درباره‌ی آنتی اکسیدان ‌ها چه می‌دانیم؟

آنتی اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که در برخی غذاها وجود دارند اما به‌راستی در مورد آن‌ها چه می‌دانیم؟

بسیاری از مردم در مورد خوراکی‌ها یا مکمل‌هایی که آنتی اکسیدان دارند چیزهایی را شنیده‌اند اما درک درستی از آنتی اکسیدان‌ها نداشته و از عملکرد آن‌ها در بدن آگاهی ندارند. بر اساس مقاله‌ای که در نشریه‌ی Biomolecules منتشر شده است، واژه‌ی آنتی اکسیدان یکی از گمراه کننده‌ترین اصطلاحات علمی است و در ادبیات علمی توضیح واضحی در مورد آن ارائه نشده است. در این مقاله سعی داریم تا نگاه کاملی به آنتی اکسیدان‌ها داشته باشیم و اثرات آن‌ها بر سلامت بدن را بررسی کنیم، پس با مجله‌ی سلامتی کیمازی همراه باشید.

آنتی اکسیدان‌ها چه هستند؟

آنتی اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که به واسطه‌ی توانایی خنثی کردن مولکول‌هایی به نام رادیکال آزاد، می‌توانند خطر آسیب سلولی را کاهش داده یا به‌طور کامل برطرف کنند. رادیکال‌های آزاد، مولکول‌هایی هستند که در بیرونی‌ترین مدار خود، یک یا چندین الکترون جفت نشده دارند و همین موضوع باعث می‌شود آن‌ها به شدت واکنش‌پذیر باشند. بدن انسان به‌طور طبیعی رادیکال‌های آزاد را طی فرآیند‌های سوخت و ساز درونی مانند تولید انرژی، ‌به‌وجود می‌آورد. بدن علاوه بر تولید طبیعی رادیکال‌های آزاد، آن‌ها را در واکنش به عوامل محیطی و سبک زندگی نیز تولید می‌کند. از جمله‌ی این عوامل محیطی و سبک زندگی می‌توان قرار گرفتن در معرض نور خورشید، سیگار کشیدن، مصرف الکل و… را نام برد.

آنتی اکسیدان‌ها در بدن وظیفه‌ی مهار کردن فرآیندی به‌نام اکسیداسیون را بر عهده دارند. اکسیداسیون فرآیندی در بدن انسان است که منجر به تولید رادیکال‌های آزادی می‌شود که می‌توانند به سلول‌ها آسیب وارد کنند. آنتی اکسیدان‌ها به صورت ایمن با این رادیکال‌های آزاد تعامل پیدا می‌کنند و آن‌ها را پیش از آن‌که به پروتئین‌ها، لیپید‌ها و DNA آسیب بزنند، خنثی می‌کنند.

هنگامی که رادیکال‌های آزاد زیادی در بدن وجود داشته باشند، حالتی به نام «استرس اکسیداتیو» رخ می‌دهد. این عدم تعادل، به دلیل افزایش تولید رادیکال‌های آزاد یا کاهش روند دفاعی آنتی اکسیدان در بدن ایجاد می‌شود. رادیکال‌های آزاد نقش مهمی در عملکرد طبیعی فیزیولوژیکی بدن دارند و به سلامتی فرد کمک می‌کنند؛ اما اگر بدن انسان بیش از حد رادیکال آزاد تولید کند، سلامت فرد با خطر جدی مواجه خواهد شد. به عنوان مثال، برخی بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی یا سرطان، با آسیب پیشرونده‌ی ناشی از رادیکال‌های آزاد در ارتباط هستند.

سامانه‌های دفاعی آنتی اکسیدان

سلول‌های بدن دارای سامانه‌های دفاعی آنتی اکسیدان هستند که همواره میزان تولید رادیکال‌های آزاد را تحت کنترل دارند. سلول‌های بدن دارای آنزیم‌های آنتی اکسیدان هستند که موجب کاهش تولید رادیکال‌های آزاد می‌شوند. آنزیم‌های آنتی اکسیدان اولیه در سلول‌ها سوپراکسید دیسموتاز (SOD)، کاتالاز (CAT)، گلوتاتیون پراکسیداز (GPx) و گلوتاتیون ردوکتاز (GRx) هستند. این آنزیم‌های آنتی اکسیدان با نام «آنتی اکسیدان‌های دفاعی خط مقدم» شناخته می‌شوند. آن‌ها با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد و دیگر مولکول‌هایی که پتانسیل تبدیل شدن به رادیکال آزاد را دارند، به تنظیم سطح رادیکال‌های آزاد در بدن کمک می‌کنند.

بدن انسان از طریق سوخت و ساز، نوع دیگری از آنتی اکسیدان‌ها را تولید می‌کند که به «آنتی اکسیدان‌های جذبی» معروف هستند. آنتی اکسیدان‌های جذبی شامل لئوپیک اسید، گلوتاتیون، کوآنزیم Q10، ملاتونین، اوریک اسید، ال آرژنین، پروتئین‌های شلاته (کلاته) کننده فلزات، بیلی روبین و ترانسفرین هستند.

جدای از موارد نام برده شده، آنتی اکسیدان‌هایی وجود دارند که بدن قادر به تولید آن‌ها نیست؛ یعنی فرد باید آن‌ها را از طریق مصرف غذا یا مکمل‌های خوراکی جذب کند. از جمله‌ی این آنتی اکسیدان‌های خوراکی می‌توان به آروتنوئیدها، ویتامین‌های آنتی اکسیدان (ویتامین‌های C و E)، سلنیوم، منگنز، روی، فلاونوئیدها و چربی‌های امگا ۳ و امگا ۶ اشاره کرد. مصرف آنتی اکسیدان‌ها از طریق غذا و مکمل، دارای اهمیت ویژه‌ای میان جامعه‌ی غذایی است؛ زیرا مصرف خوراکی‌های مملو از آنتی اکسیدان به تقویت سامانه‌های دفاعی آنتی اکسیدان بدن کمک بسیاری می‌کند.

آنتی اکسیدان‌های موجود در غذاها یا مکمل‌ها؟

حل پیچیدگی‌های مربوط به آنتی اکسیدان‌های خوراکی امری چالش برانگیز و گمراه کننده است. بسیاری از آنتی اکسیدان‌های خوراکی به طور طبیعی در غذاها وجود دارند و تعداد بی‌شماری از مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان که ادعا می‌کنند باعث تقویت سامانه‌های دفاعی آنتی اکسیدان بدن می‌شوند نیز در بازار در دسترس هستند که می‌توان آن‌ها را تهیه و مصرف کرد. خوراکی‌هایی مانند میوه‌ها، سبزی‌جات، آجیل و ادویه‌ها در ساختار خود هزاران ترکیب مختلف دارند که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کنند.

به عنوان مثال میوه‌هایی مانند انگور، سیب‌، گلابی، گیلاس و توت حاوی ترکیباتی شیمیایی به‌نام «آنتی اکسیدان‌های پلی‌فنول» هستند و در طبیعت نیز ۸۰۰۰ نوع مختلف از آنتی اکسیدان‌های پلی‌فنول وجود دارد. میوه‌ها و سبزی‌جاتی که رنگ روشن دارند حاوی دسته‌ی دیگری از آنتی اکسیدان‌ها به‌نام «کاروتنوئیدها» هستند. با وجود این، آنتی اکسیدان‌هایی که به صورت طبیعی در خوراکی‌ها وجود دارند با آن‌هایی که در مکمل‌ها هستند تفاوت دارند. مثلاً انواع مختلفی از ویتامین E وجود دارد که در دو دسته‌ی مصنوعی و طبیعی (مانند آلفا توکوفرول) طبقه‌بندی می‌شوند. هر شکلی از ویتامین E نیز اثرات گوناگونی روی بدن دارند. این موضوع می‌تواند توضیح دهد که چرا مطالعاتی که روی مزایای سلامتی مکمل‌های ویتامین E انجام می‌شوند همواره نتایجی گمراه کننده دارند.

علاوه بر این، معمولاً مکمل‌های خوراکی دارای مقادیر غلیظی از آنتی اکسیدان‌های جدا شده هستند که اثر آن‌ها روی بدن با آنتی اکسیدان‌های طبیعی موجود در خوراکی‌ها متفاوت است. اگرچه مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان برای سلامتی ما مهم هستند؛ اما مصرف مقادیر زیادی از مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان ممکن است برای برخی افراد مناسب نبوده و اثرات منفی روی سلامتی آن‌ها بگذارد.

آیا آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند به سلامتی آسیب بزنند؟

بر همگان واضح است که مصرف مواد خوراکی حاوی آنتی اکسیدان طبیعی، مانند میوه‌ها و سبزی‌جات، برای سلامت کلی بدن مفید خواهد بود؛ اما رابطه‌ی میان مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان و پیشگیری از بیماری‌ها هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. بسیاری از مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان می‌تواند برای برخی جنبه‌های سلامتی ما مفید باشد. به عنوان مثال، پژوهش‌گران ارتباطات خاصی را میان مصرف مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان مانند چربی‌های امگا ۳، کورکومین، سلنیوم، رسوراترول و ویتامین C و جنبه‌های مختلف سلامتی کشف کرده‌اند.

اگرچه مصرف برخی مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان برای برخی جنبه‌های سلامتی مفید است؛ اما این بدان معنا نیست که مصرف آن‌ها همواره ضروری بوده و ایمن واقع می‌شود. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ممکن است مصرف برخی مکمل‌های آنتی اکسیدانی در مسیرهای علامت‌دهی بدن تاثیر بگذارند و بر سلامتی اثر منفی داشته باشند و همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد، مصرف مقادیر زیادی از مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد. به عنوان مثال، دانشمندان توانسته‌اند ارتباطاتی را میان مصرف مکمل‌های ویتامین E و بروز سرطان پروستات در مردان کاملاً سالم شناسایی کنند. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که میان مصرف مکمل‌های بتاکاروتن و ابتلای افراد سیگاری به سرطان ریه، ارتباطاتی وجود دارد. جدای از تمام این‌ها، هنوز رابطه‌ی واضحی میان مصرف مکمل‌های آنتی اکسیدانی و بالا رفتن خطر بیماری مشخص نشده است.

شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند مصرف مکمل‌های حاوی مقادیر زیادی از ویتامین E، ویتامین A و بتاکاروتن ممکن است احتمال مرگ و میر را بالا ببرد. این‌ موضوع نشان می‌دهد که مصرف نادرست و خودسرانه‌ی مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان‌های اصلی ممکن است شبکه‌ی دفاعی آنتی اکسیدانی بدن را دچار اختلال کرده و به سلامتی آسیب برساند.

پژوهش‌هایی نیز روی ارتباط میان مصرف میوه‌ها و سبزی‌جات حاوی مقادیر زیاد آنتی اکسیدان با خطر بیماری‌ها انجام شده است؛ اما در هیچ از این پژوهش‌ها نتایجی که نشان دهند با مصرف میوه‌ها و سبزی‌جات خطری سلامتی ما را تهدید می‌کند به‌دست نیامد. به همین دلیل، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که به جای مصرف مکمل‌های آنتی اکسیدانی، روی مصرف خوراکی‌هایی که به‌طور طبیعی در ساختار خود آنتی اکسیدان دارند تمرکز کنیم. این کارشناسان توصیه کرده‌اند تا زمانی که مصرف مکمل‌های آنتی اکسیدانی از سوی پزشک تجویز نشود، باید از مصرف خودسرانه‌ی آن‌ها خودداری کرد.

سخن پایانی

شکی در این نیست که مصرف خوراکی‌های مملو از آنتی اکسیدان برای بدن ما مزایایی به همراه دارد و می‌تواند موجب کاهش بیماری‌ها و تقویت سامانه‌ی دفاعی آنتی اکسیدانی بدن شود؛ بنابراین نباید در مصرف آن‌ها کوتاهی کنیم. همچنین پژوهش‌گران توصیه کرده‌اند که به بهانه‌ی سلامت ماندن و کاهش خطر بیماری، نباید مکمل‌های آنتی اکسیدانی را خودسرانه مصرف کنیم؛ زیرا برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌هایی که حاوی مقادیر زیادی از آنتی اکسیدان هستند ممکن است سلامتی افراد را به خطر بیاندازد.

بهتر است که از مصرف خودسرانه‌ی مکمل‌های حاوی مقادیر زیاد آنتی اکسیدان خودداری کنیم و تنها هنگامی آن‌ها را مصرف کنیم که تحت نظر پزشک باشیم. بهترین روش برای دریافت آنتی اکسیدان، مصرف خوراکی‌های طبیعی مانند میوه‌ها و سبزی‌جات، آجیل‌، ادویه، ماهی و چای است.