- انتخاب‌های غذایی سالم داشته باشید.
- برنامه‌های غذایی را برای خود طراحی کنید.
پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن، افراد مبتلا به بیماری سلیاک برای بررسی‌های دوره‌ای به پزشک مراجعه می‌کنند تا از بهبود وضعیت مطمئن شوند. به گفته Coeliac UK، بسیاری از پزشکان چهار تا شش هفته پس از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن، به بیماران خود توصیه می‌کنند تا به‌طور مکرر به مطب مراجعه کنند تا وضعیت آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
آیا مکمل‌هایی وجود دارند که برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک مفید باشند؟
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی بنیاد سلیاک، افراد مبتلا به بیماری سلیاک در معرض خطر کمبود‌های تغذیه‌ای هستند؛ زیرا این بیماری می‌تواند توانایی روده کوچک برای جذب مواد مغذی از غذا را محدود کند. پزشک می‌تواند کمبود‌های تغذیه‌ای را با یک آزمایش خون ساده مشخص کند.
با توجه به گروه عدم تحمل گلوتن، افراد مبتلا به بیماری سلیاک اغلب سطوح پایینی از موارد زیر دارند:
- کلسیم
- ویتامین B12
- فولات (اسید فولیک)
- ویتامین A
- ویتامین E
- ویتامین D
- ویتامین K
مصرف مولتی ویتامین یا مکمل‌های غذایی می‌تواند به شما کمک کند تا سطح مواد مغذی ضروری بدن خود را افزایش دهید.
به خاطر داشته باشید که برخی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و مکمل‌های گیاهی حاوی ماده‌ای به نام لسیتین هستند. لسیتین می‌تواند منبع پنهان گلوتن باشد. قبل از مصرف هر مکمل غذایی با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که حاوی گلوتن نیست.
رژیم‌های غذایی بدون گلوتن گاهی اوقات فیبر کمی دارند که می‌تواند منجر به یبوست شود. یک مکمل فیبر با پوسته دانه پسیلیوم و همچنین غذا‌های غنی از فیبر، مانند میوه‌ها و سبزیجات، می‌تواند به شما کمک کند.
آیا مصرف دارو می‌تواند به مدیریت بیماری سلیاک کمک کند؟
درصد کمی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک هستند که علائم آن‌ها حتی با یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن بهبود نمی‌یابد.
علائم ممکن است در ابتدا از بین بروند؛ اما پس از آن، حتی در غیاب گلوتن، باز می‌گردند. معلوم نیست چرا این اتفاق رخ می‌دهد. پزشکان به این وضعیت «بیماری سلیاک مقاوم» می‌گویند. اگر بیماری سلیاک مقاوم به درمان دارید، پزشک ممکن است یک داروی استروئیدی مانند دلتازون (پردنیزون) برای شما تجویز کند.
استروئید‌ها معمولاً برای مدت کوتاهی برای سرکوب سیستم ایمنی و توقف پاسخ ایمنی مضر بدن مصرف می‌شوند.
چگونه یک رژیم غذایی بدون گلوتن برای کنترل بیماری سلیاک ایجاد کنیم؟
گلوتن در بسیاری از غذا‌های محبوب، از جمله خمیر پیتزا، چندین نوع نان ساندویچی، پاستا، تورتیلا، کیک، کوکی‌ها و حتی سس سویا یافت می‌شود. برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک، داشتن اطلاعات در مورد غذا‌ها و محصولات حاوی گلوتن پنهان و سپس اجتناب از آن‌ها برای کنترل علائم و جلوگیری از حمله، بسیار ضروری است.
غذا‌هایی که در صورت ابتلا به بیماری سلیاک باید از آن‌ها اجتناب کنید
هر غذایی که با گندم، جو یا چاودار درست می‌شود، حاوی مقداری گلوتن است. این بدان معناست که افراد مبتلا به بیماری سلیاک نباید بسیاری از انواع غلات صبحانه، نان، پاستا و غذا‌های فرآوری شده مصرف کنند.
برخی از غذا‌های فرآوری شده‌ای که ممکن است حاوی گلوتن باشند عبارتند از:
- مکعب‌های بویلون (چاشنی یا عصاره گوشت)
- شربت برنج قهوه‌ای
- آب نبات
- آدامس
- چیپس، از جمله ترتیلا چاشنی‌دار و چیپس سیب زمینی
- کالباس، هات داگ، سالامی و سوسیس
- نان عشای ربانی
- سیب زمینی سرخ کرده
- سس
- گوشت مصنوعی ماهی
- مخلوط برنج
- سس سویا
- آبجو و نوشیدنی‌های مالت
سوپ‌ها و سس‌ها منابع رایج گلوتن پنهان هستند؛ زیرا در آن‌ها از گندم اغلب به عنوان غلیظ کننده استفاده می‌شود. به سس‌ها یا سوپ‌هایی که بر پایه خامه هستند توجه ویژه‌ای داشته باشید.
غذا‌های بدون گلوتن
حذف گلوتن از رژیم غذایی ممکن است کار دشواری به نظر برسد؛ اما بسیاری از غذا‌ها به‌طور طبیعی بدون گلوتن هستند.
گروه‌های غذایی زیر به‌طور طبیعی بدون گلوتن هستند:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- برش‌های تازه گوشت و مرغ
- ماهی و غذای دریایی
- لبنیات
- لوبیا، حبوبات و آجیل
اما مراقب باشید که نسخه‌های آماده یا فرآوری شده هر یک از غذا‌های فوق، مانند سوسیس یا بستنی، ممکن است حاوی گلوتن باشند.
غلات و نشاسته‌های بدون گلوتن زیادی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را جایگزین محصولات گندم، جو یا چاودار کنید. برخی از این‌ها عبارتند از:
- برنج
- ذرت
- سیب زمینی (اما نه چیپس سیب زمینی)
- تاپیوکا
- ذرت خوشه‌ای
- سویا
- کوینو
- ارزن
- اروروت (سیب زمینی چینی)
- آمارانت
- دانه تِف
- کتان
- چیا
- جو بدون گلوتن
- گندم سیاه
- آرد آجیل
- آرد لوبیا
نکاتی برای صرف غذا در یک رژیم غذایی بدون گلوتن
استراتژی‌های زیر ممکن است هنگام غذا خوردن بیرون از خانه به شما کمک کنند تا به رژیم غذایی بدون گلوتن خود پایبند باشید:
رستورانی با گزینه‌های غذایی بدون گلوتن انتخاب کنید: این بدان معنی است که مکانی را انتخاب کنید که غذا‌های طبیعی بدون گلوتن سرو می‌کند یا منوی ویژه بدون گلوتن دارد.
به گارسون اطلاع دهید: به آن‌ها بگویید که مبتلا به بیماری سلیاک هستید و اگر هر چیزی حاوی گلوتن از جمله آرد، خرده نان یا سس سویا بخورید ممکن است بیمار شوید. همچنین از آن‌ها بخواهید که به سرآشپز یا آشپز این موضوع را اطلاع دهند. به این ترتیب، اطمینان بیشتری خواهید داشت که چیزی در بشقاب شما به گلوتن برخورد نکرده است.
سوال بپرسید: تصور نکنید چیزی بدون گلوتن است. به عنوان مثال، در تهیه املت‌ها ممکن است خمیر پنکیک را به مخلوط تخم مرغ اضافه کنند تا آن‌ها را نرم‌تر کند و ممکن است سیب زمینی‌های پخته را با آرد بپوشانند تا پوست‌ها قهوه‌ای و ترد شوند.
منابع غیرغذایی گلوتن
برخی از دارو‌ها و مکمل‌های غذایی مانند ویتامین‌ها حاوی گلوتن هستند.
اگر مطمئن نیستید که یک دارو، مکمل یا داروی بدون نسخه (OTC) حاوی گلوتن است یا خیر، از داروساز بپرسید. برخی از انواع برق لب، رژ لب و بالم لب نیز حاوی گلوتن هستند.
پیشگیری از بیماری سلیاک
در حال حاضر هیچ راه اثبات شده‌ای برای پیشگیری از بیماری سلیاک وجود ندارد. بهترین راه برای کنترل علائم بیماری سلیاک، حفظ یک رژیم غذایی بدون گلوتن است.
عوارض بیماری سلیاک
دریافت درمان برای این بیماری و تغییر عادات سبک زندگی، مانند پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، می‌تواند به جلوگیری از عوارض طولانی مدت کمک کند.
بنیاد بیماری سلیاک اشاره می‌کند که در صورت عدم درمان، عوارض طولانی مدت بیماری سلیاک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سوء تغذیه
- کم خونی
- پوکی استخوان (استخوان‌های ضعیف ناشی از کاهش تراکم استخوان)
- ناباروری یا سقط جنین
- برخی از سرطان‌ها (لنفوم روده، سرطان روده کوچک)
- عدم تحمل لاکتوز
- درماتیت هرپتی فرم (بثورات خارش‌دار از برجستگی‌ها و تاول‌ها) یا سایر بیماری‌های پوستی
پژوهش و آمار: چند نفر به بیماری سلیاک مبتلا هستند؟
بر اساس مقاله‌ای که ژانویه ۲۰۱۶ در Clinical and Translational Gastroenterology منتشر شد، صرف نظر از سنی که به آن نگاه می‌کنید، بیماری سلیاک به‌طور جدی کم‌تر تشخیص داده می‌شود، احتمالاً به این دلیل که علائم آن بسته به این‌که چه کسی هستید متفاوت است. به عنوان مثال، برخی از افراد مبتلا به این بیماری مشکلات گوارشی به ویژه اسهال دارند، در حالی که برخی دیگر مشکلاتی در سایر قسمت‌های بدن مانند کم خونی، خستگی، سردرد و درد مفاصل دارند.
اما بهترین تخمین‌های بنیاد سلیاک، شیوع این بیماری را در حدود ۱ در ۱۰۰ نفر یا حدود ۱ درصد از جمعیت ایالات متحده نشان می‌دهد.
شرایط مرتبط و علل بیماری سلیاک
متأسفانه، تشخیص بیماری سلیاک می‌تواند برای بسیاری از افراد سخت باشد؛ زیرا علائم آن اغلب با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. مهم است بدانید که سلیاک از آن شرایط، از جمله عدم تحمل گلوتن و آلرژی به گندم، متمایز است؛ زیرا به دلیل وضعیت خودایمنی آن، سیستم ایمنی بدن به روده کوچک حمله می‌کند و منجر به سوء جذب می‌شود.
آیا علائم شما می‌توانند نتیجه آلرژی به گندم باشند؟
اگر آزمایش سلیاک داده‌اید و نتایج منفی است، این احتمال وجود دارد که به گندم حساسیت داشته باشید.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی کالج آمریکایی آلرژی، آسم و ایمونولوژی، آلرژی به گندم میلیون‌ها آمریکایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و علائم آن عبارتند از:
- سردرد
- گرفتگی یا آبریزش بینی
- کهیر یا بثورات پوستی
- حالت تهوع و علائم گوارشی، از جمله اسهال یا استفراغ
- آسم
- آنافیلاکسی (اگرچه کم‌تر رایج است)
این علائم ممکن است پس از خوردن غذا‌های حاوی گندم از جمله نان، غلات یا گرانول‌ها ظاهر شوند. از آن‌جایی که این غذا‌ها حاوی گلوتن نیز هستند، آلرژی به گندم معمولاً «حساسیت به گلوتن» نامیده می‌شود.
پزشک شما می‌تواند یک آزمایش خون برای تشخیص آلرژی به گندم انجام دهد.
درمان آلرژی به گندم شامل پرهیز از غذا‌های حاوی گندم و استفاده از کورتیکواستروئید‌ها یا آنتی هیستامین‌ها است. همچنین در صورت بروز حمله آلرژیک باید اپی نفرین را در دسترس داشته باشید.
آیا ممکن است نسبت به گلوتن (حساسیت به گلوتن غیر سلیاک) عدم تحمل داشته باشید؟
وجود عدم تحمل گلوتن که حساسیت گلوتن غیر سلیاک (NCGS) نیز نامیده می‌شود، در صورتی که آزمایش شما برای بیماری سلیاک و آلرژی به گندم منفی باشد، امکان‌پذیر است؛ اما متأسفانه آزمایش خوبی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد.
اگر شما مشکوک به عدم تحمل گلوتن باشید، ممکن است پزشک آزمایش خون و سپس بیوپسی را پیشنهاد کند. در مقاله‌ای که در مِی ۲۰۱۴ در مجله The American Journal of Gastroenterology منتشر شد، اشاره شد که اگر نمونه‌برداری طبیعی باشد، پزشک ممکن است به NCGS مشکوک شود.
درمان اصلی NCGS یک رژیم غذایی بدون گلوتن است؛ اما مانند سلیاک، حتماً با تیم مراقبت‌های بهداشتی خود کار کنید تا مطمئن شوید که بدن خود را به درستی تغذیه می‌کنید.
اگر آزمایش شما برای این شرایط منفی است، باید از گلوتن اجتناب کنید؟
کارشناسان می‌گویند احتمالاً نه. در واقع، پژوهش نشان می‌دهد که اتخاذ یک رژیم غذایی بدون گلوتن بدون دلیل پزشکی محکم برای انجام این کار، ممکن است برای شما مضر باشد. مطالعه‌ای که در مِی ۲۰۱۷ در BMJ منتشر شد نشان داد که اتخاذ رژیم غذایی بدون گلوتن به‌صورت خودسرانه با افزایش خطر بیماری قلبی، کم خونی و پوکی استخوان مرتبط است.
بیماری سلیاک و کووید ۱۹
تا به امروز، هیچ مدرک یا گزارشی وجود ندارد که نشان دهد افراد مبتلا به بیماری سلیاک در مقایسه با افراد سالم بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری شدید ناشی از کووید ۱۹ هستند.
هم اکنون بنیاد بیماری سلیاک در حال جمع‌آوری داده‌های گزارش شده توسط پزشک و بیمار در مورد افراد مبتلا به بیماری سلیاک است که به کووید ۱۹ نیز مبتلا شده‌اند. این داده‌ها به نشان دادن تأثیر واقعی کووید ۱۹ بر افراد مبتلا به بیماری سلیاک کمک می‌کنند.
