آلزایمر و هر آن‌ چه که باید در مورد آن بدانید

آلزایمر، نام یک بیماری رایج بوده که نوعی ناتوانی عصبی به‌شمار می‌رود. این بیماری باعث کوچک‌تر شدن مغز و مرگ سلول‌های مغزی می‌شود.

آلزایمر، مهم‌ترین عامل زوال عقل است. زوال عقل، باعث می‌شود که توانایی فکر کردن، توانایی‌های رفتاری و توانایی‌های اجتماعی افراد به مرور زمان کاهش یابد و آن‌ها را با مشکلات جدی مواجه کند و توانایی مستقل بودن را از آنان بگیرد. در ایالات متحده، حدود ۵.۸ میلیون نفر از افرادی ۶۵ ساله یا پیرتر، با بیماری آلزایمر دست و پنجه نرم می‌کنند و از این تعداد ۸۰ درصد بالای ۷۵ سال سن دارند. به طور کلی در سرتاسر جهان ۵۰ میلیون نفر به زوال عقل مبتلا هستند که تخمین زده می‌شود ۶۰ الی ۷۰ درصد از آن‌ها به آلزایمر نیز دچار هستند.

نخستین نشانه‌های ابتلا به آلزایمر، فراموش کردن اتفاقات یا صحبت‌هایی است که اخیراً داشته‌اید. با پیشرفت روز افزون این بیماری، فرد بیمار دچار نقص حافظه می‌شود که همین امر باعث می‌شود حتی افراد از پس انجام کارهای روزمره نیز برنیایند. برای آلزایمر داروهایی وجود دارد که می‌توانند به صورت موقتی نشانه‌های بیماری را بهبود ببخشند یا روند پیشرفت بیماری را آهسته کنند. گاهی این روش‌های درمانی توانایی افرادی که آلزایمر دارند را افزایش می‌دهند و می‌توانند کاری کنند که برای انجام کارهای خود به کمک دیگران نیازی نداشته باشند؛ اما این درمان نیز موقتی است. برنامه‌هایی نیز طراحی شده که به افراد آلزایمری کمک می‌کنند.

در حال حاضر درمانی دائمی برای آلزایمر وجود ندارد یا روشی که بتواند جلوی تحلیل رفتن مغز را بگیرد پیشنهاد نشده است. در مراحل پیشرفته‌ی این بیماری، نشانه‌های ناشی از کاهش عملکرد مغز در بدن ظاهر می‌شوند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به کمبود آب بدن، سوء‌تغذیه و عفونت اشاره کرد که در نهایت به مرگ فرد بیمار منجر خواهد شد.

نشانه‌ها

از دست رفتن حافظه، یکی از نشانه‌های اصلی آلزایمر به‌شمار می‌رود. در مراحل اولیه‌ی بیماری، افراد در یادآوری رویدادها و صحبت‌هایی که اخیراً داشته‌اند دچار مشکل می‌شوند. با پیشرفت بیماری، نقص حافظه بیشتر و بیشتر می‌شود تا جایی که علائم دیگری بروز می‌کنند. اوایل بیماری، فردی که آلزایمر دارد کاملاً نسبت به فراموشی رویدادها آگاهی دارد و می‌داند که چیزها، کم‌کم از یاد او می‌روند و در بازیابی اطلاعات دچار مشکل است؛ اما افراد خانواده و بستگان، خیلی بهتر متوجه بدتر شدن علائم در وی می‌شوند.

معمولاً همه‌ی ما فراموشی را تجربه می‌کنیم؛ اما فراموشی ناشی از آلزایمر، با سایر فراموشی‌ها تفاوت دارد و با گذشت زمان بدتر هم می‌شود و تا جایی پیش می‌رود که فرد در انجام کارهای روزمره در خانه نیز ناتوان می‌شود. افرادی که آلزایمر دارند، ممکن است نشانه‌های زیر را که مربوط به از دست رفتن حافظه هستند، داشته باشند:

• جملات و پرسش‌ها را چندین‌بار تکرار می‌کنند
• گفتگوهایی که اخیرا داشته‌اند یا اتفاقاتی که به تازگی رخ داده‌اند را فراموش می‌کنند و آن‌ها را به یاد نمی‌آورند
• جای وسایل و چیزها را فراموش می‌کنند یا آن‌ها را در جاهای غیرمعمول می‌گذارند
• نسبت‌های خانوادگی را فراموش می‌کنند و جایگاه خود را نمی‌دانند
• نام افراد خانواده یا اشیایی که به صورت روزمره استفاده می‌‌کرده‌اند را فراموش می‌کنند
• در یافتن کلمه‌ی مناسب برای شناسایی اشیا دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند افکار خود را بیان کنند

بیماری آلزایمر، باعث بروز مشکل در فکر کردن و تمرکز افراد می‌شود. آن‌ها نمی‌توانند در مورد اعداد خوب فکر کنند یا آن‌ها را یادآوری کنند. این افراد به تدریج توانایی انجام چند کار به صورت هم‌زمان را از دست می‌دهند و کارهایی مانند پرداخت اقساط و پرداخت قبوض را به موقع انجام نمی‌دهند و نمی‌توانند مدیریت مالی داشته باشند. در نهایت، فرد آلزایمری نمی‌تواند اعداد را شناسایی کرده و با آن‌ها کار کند؛ زیرا او توانایی شمارش را نیز از دست می‌دهد.

آلزایمر قدرت تعقل و قضاوت افراد را نیز با مشکل مواجه می‌کند و از آن می‌کاهد و باعث می‌شود که فرد آلزایمری نتواند از پس تصمیم‌گیری‌های روزمره برآید. به عنوان مثال، فرد آلزایمری گاهی تصمیمات بی‌ربط با شرایط اجتماع می‌گیرد؛ یعنی لباس‌هایی را انتخاب می‌کند که مناسب شرایط آب و هوایی نیستند. واکنش این افراد نیز با مشکل مواجه می‌شود؛ یعنی آن‌ها نسبت به سوختن غذا یا حوادث رانندگی، بسیار دیرتر از سایرین واکنش نشان می‌دهند زیرا حواس آن‌ها نیز از بین می‌رود. با پیشرفت بیماری، انجام کارهایی که مراحل مختلف دارند مانند پختن غذا یا بازی کردن، دشوارتر می‌شود. در مراحل پیشرفته‌ی بیماری، افراد فراموش می‌کنند که لباس بپوشند یا حمام بروند.

تغییراتی که به علت این بیماری در مغز رخ می‌دهند، روی حالات و رفتار افراد تأثیر می‌گذارند. برخی از مشکلاتی که این افراد ممکن است با آن‌ها مواجه شوند عبارتند از:

• افسردگی
• بی‌میلی
• گریز از اجتماع
• عدم ثبات حالات
• از دست دادن اعتماد به سایرین
• تحریک پذیر شدن و پرخاشگری
• تغییر در عادات خواب
• سرگردانی
• از دست دادن توانایی خویشتن‌داری
• توهم (مثلاً باور دارند چیزی دزدیده شده است)

ممکن است برخی از توانایی‌های افراد مانند گوش دادن به کتاب صوتی و موسیقی، داستان گویی و تعریف خاطرات، رقصیدن، نقاشی کشیدن و انجام کارهای دستی حتی با پیشرفت بیماری نیز از بین نروند؛ زیرا این‌ توانایی‌ها بنیادین هستند و برای مدتی طولانی در بردن فرد باقی می‌مانند. در واقع از نظر علمی، این توانایی‌ها به قسمتی از مغز مرتبط هستند که بسیار دیرتر از سایر بخش‌ها تحت تأثیر آلزایمر قرار می‌گیرد.

برخی از نشانه‌های آلزایمر جدی هستند و ممکن است خطرناک باشند؛ بنابراین اگر شما نگران حافظه و توانایی‌های فکری خود هستید، بهتر است در مراحل اولیه‌ی بیماری به یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا شما را راهنمایی کند و درمان‌های لازم را انجام دهد. اگر متوجه یکی از نشانه‌های آلزایمر در بستگان یا دوستان خود شدید، نگرانی خود را با او در میان بگذارید و از او بخواهید که به همراه شما به دکتر بیاید.

دلایل

تا به امروز دلایل واضحی برای بیماری آلزایمر شناسایی نشده است؛ اما در مراحل بسیار اولیه، پروتئین‌های مغزی کار خود را به درستی انجام نمی‌دهند و همین امر در کار سلول‌های مغزی (نورون‌ها) اختلال ایجاد می‌کند و باعث وقوع یک سری اتفاقات مخرب می‌شوند. نورون‌ها آسیب می‌بینند و ارتباطات خود با یکدیگر را از دست می‌دهند و در نهایت می‌میرند. دانشمندان باور دارند که در بسیاری از افراد، بیماری آلزایمر به ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی که به مرور زمان روی مغز اثر می‌گذارند، وابسته است. در یک درصد مواقع، آلزایمر در اثر تغییرات (جهش‌ها) ژنتیکی به وجود می‌آید. این تغییرات تضمین می‌کنند که فرد به بیماری آلزایمر مبتلا خواهد شد. این تغییر معمولاً باعث شروع بیماری در میان‌سالی خواهد شد.

آسیب‌های ناشی از آلزایمر، در قسمتی از مغز که مسئول کنترل حافظه است شروع می‌شود؛ اما فرآیند این بیماری سال‌ها پیش از ظهور اولین نشانه‌ها آغاز شده است. از بین رفتن نورون‌ها در الگویی قابل پیش‌بینی به سایر نقاط مغز گسترش می‌یابد؛ اما در آخرین مرحله‌ی بیماری، مغز به شکل قابل توجهی تحلیل می‌رود. دانشمندان برای فهمیدن علت آلزایمر، روی دو پروتئینی که گمان می‌رود شروع کننده‌ی فرآیند هستند تمرکز کرده‌اند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

پلاک‌ها

آمیلوئید بتا، یکی از قطعه‌های پروتئینی بزرگ‌تر است. به نظر می‌رسد وقتی که خوشه‌هایی از این مواد تشکیل می‌شود، روی نورون‌ها اثری مخرب می‌گذارند و ارتباطات سلول به سلول را از بین می‌برند. خوشه‌های آمیلوئید بتا بخشی از پلاک آمیلوئید هستند که شامل سلول‌های دیگر نیز می‌شود.

تنگِل‌ها

پروتئین‌های تاو (Tau) به عنوان بخشی از سیستم حمل و نقل داخلی نورون‌ها که کار انتقال مواد مغذی و دیگر مواد را بر عهده دارد، کار می‌کنند. در بیماری آلزایمر، شکل پروتئین‌های تاو تغییر می‌کند و آن‌ها ساختاری را به نام تنگل‌ها یا توده‌های «نوروفیبریلار» تشکیل می‌دهند. این توده، باعث ایجاد اختلال در سیستم حمل و نقل داخلی نورون‌ها شده و برای سلول‌های مغزی مخرب است.

فاکتورهای ریسک

عوامل متعددی هستند که در ابتلای افراد به آلزایمر نقش دارند. این عوامل عبارتند از:

• سن
• سابقه خانوادگی و ژنتیکی
• سندروم داون
• جنسیت
• اختلال شناختی خفیف
• آسیب رسیدن به سر
• آلودگی هوا
• زیاده‌روی در مصرف الکل
• الگوهای غلط خواب
• سبک زندگی و سلامت قلب
• میزان فعالیت اجتماعی و یادگیری مداوم

سن

افزایش سن، همواره به عنوان یکی از فاکتورهای ریسک بیماری آلزایمر در نظر گرفته می‌شود. آلزایمر، بخشی طبیعی از فرآیند پیر شدن انسان‌ها نیست؛ اما هرچه که پیرتر می‌شویم، شانس بروز این بیماری نیز افزایش پیدا می‌کند. مطالعه‌ای که توسط پژوهش‌گران انجام شد نشان می‌دهد از هر ۱۰۰۰ نفر، در چهار نفر که بین سنین ۶۵ تا ۷۴ سال هستند، بیماری آلزایمر تشخیص داده شده است. همچنین ۳۲ نفر از هر ۱۰۰۰ نفری که سن بین ۷۵ تا ۸۴ و ۷۶ نفر از ۱۰۰۰ نفری که سن بالای ۸۵ سال داشته‌اند، به بیماری آلزایمر دچار هستند. این موضوع نشان می‌دهد که هرچه سن افراد افزایش می‌یابد، شانس ابتلای آنان به بیماری آلزایمر نیز افزایش خواهد یافت.

سابقه خانوادگی و ژنتیکی

اگر در خانواده‌ی شما به خصوص بستگان درجه یک مانند پدر یا مادر، سابقه‌ی بیماری آلزایمر وجود داشته باشد، احتمال این‌که شما نیز به این بیماری دچار شوید بسیار بالا است. دانشمندان هنوز موفق به ارائه‌ی توضیحی قابل قبول درباره‌ی ساز و کار ژنتیکی آلزایمر در میان خانواده‌ها نشده‌اند و به نظر می‌رسد که فاکتورهای ژنتیکی این بیماری بسیار پیچیده هستند.

یکی از فاکتورهای ژنتیکی این بیماری که بهتر از سایرین درک شده‌است، گونه‌ای از ژن آپولیپوپروتئین E یا APOE است. شاخه‌ای از این ژن که با نام APOE e4 شناخته می‌شود، شانس ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد. حدود ۲۵ الی ۳۰ درصد از افراد در بدن خود APOE e4 دارند؛ اما الزاماً هرکسی که این شاخه از ژن را در بدن خود داشته باشد به آلزایمر دچار نمی‌شود. دانشمندان اخیراً جهش‌هایی بسیار نادر را در سه ژن خاص شناسایی کرده‌اند که ارث بردن حتی یکی از آن‌ها، تضمین می‌کند فرد حتماً به آلزایمر مبتلا خواهد شد؛ اما این جهش‌های ژنتیکی تنها مسئول ابتلا به آلزایمر در یک درصد از افراد هستند.

سندروم داون

بسیاری از افرادی که به سندروم داون مبتلا هستند به بیماری آلزامیر دچار خواهند شد. دلیل این موضوع نیز به داشتن سه کپی از کروموزوم ۲۱ و داشتن سه کپی از ژنی که منجر به تشکیل آمیلوئید بتا می‌شود باز می‌گردد. نشانه‌های آلزایمر در افرادی که به سندروم داون مبتلا هستند ۲۰ الی ۳۰ سال زودتر از سایر افراد ظاهر می‌شود.

جنسیت

بسیاری از مردم بر این باورند که زن‌ها بیشتر از مردها به آلزایمر دچار می‌شوند. این موضوع امری صحیح است اما دلیل آن به جنسیت باز نمی‌گردد. زن‌ها بیشتر از مردها به آلزایمر دچار می‌شوند؛ زیرا عموماً عمر زن‌ها از مردها طولانی‌تر است.

اختلال شناختی خفیف

اختلال شناختی خفیف با به اختصار MCI، یک اختلال عصبی مخصوص سنین بالا است که باعث کاهش حافظه و سایر توانایی‌های اندیشیدن در افرادی می‌شود که سن بالایی ندارند. این اختلال، فراتر از سن افراد است اما خفیف بوده و باعث از کارافتادگی نمی‌شود و عملکرد افراد با مشکل چندانی مواجه نخواهد شد.

افرادی که به MCI دچار هستند شانس بالاتری در ابتلا به زوال عقل دارند. وقتی که ابتدا MCI عملکرد حافظه را کاهش دهد، شرایط برای توسعه‌ی زوال عقل ناشی از آلزایمر فراهم خواهد شد. اگر MCI به موقع تشخیص داده شود، فرد می‌تواند به کمک پزشک تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کند و با مراجعه‌ی مداوم به دکتر و رصد نشانه‌ها و انجام تمرینات خاص، از ضعیف شدن حافظه‌ی خود جلوگیری به عمل آورد.

آسیب رسیدن به سر

افرادی که در سنین مختلف آسیب جدی به سر آن‌ها رسیده باشد، شانس بیشتری در ابتلا به آلزایمر خواهند داشت. نتایج چندین مطالعه‌ی گسترده نشان می‌دهند که افراد ۵۰ سال یا بالاتر اگر دچار ضربه‌ی مغزی شوند، شانس بالاتری در ابتلا به آلزایمر و آسیب مغزی خواهند داشت. اگر هرچه میزان ضربه خوردن و آسیب دیدن مغز بیشتر باشد، شانس دچار شدن به آلزایمر نیز بیشتر می‌شود. دانشمندان می‌گویند در بسیاری از افرادی که سر آن‌ها آسیب دیده است یا دچار ضربه‌ی مغزی شده‌‌اند، ابتلا به آلزایمر در ۶ ماه الی ۲ سال اول پس از حادثه اتفاق می‌افتد.

آلودگی هوا

این روزها بسیاری از ما در شهرهای بزرگی که هوای آلوده دارند زندگی می‌کنیم. نتایج پژوهشی که روی حیوانات انجام شده است نشان می‌دهد که ذرات آلوده‌ی هوا، فرآیند از بین رفتن نورون‌های مغزی را سرعت می‌بخشند. نتایج مطالعات انسانی نیز نشان می‌دهند که استنشاق هوای آلوده‌ی ناشی از ترافیک یا دود ناشی از سوختن چوب، با مبتلا شدن به آلزایمر در ارتباط است.

زیاده‌روی در مصرف الکل

از دیرباز، مصرف مقادیر زیاد الکل به عنوان عاملی برای تغییرات مغزی شناخته شده است. چندین بررسی و پژوهش نشان داده‌اند که زیاده‌روی در مصرف الکل خطر زوال عقل، به خصوص زوال عقل زود هنگام را افزایش می‌دهد.

الگوهای غلط خواب

در خوابیدن باید اعتدال داشته باشیم. پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که با خوابیدن مشکل دارند یا بیش از اندازه می‌خوابند شانس بیشتری در ابتلا به آلزایمر خواهند داشت. داشتن الگویی منظم و دقیق در خوابیدن، سلامت بدن شما را تضمین کرده و از ابتلا به آلزایمر و زوال عقل نیز جلوگیری می‌کند.

سبک زندگی و سلامت قلب

برخی از عوامل و دلایلی که با بیماری‌های قلبی مرتبط هستند، با آلزایمر نیز در ارتباط هستند. از جمله‌ی این عوامل می‌توان به مواردی مانند ورزش نکردن، چاقی، مصرف سیگار یا استنشاق دود سیگار سایرین، فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت نوع ۲ اشاره کرد. تمامی این عوامل قابل تغییر و کنترل هستند. پس تغییر در سبک زندگی می‌تواند خطر را از شما دور نگه دارد. به عنوان مثال ورزش کردن یا مصرف غذاهای کم چرب و جایگزین کردن برخی غذاهای مضر با سبزیجات و میوه‌ها، می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد.

میزان فعالیت اجتماعی و یادگیری مداوم

مطالعات نشان داده‌اند که اگر شما در طول زندگی خود مدام در حال یادگیری باشید و از نظر ذهنی خودتان را درگیر یادگیری چیزهای مختلف کنید و فعالیت‌های اجتماعی را افزایش دهید، امکان ابتلا به آلزایمر در شما بسیار پایین خواهد بود. داشتن تحصیلاتی کمتر از دبیرستان و دور بودن افراد از یادگیری، خطر ابتلا به آلزایمر را به همراه خواهد داشت.

عوارض

از دست دادن حافظه، فراموش کردن زبان، تضعیف قوه‌ی تعقل و قضاوت و دیگر تغییرات شناختی ناشی از بیماری آلزایمر، می‌توانند در سلامتی افراد تأثیر بگذارند. به عنوان مثال فردی که آلزایمر دارد نمی‌تواند کارهای زیر را انجام دهد:

• نمی‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کرده و بگوید که از دردی رنج می‌برد
• نمی‌تواند نشانه‌های بیماری دیگری که دارد را توضیح دهد
• به دلیل تحلیل مغز، نمی‌تواند برنامه‌ی درمانی خاصی را دنبال کند
• نمی‌تواند اثرات جانبی داروهایی که مصرف می‌کند را توضیح دهد

وقتی که بیماری آلزایمر به مراحل آخر خود می‌رسد، تغییرات مغزی روی عملکردهای فیزیکی بدن نیز تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، فرد نمی‌تواند غذا را ببلعد، تعادل خود و کنترل ادرار و مدفوع را از دست می‌دهد. این ناتوانی‌ها مشکلات سلامتی دیگری را به همراه می‌آورند که عبارتند از:

• پرت شدن غذا و مایعات به درون ریه
• ابتلا به آنفولانزا، ذات‌الریه و سایر بیماری‌های عفونی
• افتادن
• شکستگی استخوان‌ها
• زخم بستر
• سوء‌تغذیه و کم آبی بدن
• یبوست یا اسهال
• مشکلات دندانی مانند زخم دهان یا پوسیدگی دندان

پیشگیری

نمی‌توان به‌طور کامل از آلزایمر پیشگیری کرد؛ در واقع این بیماری شرایطی به عنوان پیشگیری ندارد اما می‌توان با تغییر برخی از عادت‌ها در سبک زندگی، خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش داد یا آن را کنترل کرد. شواهد می‌گویند هر فعالیتی که باعث کاهش بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود باعث کاهش خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل نیز خواهد شد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به ورزش کردن منظم، مصرف غذاهای کم چرب، تغییر رژیم غذایی و تغییر برخی دیگر از عادت‌ها اشاره کرد. برای این‌که قلب سالم‌تر و در نتیجه مغز و حافظه‌ی سالمی داشته باشید، بهتر است کارهای زیر را انجام دهید:

• به طور منظم ورزش کنید
• یک رژیم غذایی مناسب که شامل غذاهای طبیعی، کم چرب و میوه‌ها است استفاده کنید و از مصرف چربی اشباع شده جداً خودداری کنید. به عنوان مثال می‌توانید از رژيم مدیترانه‌ای استفاده کنید که شامل روغن زیتون، حبوبات، غلات کامل، میوه و سبزیجات، مقدار متوسط ماهی و محصولات لبنی به‌خصوص ماست و پنیر و نیز مصرف بسیار کم گوشت و محصولات گوشتی است.
• به طور دائم فشار خون را بررسی کنید و اگر فشار خون بالا دارید، داروهای مرتبط را استفاده کنید. همچنین با انجام دستوراتی که پزشک به شما می‌دهد، کلسترول خون را پایین آورده و دیابت را کنترل کنید.
• اگر سیگاری هستید، حتماً سیگار کشیدن را ترک کنید.

پژوهشگران می‌گویند تقویت توانایی‌های فکری در زندگی با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر در ارتباط است. سعی کنید در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنید، کتاب بخوانید، برقصید، بازی‌های تخته‌ای انجام دهید، آثار هنری خلق کنید، یک ساز موسیقی یاد بگیرید و بنوازید و سایر فعالیت‌هایی که نیازمند درگیری ذهنی هستند انجام دهید تا بتوانید خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهید.