چگونه از شپش سر پیشگیری کرده و آن را درمان کنیم؟

شپش سر، مشکلی است که بسیاری از افراد را درگیر می‌کند؛ بنابراین لازم است که با چگونگی پیشگیری از شپش سر و درمان آن آشنا باشید.

تشخیص شپش سر می‌تواند باعث وحشت یک خانواده شود. اگرچه این اتفاق ممکن است نگران کننده باشد؛ اما درمان‌های ساده‌ای برای آن وجود دارد و با چند ترفند خاص می‌توان از وقوع آن پیشگیری کرد. دکتر ریچارد جی پولاک، متخصص شپش و همکار تحقیقاتی در بخش ایمونولوژی و بیماری‌های عفونی در دانشکده بهداشت عمومی هاروارد در بوستون، از همه می‌خواهد که آرام باشند. او می‌گوید که شپش سر در مقایسه با سایر بیماری‌هایی که یک بچه می‌تواند از مدرسه به خانه بیاورد، باید از نظر پزشکی و بهداشت عمومی کمترین نگرانی را داشته باشد.

قبل از درمان آلودگی به شپش سر چه باید کرد؟

آکادمی اطفال آمریکا از والدین می‌خواهد تا زمانی که تشخیص واضحی درباره شپش سر زنده وجود ندارد، هرگز درمان را شروع نکنند. یک تشخیص تأیید شده شامل یافتن یک شپش زنده در مو یا روی پوست سر یا لکه بینی یک یا چند نیش (تخم شپش) روی ساقه مو در ۶ میلی‌متری از پوست سر است. اگر به تشخیص خود اطمینان دارید، درمان را ادامه دهید. برای درمان شپش سر می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

مطمئن شوید که محصول درمانی مناسب و کافی دارید: اگر فردی که برای شپش سر تحت درمان قرار می‌گیرد مو‌های بسیار بلندی دارد (به این معنی که از روی شانه‌هایش می‌افتد) ممکن است برای تکمیل درمان به دو بطری شامپو یا لوسیون دارویی نیاز داشته باشد.

تغییر لباس: هر فردی که برای شپش سر تحت درمان قرار می‌گیرد باید لباس‌هایی را که ممکن است در طول این فرآیند خیس یا لکه‌دار شوند، از تن در آورد.

مو‌ها را به این روش بشویید: برخی از درمان‌ها نیاز به شستن مو‌های فرد مبتلا قبل از درمان دارند؛ اما نرم‌کننده‌ها و افزودنی‌های مبتنی بر سیلیکون در شامپو‌ها ممکن است توانایی درمان را برای چسبیدن به مو مختل کنند. به دنبال شامپو‌هایی باشید که فاقد سیلیکون هستند.

با متخصص اطفال صحبت کنید: اگر فرد مبتلا به شپش سر کودکی ۲ ساله یا کوچک‌تر است، قبل از استفاده از هر دارویی با پزشک مشورت کنید.

درمان خودسرانه را متوقف کنید: توصیه می‌شود که زنان باردار یا شیرده از مصرف یا استفاده از داروی شپش بدون مشورت اولیه با پزشک خودداری کنند.

دست کش بپوشید: هنگام استفاده از داروی شپش روی پوست سر از دست‌ها محافظت کنید.

مراقب دیگران باشید: همچنین عاقلانه است که اعضای خانواده را که بالش یا تخت مشترک دارند یا وقت دیگری با فرد مبتلا به آلودگی فعال داشته‌اند، بررسی و درمان کنید.

گزینه‌های بدون نسخه برای درمان شپش سر

وقتی صحبت از شپش سر می‌شود، گزینه‌های بدون نسخه (OTC) اولین خط درمان در نظر گرفته می‌شوند.

پرمترین (Nix, Elimite): پرمترین مطالعه شده‌ترین درمان شپش در ایالات متحده و کم خطرترین (از نظر سمی بودن) گزینه دارویی است. باید روی مو‌هایی که به تازگی با یک محصول غیر حالت ‌دهنده شسته شده و با حوله خشک شده‌اند استفاده شود. بعد از ۱۰ دقیقه موها را آبکشی کنید. این دارو، شپش را می‌کشد؛ اما تخم شپش را نمی‌کشد، بنابراین برای نتیجه مطلوب باید ۹ روز پس از اولین درمان مجدداً تکرار شود. این ماده برای کودکان ۲ ماهه و بزرگ‌تر تأیید شده است.

پایرترین و پیپرونیل بوتوکساید: از آن‌جایی که پایرترین و پیپرونیل بوتوکساید از گل داوودی مشتق شده‌اند، کسانی که آلرژی‌های مرتبط دارند باید از آن اجتناب کنند. این درمان روی مو‌های خشک اعمال می‌شود و ۱۰ دقیقه بعد باید موها آبکشی شوند. باز هم، شپش‌ها کشته می‌شوند؛ اما تخم شپش‌ها نه، بنابراین بهتر است پس از ۹ روز دوباره درمان تکرار شود. این مواد برای کودکانی که حداقل ۲ سال سن دارند مناسب است.

ایزوپروپیل میریستات موجود در نایلیس: ایزوپروپیل میریستات یکی از مواد مؤثر در درمان شپش سر است که در به تازگی محصولات اندکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده در محلول ضد شپش نایلیس به میزان کافی و بی‌خطر وجود دارد. شما می‌توانید برای درمان شپش سر از محلول ضد شپش نایلیس نیز استفاده کنید که می‌تواند سریع شپش سر را درمان کند. استفاده از محلول ضد شپش نایلیس برای درمان شپش سر سبب می‌شود که تمامی تخم شپش‌ها در هر بخش از مو که هستند از بین بروند. محلول ضد شپش نایلیس دارای ترکیبات محلولی بسیار قوی هستند و البته این محلول بسیار کشنده تنها برای شپش خطرناک است و هیچ عارضه را به همراه ندارد.

گزینه‌های تجویزی برای درمان شپش سر

اگر درمان‌های OTC که قبلاً امتحان شده بود ناموفق بودند، ممکن است پزشک گزینه‌ای برای درمان شپش تجویز کند. این‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

لوسیون بنزیل الکل (Ulesfia): بر خلاف سایر دارو‌ها، لوسیون بنزیل الکل، شپش را مسموم نمی‌کند بلکه آن‌ها را با خفگی می‌کشد. این ماده باید روی مو‌های خشک مالیده شود و ۱۰ دقیقه بماند و سپس آبکشی شود. بعد از ۹ روز مجدداً درمان را تکرار کنید. این درمان برای استفاده در کودکان بزرگتر از ۶ ماه تأیید شده است.

مالاتیون (Ovide): این ماده در از بین بردن تخم شپش و شپش بسیار مؤثر است؛ اما مالاتیون به عنوان یک درمان خط اول در نظر گرفته نمی‌شود، زیرا برای اثربخشی باید ۸ تا ۱۲ ساعت روی مو بماند. معمولاً یک‌بار استفاده از این ماده برای درمان کافی است. اگر بعد از هفت تا نه روز همچنان شپش مشاهده شد، درمان باید دوباره اعمال شود. مالاتیون برای استفاده در کودکان ۶ سال و بالاتر تأیید شده است.

اسپینوساد (ناتروبا): اسپینوساد یکی دیگر از دارو‌هایی است که هم شپش و هم تخم شپش را از بین می‌برد. این ماده باید روی مو‌های خشک مالیده شود و سپس ۱۰ دقیقه بعد آبکشی شود. در صورت مشاهده شپش زنده، درمان پس از هفت روز تکرار شود. اسپینوساد برای استفاده در کودکان ۶ ماه و بزرگتر تأیید شده است.

ایورمکتین (استرومکتول، اسکلیس): این درمان روی مو‌های خشک نیز اعمال می‌شود و پس از ۱۰ دقیقه آبکشی می‌شود. ایورمکتین فقط شپش‌ها را می‌کشد و تخم شپش‌ها را از بین نمی‌برد؛ اما زمانی که شپش‌های نوزاد از تخم بیرون می‌آیند، قادر به تغذیه مناسب نیستند و بنابراین می‌میرند. برای از بین بردن شپش‌ها فقط یک‌بار از این دارو استفاده کنید. درمان برای کودکان ۶ ماه و بالاتر تأیید شده است.

شامپو لیندان: در حالی که شامپو لیندان توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان شپش سر تأیید شده است؛ اما این درمان خط اول نیست. در عوض، استفاده از آن باید محدود به کسانی باشد که با درمان‌های دیگر موفقیتی نداشته‌اند یا نمی‌توانند درمان‌های دیگر را تحمل کنند. این دارو برای کسانی که دچار اختلال تشنج هستند و برای زنان باردار یا شیرده می‌تواند سمی باشد.

ایورمکتین خوراکی: هنگامی که سایر درمان‌های موضعی با شکست مواجه می‌شوند، ایورمکتین خوراکی ممکن است یک گزینه نهایی باشد. این دارو به‌طور مؤثر آلودگی به شپش سر را با دو دوز به فاصله هشت روز درمان می‌کند؛ اما عوارض جانبی ممکن است شامل تهوع و استفراغ باشد. (کودکان برای مصرف این دارو باید حداقل ۱۵ کیلوگرم وزن داشته باشند).

بعد از استفاده از گزینه درمان موضعی شپش سر چه باید کرد؟

متأسفانه، برای از بین بردن شپش سر کار‌های بیشتری نسبت به استفاده از شامپو یا لوسیون دارویی روی سر فرد مبتلا وجود دارد. در ادامه مراحل فوری بعدی ذکر شده‌اند.

هرگز مو‌ها را با کیسه پلاستیکی نپوشانید: برای خفه کردن شپش کیسه پلاستیکی یا کلاه دوش را روی سر فرد قرار ندهید.

از دوش گرفتن خودداری کنید: از آب گرم (نه داغ) برای شستشوی داروی درمان شپش از روی سینک استفاده کنید. هرگز این کار را هنگام دوش گرفتن یا حمام انجام ندهید.

تغییر لباس: از فرد تازه درمان شده بخواهید بعد از درمان لباس تمیز بپوشد.

از شامپو و نرم کننده خودداری کنید: توصیه می‌شود یک تا دو روز پس از درمان از شستشوی مو‌های درمان شده خودداری کنید و تا ۱۰ روز بعد از مصرف نرم‌کننده صرف نظر کنید.

به دنبال واکنش‌های موضعی باشید: پس از درمان، برخی از افراد ممکن است دچار خارش یا سوزش خفیف در پوست سر خود شوند که ممکن است برای روز‌ها ادامه داشته باشد. اگر این اتفاق رخ دهد، پزشک ممکن است کورتیکواستروئید‌های موضعی و آنتی هیستامین‌های خوراکی را برای تسکین علائم تجویز کند.

از درمان مجدد زودتر از موعد خودداری کنید: اگر ۸ تا ۱۲ ساعت پس از درمان چند شپش زنده هنوز در سر شما حرکت می‌کنند؛ اما آهسته‌تر هستند، فقط صبر کنید. گاهی اوقات درمان برای از بین بردن شپش زنده کمی بیشتر طول می‌کشد.

آیا باید شپش و تخم شپش را نیز به صورت دستی از روی مو جدا کرد؟

بله. در واقع، اگر کودک شما شپش سر داشته باشد و کم‌تر از ۲ ماه سن دارد، این تنها گزینه شماست؛ زیرا هیچ درمان دارویی شپش مناسب برای کودکان در این سن کم وجود ندارد. اگر نوزادی آلوده به شپش سر فعال است، باید ابتدا مو‌های کودک را کمی خیس کنید شپش و تخم شپش را با دست یا با یک شانه دندانه ظریف جدا کنید. این کار باید هر سه تا چهار روز به مدت سه هفته پس از مشاهده آخرین شپش زنده تکرار شود.

در مورد افراد بزرگ‌تر نیز ممکن است جداسازی دستی شپش و تخم شپش نیاز باشد؛ زیرا شپش‌ها را نمی‌توان شست و یا برس زد و هیچ دارویی (نسخه‌ای یا بدون نسخه) به جز محلول ضد شپش نایلیس، نمی‌تواند تضمین کند که ۱۰۰ درصد تخم‌های شپش (مخصوصاً آن‌هایی که در فاصله ۱ سانتی‌متری پوست سر قرار دارند) از بین ‌می‌روند. اگر تمام شپش‌ها برداشته نشوند، احتمالاً بیرون می‌آیند و مو‌ها دوباره آلوده می‌شوند.

برای آسان‌تر کردن این فرآیند خسته‌کننده، مو‌های فرد را خیس کنید و سپس با استفاده از گیره مو، آن‌ها را به قسمت‌های کوچک تقسیم کنید. سپس از یک ذره بین برای بهتر دیدن شپش و تخم شپش استفاده کنید و از یک شانه فلزی دندانه ریز برای عبور از مو‌ها استفاده کنید. می‌توانید از سرکه سفید روی مو‌های خیس نیز استفاده کنید. تصور می‌شود که سرکه سفید ممکن است به کاهش چسبندگی شپش‌ها روی مو کمک کند.

بعد از هر بار شانه زدن، حتماً شانه‌ی دندانه‌دار را روی یک دستمال کاغذی مرطوب پاک کنید. بسته به طول مو و تعداد تخم شپش‌ها، کل فرآیند می‌تواند بیش از یک ساعت طول بکشد. این کار را هر دو تا سه روز پس از درمان به مدت دو تا سه هفته انجام دهید.

اقدامات تکمیلی برای کمک به جلوگیری از آلودگی مجدد

علاوه بر درمان فرد مبتلا به شپش سر، به پاک‌سازی محیط نیز توجه کنید. شپش زمانی که به میزبان انسانی متصل نیست، نمی‌تواند برای مدت طولانی زنده بماند؛ اما باید حتی یک درصد احتمال زنده بودن آن را در نظر گرفت. برای پاک‌سازی محیط می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

لباس‌ها را بشویید: ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تشخیص، روبالشی، رختخواب، لباس خواب، حوله و سایر مواردی که ممکن است با سر فرد مبتلا تماس داشته باشند، تعویض کرده و در آب گرم بشویید همه چیز را در چرخه گرم حداقل ۲۰ دقیقه خشک کنید.

برس‌ها را در آب داغ فرو کنید: شانه‌ها، برس‌ها و نوار‌های مو را به مدت ۱۰ دقیقه در آب داغ فرو کنید.

جارو برقی بکشید: از جاروبرقی روی فرش، مبلمان، صندلی ماشین، تخت خواب و سایر مواردی که در یکی دو روز گذشته با سر فرد آلوده تماس داشته‌اند، استفاده کنید.

موارد دیگر را ایزوله کنید: اگرچه معمولاً لازم نیست؛ اما در نظر داشته باشید که بالش‌ها و اسباب‌بازی‌هایی که با فرد آلوده تماس داشته‌اند را در یک کیسه پلاستیکی در بسته به مدت دو هفته قرار دهید تا بقایای شپش یا تخم شپش خفه شوند.

آیا باید نگران هجوم ابر شپش باشید؟

ابر شپش‌ها صرفاً شپش‌های معمولی سر هستند که در برابر مواد فعال در درمان‌های معمول بدون نسخه و تجویزی شپش سر مقاوم‌تر می‌شوند. دلایل این امر عبارتند از:

استفاده نادرست از داروها: هنگامی که درمان شپش خیلی زودتر یا دیرتر از موعد مجدداً اعمال شود، می‌تواند باعث آلودگی مداوم شود. به همین دلیل ضروری است که دستورالعمل‌های درمانی را به دقت دنبال کنید.

تشخیص اشتباه شپش: تشخیص نادرست زیادی در مورد شپش سر وجود دارد. در واقع، مطالعه‌ای که در مجله بیماری‌های عفونی کودکان منتشر شد، به این نتیجه رسید که اکثر تخم‌های شپش و شپش‌هایی که پزشکان، پرستاران و دیگران برای شناسایی به آزمایشگاه‌ها ارسال کرده‌اند، در نهایت شپش نیستند.

عفونت مجدد: حتی اگر فردی برای شپش سر با موفقیت درمان شود، ممکن است یک بار دیگر از فرد آلوده دیگری مجدداً آلوده شود.

آکادمی اطفال آمریکا اشاره می‌کند که اگر مقاومت به شپش در جامعه شما دیده نشده باشد، اولین انتخاب شما برای درمان همه موارد تأیید شده شپش سر (به معنی شپش زنده و فعال) همچنان باید دارو‌های OTC حاوی پرمترین یا پیرترین و ایزوپروپیل میریستات باشد. اگرچه ممکن است برخی از درمان‌های بدون نسخه کم‌تر از قبل مؤثر باشند؛ اما این درمان‌ها در اکثر مواقع بهترین نتیجه را دارند.

آیا دارو‌های خانگی برای شپش مؤثر هستند؟

بسیاری از درمان‌های طبیعی و خانگی برای شپش وجود دارند که افراد به جای استفاده از یک درمان دارویی به آن‌ها روی می‌آورند. در حالی که شواهد علمی زیادی مبنی بر اثربخشی این درمان‌های خانگی برای شپش وجود ندارد؛ اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی ممکن است بهتر از دیگران عمل کنند. در ادامه برخی از مشهورترین و مؤثرترین درمان‌های خانگی ذکر شده‌اند:

روغن‌های ضروری: اگرچه روغن‌های ضروری مانند یلانگ یلانگ، روغن درخت چای و روغن اسطوخودوس به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما آن‌ها محصولات طبیعی هستند، به این معنی که نیازی به رعایت استاندارد‌های ایمنی و اثربخشی FDA ندارند و به همین دلیل در گزارشی که در ماه می سال ‌۲۰۱۵ در مجله Pediatrics منتشر شد، گفته شد که باید از استفاده از این نوع محصولات گیاهی در نوزادان و کودکان اجتناب شود.

عوامل خفه ‌کننده، مانند کتافیل، مایونز و روغن زیتون: همه این‌ها عوامل انسدادی در نظر گرفته می‌شوند، به این معنی که قرار است با خفه کردن شپش عمل کنند. شواهدی در حمایت از اثربخشی عوامل خفه‌ کننده وجود دارد. علاوه بر این، یک مطالعه کنترل نشده و غیرتصادفی که در مجله Pediatrics منتشر شد، میزان اثربخشی این مواد را ۹۶ درصد گزارش کرد. در این مطالعه پاک‌ کننده کتافیل روی مو استفاده شد، با سشوار خشک شد، یک شب ر‌ها شد و صبح آبکشی شد. یک بار در هفته به مدت سه هفته تکرار شد.

لوسیون دایمتیکون: این ماده شوینده مو با حل کردن اسکلت بیرونی مومی شکل شپش عمل می‌کند و منجر به کم آبی بدن و مرگ شپش می‌شود. مطالعه‌ای که در ژوئن ۲۰۱۵ در مجله BMC Pediatrics منتشر شد، نشان داد که ۹۸ درصد از کودکان از دست شپش زنده رها شدند و در ۵۵ درصد کودکان حتی تخم شپش زنده نیز از بین رفت.

AirAllé: این دستگاه ویژه‌ای است که در مراکز حرفه‌ای درمان شپش یافت می‌شود و از یک انفجار ۳۰ دقیقه‌ای هوای گرم برای از بین بردن شپش استفاده می‌کند. حداقل یک مطالعه نشان داده است که این می‌تواند یک روش مؤثر باشد و تقریباً تمام تخم‌های شپش و ۸۰ درصد شپش‌های زنده را پس از یک بار درمان از بین می‌برد. توجه کنید که یک سشوار معمولی به همان روش کار نمی‌کند و نباید از آن استفاده کرد. همچنین سشوار‌ها می‌توانند باعث انتقال شپش در هوا شوند.

آیا محصولی برای دفع شپش وجود دارد که مؤثر باشد؟

شاید. اسپری‌ها و شامپو‌های بسیاری وجود دارند که ادعا می‌کنند شپش را از بین می‌برند؛ اما تحقیقات بیشتری برای اثبات ایمنی و اثربخشی آن‌ها مورد نیاز است. کارشناسان معتقدند که برخی از روغن‌های گیاهی مانند رزماری، درخت چای و علف لیمو ممکن است مؤثر باشند. از آن‌جایی که آن‌ها توسط FDA تنظیم نمی‌شوند، مطابق با استاندارد‌های سخت‌گیرانه آزمایش نشده‌اند. تا زمان انجام تحقیقات بیشتر، توصیه می‌شود از استفاده از این محصولات خودداری کنید.